Ngành công nghiệp khí được đánh giá là một trong những nhóm ngành giữ vai trò quan trọng trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước.
Trong giai đoạn 2000 - 2010, tốc độ tăng trưởng nhu cầu ở mức cao, bình quân 20%/năm, giai đoạn 2011 - 2015 tăng trưởng trung bình 10%, quy mô thị trường gần 10 tỷ m3/năm và duy trì đến nay.
Năm 2018, sản lượng tiêu thụ khí dầu mỏ hoá lỏng của Việt Nam đạt trên 2,1 triệu tấn, nguồn cung trong nước chiếm gần 50%.
Trải qua hơn 20 năm hình thành và phát triển, bên cạnh những thành tựu nổi bật, ngành công nghiệp khí Việt Nam vẫn còn tồn tại những bất cập và khó khăn cần tháo gỡ.
Theo đó, thị trường khí tại Việt Nam trong thời gian qua đạt mức tăng trưởng trên 12%/năm. Tuy nhiên, sản lượng khí sản xuất và tiêu thụ trong nước vẫn còn thấp so với mức tiêu thụ của khu vực và thế giới.
Theo Vụ Dầu khí và than (Bộ Công thương), khả năng cấp khí cho sản xuất điện năm nay sẽ được đảm bảo. Tuy nhiên, nếu không mua được khí từ Malaysia, nguồn cung khí sẽ không đáp ứng được nhu cầu của các hộ tiêu thụ sau khi PVN hết quyền lấy bù vào tháng 10/2019.
Nguồn khí trong nước trong giai đoạn sau 2020 được dự báo sẽ không đáp ứng đủ nhu cầu, do đó cần nhập khẩu khí thiên nhiên hoá lỏng để bù đắp lượng thiếu hụt và cho sản xuất điện.
Mặt hàng khí được quy định là một trong nhóm mặt hàng kinh doanh có điều kiện. Hai sản phẩm chủ yếu là khí thiên nhiên (khí thiên nhiên hóa lỏng – LNG; khí thiên nhiên nén – CNG) và khí dầu mỏ hóa lỏng - LPG khi hoạt động kinh doanh tại Việt Nam được điều chỉnh chủ yếu bởi các văn bản pháp lý ở cấp nghị định.
Tuy nhiên, Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước Hoàng Anh Tuấn cho rằng, một số nội dung tại Luật Dầu khí và Nghị định số 96/2015/NĐ-CP quy định các hoạt động tìm kiếm thăm dò và khai thác dầu khí trong phạm vi lãnh thổ, vùng, đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam chưa phù hợp với thực tế.
Chẳng hạn như chỉ điều chỉnh khâu thượng nguồn như tìm kiếm, thăm dò và khai thác dầu khí mà chưa có nội dung điều chỉnh các khâu trung nguồn và hạ nguồn, chưa có quy định rõ ràng liên quan đến vấn đề chuyển nhượng quyền lợi tham gia trong hợp đồng dầu khí.
Tại hội thảo về tiềm năng phát triển thị trường khí tại Việt Nam, đại diện của Tổng cục quản lý thị trường (Bộ Công thương) cũng chỉ ra nhiều vi phạm trong kinh doanh LPG.
Trong sáu tháng đầu năm 2019, lực lượng quản lý thị trường đã tiến hành 1.052 lượt kiểm tra, phát hiện 562 vụ việc vi phạm, tịch thu 950 chai LPG, 1.086 chai LPG mini. Tổng số tiền xử phạt vi phạm hành chính trên là 615 triệu đồng.
Các đối tượng sang chiết gas trái phép ngày càng sử dụng thủ đoạn tinh vi hơn như tận dụng bãi đỗ xe trống trải cách xa khu dân cư, các khu nhà trọ, để tiến hành sang chiết gas trực tiếp từ xe bồn chứa vào bình gas loại 12kg một cách nhanh chóng hoặc sang chiết gas mini trái phép. Việc sang chiết được thực hiện lén lút, ngoài giờ, thường xuyên thay đổi địa điểm nên rất khó phát hiện, gây khó khăn trong công tác kiểm tra và xử lý.
Nhiều người tiêu dùng vẫn cố tình sử dụng dù biết loại bình các bình gas mini trên thị trường chỉ được dùng một lần. Nhiều đại lý, điểm đổi gas nhỏ lẻ vì lợi nhuận đã tái sử dụng chai LPG mini nhiều lần cho dù loại bình đã quá cũ, gỉ sét, bong tróc sơn không đủ điều kiện lưu thông trên thị trường.
Người dân cũng thường xuyên thay đổi chủng loại, nhãn hiệu dẫn đến việc các cửa hàng, trạm chiết nạp tồn trữ chai LPG của thương nhân khác. Một số cơ sở kinh doanh LPG sau khi được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh nhưng không đảm bảo duy trì các điều kiện như thủ tục hành chính, con người, cơ sở vật chất, trang thiết bị theo quy định.
Vẫn còn một số hộ kinh doanh không có Giấy chứng nhận đủ điều kiện, không đảm bảo các điều kiện kinh doanh LPG, kinh doanh cùng với các loại hàng hóa khác, nhất là tại các vùng sâu, vùng xa.
Xu hướng giá khí cao cũng sẽ là thách thức cho việc phát triển đồng bộ hạ tầng khí cho thu gom các nguồn khí. Nguyên tắc cơ bản của cơ chế giá thị trường là nhà nước tôn trọng quyền tự định giá, cạnh tranh về giá của tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh theo quy định của pháp luật.
Tuy nhiên, do vai trò quan trọng và ảnh hưởng sâu rộng của ngành công nghiệp khí đối với kinh tế, xã hội và đời sống sinh hoạt của người dân, cũng như vấn đề an toàn, an ninh năng lượng nên các chuyên gia cho rằng vai trò quản lý của nhà nước đối với các sản phẩm khí là cần thiết. Theo đó, cơ chế quản lý đối với giá khí trong giai đoạn tới vẫn tiếp tục theo cơ chế giá thị trường có sự quản lý của nhà nước.
Các sản phẩm LPG, CNG, LNG vẫn tiếp tục là mặt hàng được đưa vào danh mục bình ổn giá; các doanh nghiệp thực hiện đăng ký (trong thời kỳ áp dụng biện pháp bình ổn giá) hoặc kê khai giá (thường xuyên) theo quy định.
Đối với khí thiên nhiên, do các nguồn khí hiện nay đang có xu hướng suy giảm, cần xây dựng kế hoạch tìm kiếm, khai thác các nguồn khí bổ sung hoặc thay thế các nguồn hiện tại; đánh giá hiệu quả phương án nhập khẩu khí với những nguồn khí giá rẻ đảm bảo an ninh năng lượng. Cần xem xét đưa sản phẩm khí tự nhiên vào danh mục bình ổn giá.
Ngoài ra, theo ông Tuấn, việc hoàn thiện hệ thống văn bản pháp quy nhằm phát triển thị trường khí tại Việt Nam cần tập trung theo hướng: thiết lập đầy đủ các loại hình thương nhân theo chuỗi hoạt động kinh doanh khí; quy định điều kiện gắn sát bản chất của từng khâu kinh doanh khí, đáp ứng yêu cầu an toàn, quyền lợi của người sử dụng khí.
Bên cạnh đó, cần có chính sách khuyến khích thúc đẩy thiết lập hệ thống phân phối khí gắn kết, bảo đảm thị trường khí phát triển ổn định, hiệu quả.
