Khi xác định đầu tư vào một doanh nghiệp khởi nghiệp (startup), ngoài ý tưởng kinh doanh tốt, nền tảng kiến thức và năng lực tài chính, thì yếu tố được các "nhà đầu tư thiên thần" đặc biệt quan tâm tới đó là khả năng quản lý dòng vốn hiệu quả của các nhà sáng lập.
Lý do là bởi nó sẽ quyết định tới hầu hết các hoạt động chính của một doanh nghiệp startup, từ kiểm soát sự ra vào của dòng tiền, đến khả năng huy động tài chính, và thậm chí là hoạch định kế hoạch trở thành một doanh nghiệp đại chúng sau khi chào bán cổ phần lần đầu ra công chúng.
Vì sao quản lý dòng tiền quan trọng khi khởi nghiệp
Cho tới thời điểm hiện tại, một câu hỏi vẫn thường xuyên được đặt ra tại các hội thảo, tọa đàm về khởi nghiệp là “tại sao các startup Việt nhanh chóng chết yểu sau một thời gian hoạt động?”.
Nhìn vào thực tế hoạt động của các startup, không khó để thấy số lượng dự án thành công chỉ chiếm một phần rất nhỏ so với những dự án thất bại. Trong đó, vấn đề được chỉ ra ngoài việc nhiều ý tưởng bị dập tắt ngay từ đầu do đói vốn thì cái khó lớn nhất là việc các founder không thể quản lý dòng tiền hiệu quả, dẫn đến các startup chỉ phát triển được một thời gian là dừng lại, thậm chí mất tích.
Sự mơ hồ, thiếu kinh nghiệm cộng với chưa đánh giá đúng về bản chất của việc khởi nghiệp dẫn đến dù dự án ban đầu có nền tảng tài chính rất tốt, nhưng chỉ sau một thời gian ngắn các founder đã nhanh chóng rơi vào cảnh “giật gấu vá vai”, loay hoay để nuôi ý tưởng khởi nghiệp, mà không biết đến bao giờ mới có thể thành hình hài được.
Đặc biệt là với các ý tưởng khởi nghiệp thuộc lĩnh vực công nghệ, điều này còn khó khăn hơn gấp bội, khi các chi phí chìm cho các startup công nghệ thường rất lớn, và rất khó để có thể đoán định và tính toán, dù lĩnh vực này dường như có vẻ như dễ khởi nghiệp hơn với các lĩnh vực khác như sản xuất, dịch vụ.
Một trong những ví dụ điển hình đã từng được cộng đồng doanh nghiệp chia sẻ cách đây chừng 5 – 6 năm về hành trình khởi nghiệp của ông chủ Vatgia.com, Nguyễn Ngọc Điệp. Xuất thân từ gia đình có truyền thống kinh doanh lâu đời ( Nhà may Phú Hưng nổi tiếng), sau khi tốt nghiệp Đại học Ngoại thương, ông Điệp đã nhanh chóng đầu quân cho một doanh nghiệp ở Nhật Bản rồi trở thành một trong những người làm thuê có mức lương tháng lên tới hơn 10.000 USD vào thời điểm đó.
Tuy nhiên, sau đó vào năm 2007, ông Điệp đã tách ra với mong muốn xây dựng một trang website thương mại điện tử đầu tiên của Việt Nam. Tuy nhiên, việc đặt chân vào một lĩnh vực hoàn toàn mới, cộng với thiếu kinh nghiệm, vốn đầu tư hơn 300.000 USD do tích lũy 2 năm làm việc trước đó đã nhanh chóng tiêu “vèo” chỉ trong 12 tháng ngắn ngủi. Trong đó, do việc startup này còn đang trong giai đoạn khởi động, trong khi phải gồng gánh trả lương đến vài trăm triệu cho các nhân viên, đã khiến nguồn vốn nhanh chóng cạn kiệt, và Vatgia.com đứng chênh vênh trên bờ vực phá sản.
Sau đó, nhờ có sự hỗ trợ từ bạn bè bên Nhật, Vatgia.com đã tiếp tục duy trì hoạt động cho đến tháng 3/2008 thì Quỹ đầu tư mạo hiểm của Mỹ - IDG đã quyết định rót vốn vào đây. Và từ đó Vatgia.com đã có bước chuyển biến ngoạn mục trở thành một trong những trang thương mại điện tử lớn nhất tại Việt Nam vào thời điểm hiện tại.
Tuy nhiên, câu chuyện về Vatgia.com cũng nêu ra một vấn đề là không có khoảng thời gian cầm cự nhờ sự hỗ trợ từ bạn bè cho tới thời điểm quỹ IDG tham gia đầu tư vào, thì liệu dự án startup này sẽ đi về đâu, và liệu còn có thể thấy Vatgia.com vào thời điểm hiện tại.
Theo đánh giá của ông Mạc Quang Huy, Tổng giám đốc Công ty chứng khoán Maritime Bank, quản lý hiệu quả dòng tiền có vai trò đặc biệt quan trọng. Tuy nhiên, hầu hết các founder của các startup hiện nay không nhận thức, đánh giá, đặt đúng vai trò của quản lý tái chính và dòng tiền, dẫn đến nguy cơ thất bại.
“Hầu hết các dự án startup thiên về lý thuyết, bị động trước ý tưởng của mình. Nhiều founder nói rất nhiều về những triển vọng lợi nhuận, tuy nhiên, lại không hề đề cập về tính khả thi dự án của mình, không có kế hoạch, không có phân tích đánh giá về thị trường, về đối thủ cạnh tranh, về các chi phí chìm, chi phí nổi, đồng thời lượng hóa những rủi ro có thể gặp phải, dẫn đến không được các nhà đầu tư mạo hiểm quan tâm và để mắt tới, dù rằng ý tưởng là rất tốt. Trong khi đó, cần hiểu rằng giai đoạn đầu tiên của mỗi startups là phải quản lý được dòng vốn và đảm bảo dòng tiền quan trọng hơn việc tạo ra lợi nhuận”, ông Huy nhấn mạnh.
Đồng quan điểm, bà Hoàng Thị Nội, Founder & CEO Công ty TNHH thời trang TINOVY, một startup về thời trang nữ đang có tiếng trong thời gian gần đây cho biết, thực tế, đây không chỉ là câu chuyện của riêng ai, mà hầu như là của tất cả những doanh nghiệp startup vào thời điểm hiện tại.
Sau hai thế hệ startup với những bước đầu thành công, Việt Nam đang có thể hệ startup thứ ba trẻ trung và sôi nổi hơn. Ngoài lợi thế về sự bùng nổ công nghệ, thị trường mở rộng, tư duy quản lý thông thoáng hơn thế hệ startup này còn có lợi thế về thị trường khi Việt Nam mở cửa rộng hơn với thế giới qua hàng loạt thỏa thuận tự do thương mại từ Á đến Âu.
Tuy nhiên, vấn đề nằm ở tư duy và góc nhìn trong hoạt động khởi nghiệp, đặc biệt là câu chuyện tư duy về quản lý dòng tiền cho hoạt động startup của mình. Dẫn chứng từ ví dụ của TINOVY, bà Nội cho biết, xuất phát điểm ban đầu của TINOVY là từ một xưởng gia công nhỏ lẻ, và chưa hề có ý tưởng về việc biến thành một công ty thời gian. Vào thời điểm đó, điều quan trọng là duy trì được hoạt động của xưởng với bộ máy nhân công để họ có thể trung thành và gắng sức đẩy mạnh doanh thu của xưởng.
Theo bà Nội, điều quan trọng đối với tôi khi khởi nghiệp là phải tạo ra một giá trị mới, mang tính đột phá, nhất là trong bối cảnh làng thời trang đã quá nhiều thương hiệu cả nội và ngoại. Tuy nhiên để làm được điều đó, nhất thiết hoạt động cốt lõi ban đầu của mình phải ổn định, mới có thể đảm bảo tích lũy về vốn, về công nghệ và trí thức cho hoạt động mở rộng, phát triển theo mô hình startup sau này.
Quản lý dòng tiền tốt sẽ gọi vốn tốt
Để tạo dựng một doanh nghiệp khởi nghiệp nằm ở việc lựa chọn đúng thời điểm, tuy nhiên, để thành công thì mỗi startup lại cần phải xây dựng cho mình một hạ tầng đủ mạnh về tài chính và mô hình kinh doanh hợp lý. Trong đó hạ tầng tài chính đủ mạnh không phải là có bao nhiêu tiền để khởi nghiệp mà là việc ý tưởng khởi nghiệp đó tạo cho một dòng tiền ổn định và bền vững trong dài hạn như thế nào là phù hợp.
Tại cuộc hội thảo diễn ra cách đây không lâu, Giám đốc một quỹ đầu tư đến từ Singapore chia sẻ, câu chuyện quản lý dòng tiền, quản lý chi phí là một yếu tố rất quan trọng, cần được lãnh đạo các doanh nghiệp khởi nghiệp xác định ngay từ những bước đầu thực hiện dự án.
Điều này sẽ có lợi không chỉ cho phép các ý tưởng dần dần được nuôi dưỡng, mà bản thân các founder qua quá trình này cũng tập dượt, và rèn luyện cho mình những kỹ năng, kinh nghiệp cần thiết về tài chính để đảm bảo vận hành khi các ý tưởng đã được hình hài một cách cụ thể.
Ngoài ra, việc quản lý dòng tiền tốt là một yếu tố quan trọng để các "nhà đầu tư thiên thần" nhìn vào và định giá một doanh nghiệp khởi nghiệp. Cần hiểu rằng, ý tưởng khởi nghiệp là một thứ rất mơ hồ, và do đó nó rất rủi ro để đầu tư. Dù các nhà đầu tư thiên thần có sẵn sàng đến bao nhiêu, thì điều quan trọng nhất của họ vẫn là hướng tới mục tiêu lợi nhuận kỳ vọng thu về sau khi các startup này đã phát triển.
Vì vậy, họ chỉ sẵn sàng với một ý tưởng khởi nghiệp thực sự là có triển vọng, và đã có những đánh giá bước đầu về sự phát triển của ý tưởng qua đánh giá về tăng trưởng dòng tiền, tăng trưởng quy mô của dự án,...
"Các startup cần lưu ý rằng, khi đi gọi vốn cho việc khởi nghiệp của mình, thì phải chấp nhận những điều kiện nhất định, và những điều kiện này sẽ được xem xét dựa trên việc ý tưởng đã được lượng hóa cụ thể bằng các con số về dòng tiền như thế nào, rồi từ đó sẽ đánh giá về triển vọng phát triển trong dài hạn của các startup", vị giám đốc quỹ đầu tư Singapore chia sẻ.
Đặc biệt hơn cả, một khi doanh nghiệp startup hướng tới việc đại chúng hóa để thu hút sự quan tâm của thêm nhiều nhà đầu tư hơn nữa, thì rõ ràng quản lý dòng tiền tốt sẽ là nền tảng vững vàng cho việc kiểm soát các vòng gọi vốn, đồng thời tạo được sự cam kết đầu tư dài hạn của các nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán.
Ở vai trò của một nhà ươm tạo, từng tạo đà cho hàng loạt startup “thăng hoa” như Lozi, Torki Kebap… bà Thạch Lê Anh, Chủ nhiệm Đề án VSV rất sốt ruột với thái độ thờ ơ của các doanh nghiệp Việt khi dòng vốn đổ vào các startup cứ tí tách như cà phê phin! Bà tâm sự, Việt Nam rất thiếu các nhà đầu tư thiên thần, quỹ đầu tư mạo hiểm với các khoản đầu tư từ 10.000 - 500.000 USD.
Nếu chậm thay đổi, khi các startup Việt nhận được đầu tư từ các nhà đầu tư thiên thần ngoại hay quỹ đầu tư mạo hiểm ngoại, sẽ phải thành lập doanh nghiệp ở ngoài lãnh thổ Việt Nam, nguy cơ chảy máu chất xám, mất người đã đành, cao hơn là mất cả công nghệ, mà nền sản xuất trong nước lại chậm được thay đổi, dẫn đến lạc hậu.
