Trong giai đoạn 10 năm trở lại đây, thị trường cho vay tiêu dùng liên tục có tốc độ tăng trưởng cao, trung bình 20%/năm. Tính đến đến hết năm 2017, lĩnh vực này đã đạt quy mô 646.000 tỷ đồng, phục vụ 20 triệu lượt khách hàng trên cả nước.
Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, dư địa tăng trưởng của thị trường tài chính tiêu dùng vẫn rất lạc quan với mức tăng trưởng 25%-30%/năm trong những năm sắp tới.
Hiện nay, thị trường này có 2 nhóm chủ thể chính cung cấp dịch vụ gồm ngân hàng và công ty tài chính. Thông thường, các ngân hàng sẽ có mức lãi suất cho vay thấp nhưng thủ tục giấy tờ và thời gian phê duyệt khoản vay thường phức tạp và lâu hơn công ty tài chính.
Trong khi đó, các công ty tài chính có thủ tục vay, bộ hồ sơ giấy tờ đơn giản, gọn nhẹ hơn nhưng đi kèm là mức lãi suất cao hơn so với mức của các ngân hàng.
Bảng 1: Mức lãi suất của các ngân hàng và công ty tài chính. Nguồn: Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùngĐối với mức lãi suất mua hàng trả góp, trong khi các ngân hàng thương mại có mức lãi suất trung bình dao động từ 10 – 25%/năm thì mức lãi suất của công ty tài chính từ 55% đến trên 84%/năm.
Tuy nhiên, cho đến nay, số lượng khiếu nại của người đi vay tiêu dùng lên các cơ quan chức năng không phải là ít. Theo Báo cáo từ Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng trong những năm gần đây, phần lớn khiếu nại tập trung ở nhóm công ty tài chính. Số liệu này một phần phù hợp với thực tế phát triển nóng của các công ty tài chính hiện nay.
Theo khiếu nại, các hành vi xâm phạm quyền lợi người đi vay chủ yếu tập trung vào một số hành vi sau:
Thứ nhất, cung cấp thông tin không chính xác, đầy đủ, rõ ràng, gây nhầm lẫn cho người đi vay.
Ví dụ, khi tư vấn, nhân viên tư vấn cam kết mức lãi suất chỉ từ 1 - 2%/tháng. Thực tế, mức lãi suất thể hiện trên hợp đồng là 6%/tháng. Có hiện tượng nhân viên tư vấn mạo danh tên của ngân hàng để giới thiệu dịch vụ cho vay. Thực tế, sau khi kiểm tra hợp đồng đã ký kết, người đi vay mới nhận thấy khoản vay là do công ty tài chính cung cấp với mức lãi suất khá cao.
Thứ hai, không cung cấp hợp đồng cho người đi vay tại thời điểm ký kết.
Tại thời điểm ký kết hợp đồng, nhân viên thường hối thúc người đi vay nhanh chóng ký mà không để người đi vay đọc, nghiên cứu kỹ nội dung hợp đồng. Sau khi ký kết hợp đồng cho vay tín dụng, nhân viên từ chối giao bản hợp đồng gốc để người đi vay lưu giữ hoặc không cho phép người đi vay sao chụp hợp đồng.
Trong những trường hợp này, nhân viên tư vấn thường lấy lý do phải chuyển hợp đồng về công ty để lấy dấu, hẹn sẽ chuyển theo đường bưu điện cho người đi vay sau.
Thứ ba, không ghi nhận, không giải quyết, kéo dài thời gian giải quyết yêu cầu của người tiêu dùng.
Khi có tranh chấp phát sinh, người đi vay gặp nhiều khó khăn trong quá trình phản ánh và làm việc với đơn vị tài chính. Ví dụ, việc gọi điện tới tổng đài điện thoại của công ty thường tốn nhiều tiền cước, lời thoại hướng dẫn dài dòng, khó hiểu; nhân viên tổng đài không ghi nhận nội dung khiếu nại…
Nhiều trường hợp người đi vay không thể chứng minh được thời điểm gửi khiếu nại tới công ty do hình thức liên lạc qua điện thoại không được ghi nhận đầy đủ.
Thứ tư, đe dọa, quấy rối người đi vay khi nhắc, thu hồi nợ.
Phổ biến là việc người đi vay, bạn bè, người thân của người đi vay liên tục nhận được các cuộc gọi, tin nhắn có nội dung đe dọa, quấy rối, làm phiền.
Thứ năm, vấn đề của gói dịch vụ cho vay tiêu dùng lãi suất 0%.
Thời gian gần đây, các đơn vị cho vay kết hợp với các đơn vị bán hàng triển khai loại hình cho vay mới, trong đó, có nhiều ưu điểm cho người đi vay nhưng đồng thời, cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu như người đi vay không được cảnh báo, cung cấp đầy đủ thông tin.
Cụ thể, khi có nhu cầu mua sắm hàng hóa, dịch vụ, người đi vay sẽ được nhân viên giới thiệu gói tài chính hỗ trợ lãi suất 0%, người đi vay chỉ phải trả góp tiền gốc hàng tháng.
Trong tình huống đó, nếu người đi vay không nhận định đầy đủ về tổng giá trị khoản vay, về các điều kiện đi kèm khi vay và chỉ tập trung vào mức tiền trả góp hàng tháng (thường là không lớn) thì rất dễ đi đến quyết định vay tiền để mua sắm. Với những trường hợp này, thường chỉ khi xảy ra tranh chấp thì người đi vay mới nhận thấy những bất cập hoặc sự không phù hợp của khoản vay với năng lực tài chính của bản thân.
