Chuyên gia đề xuất cách tính mới thuế hộ kinh doanh

Kỳ vọng nâng ngưỡng miễn thuế

Ngưỡng 100 triệu đồng mỗi năm để xác định hộ kinh doanh phải nộp thuế thu nhập cá nhân đang bộc lộ nhiều hạn chế khi chi phí vận hành, thuê mặt bằng và sinh hoạt đều tăng mạnh.

Với mức ngưỡng tồn tại gần mười năm, nhiều hộ dù doanh thu chưa đủ bù đắp chi phí thực tế vẫn rơi vào diện chịu thuế, tạo sức ép không đáng có đối với khu vực kinh doanh nhỏ và siêu nhỏ.

Chia sẻ tại Tọa đàm "Đồng hành cùng hộ kinh doanh chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai, hướng tới doanh nghiệp" do Tạp chí Tài chính doanh nghiệp tổ chức, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam cho biết, Bộ Tài chính đang dự kiến đề xuất Chính phủ nâng ngưỡng doanh thu tính thuế đối với hộ và cá nhân kinh doanh lên khoảng 300 - 350 triệu đồng mỗi năm, áp dụng từ năm 2026.

Điểm mới quan trọng là cơ chế chỉ thu thuế trên phần doanh thu vượt ngưỡng thay vì thu trên toàn bộ doanh thu khi doanh thu vừa vượt mức nhỏ như hiện nay.

Bà phân tích rằng cơ chế hiện hành tạo ra tình huống bất hợp lý. Một hộ có doanh thu 100 triệu đồng được miễn thuế, nhưng nếu đạt 101 triệu đồng thì phải nộp thuế trên toàn bộ 101 triệu. Còn theo cơ chế miễn thuế phần doanh thu dưới ngưỡng, nếu doanh thu là 301 triệu đồng thì chỉ 1 triệu đồng sẽ tính thuế theo tỷ lệ quy định.

Cách tính mới theo phần vượt ngưỡng giúp loại bỏ “bẫy ngưỡng”, giảm rủi ro hộ kinh doanh phải nộp thuế quá sớm trong khi thu nhập thực tế chưa đủ đáp ứng chi phí.

Ngoài ra, theo chia sẻ của bà Cúc, nếu nâng ngưỡng như dự kiến, hộ kinh doanh có doanh thu từ 300 triệu - 3 tỉ đồng mỗi năm có thể lựa chọn một trong hai cách nộp thuế có lợi hơn.

Nếu tính được chi phí, thuế sẽ áp dụng 15% trên thu nhập thực tế (doanh thu trừ chi phí), còn nếu không có thu nhập thì không phải nộp thuế. Trường hợp không tính được chi phí, hộ kinh doanh sẽ nộp thuế theo tỷ lệ phần doanh thu vượt ngưỡng như cơ chế áp dụng hiện nay.

Với hộ kinh doanh doanh thu trên 3 tỉ đồng/năm, thuế sẽ tính trên thu nhập thực tế với thuế suất 17%, và nếu không có thu nhập thì cũng không phải nộp thuế.

Trong khi đó, Luật sư Nguyễn Văn Được, Tổng giám đốc Công ty TNHH Kế toán và tư vấn thuế Trọng Tín kiến nghị nâng mức doanh thu miễn thuế lên 1 tỷ đồng để đảm bảo công bằng.

So với người nộp thuế có thu nhập từ tiền lương, được giảm trừ gia cảnh 11 triệu đồng cho bản thân và 4,4 triệu đồng cho mỗi người phụ thuộc, quy định này tạo ra bất bình đẳng. Hộ kinh doanh đặc biệt là những hộ không có thu nhập từ tiền lương chỉ được miễn thuế dựa trên doanh thu, trong khi những người có hai nguồn thu nhập lại được hưởng đồng thời cả giảm trừ gia cảnh và doanh thu không chịu thuế.

Theo ông Được, con số 1 tỷ này được tính dựa trên cơ sở mức giảm trừ gia cảnh giả định 186 triệu đồng/năm cho người nộp thuế có thu nhập từ tiền lương. Từ đó, doanh thu miễn thuế được xác định tương ứng với giá trị gia tăng tạo ra, tính theo các lĩnh vực kinh doanh với tỉ lệ thuế GTGT khác nhau.

Cụ thể, với hộ kinh doanh trong hoạt động thương mại chiếm 85% tổng số hộ, doanh thu miễn thuế 1,581 tỷ đồng; các hộ sản xuất, dịch vụ có bao thầu nguyên vật liệu chiếm 10% là 62 triệu đồng; sản xuất, dịch vụ không bao thầu nguyên vật liệu chiếm 5% là 18,6 triệu đồng. Tính trung bình, doanh thu miễn thuế của toàn nền kinh tế vào khoảng 950,7 triệu đồng, trung bình theo cơ cấu hộ kinh doanh là 553,9 triệu đồng. Kiến nghị đặt mốc 1 tỷ đồng vừa tiệm cận mức trung bình của nền kinh tế, vừa phản ánh mức giảm trừ gia cảnh tương ứng.

Hộ kinh doanh sẽ có quyền lựa chọn áp dụng một trong hai phương án. Một là giảm trừ gia cảnh 186 triệu đồng/năm đối với thu nhập tiền lương và không áp doanh thu miễn thuế. Hai là áp dụng doanh thu miễn thuế 1 tỷ đồng cho hoạt động kinh doanh và không áp dụng giảm trừ gia cảnh cho tiền lương, hoặc tính gộp thu nhập từ kinh doanh và tiền lương để áp dụng phương pháp giảm trừ gia cảnh theo cách tính trước năm 2015.

Kê khai để minh bạch hóa và giảm rủi ro

Theo bà Cúc, thuế khoán từng phù hợp với giai đoạn quản lý thủ công nhưng hiện nay bộc lộ nhiều hạn chế. Cơ quan thuế ấn định doanh thu khoán dựa trên tham khảo từ địa bàn và hội đồng tư vấn khiến hộ kinh doanh không chủ động, dễ rơi vào hai tình huống rủi ro.

Một là doanh thu thực thấp hoặc không phát sinh nhưng vẫn phải nộp thuế khoán cố định cả năm. Hai là doanh thu thực cao hơn nhiều so với mức khoán nhưng hộ không kịp điều chỉnh, dẫn đến hành vi trốn thuế theo quy định pháp luật.

Với phương pháp kê khai, hộ tự khai đúng doanh thu phát sinh, tự nộp và tự chịu trách nhiệm. Không có doanh thu thì không nộp, doanh thu tăng thì nghĩa vụ tăng theo tỷ lệ quy định. Đồng thời, kê khai yêu cầu thực hiện sổ sách kế toán, giúp chủ hộ nắm đúng tình hình kinh doanh, tránh chênh lệch giữa doanh thu thực và số liệu khai báo hoặc số liệu dùng để vay vốn.

Nếu được thông qua, chính sách mới được kỳ vọng giảm áp lực tài chính cho hàng triệu hộ kinh doanh, khuyến khích họ tiếp tục hoạt động hợp pháp thay vì thu hẹp quy mô hoặc chuyển sang phi chính thức.

Cơ chế tính thuế theo phần vượt ngưỡng cũng phản ánh đúng bản chất thu nhập, phù hợp với xu hướng cải cách thuế hướng tới đơn giản hóa, minh bạch hóa và hỗ trợ các mô hình kinh doanh nhỏ.

Bà Cúc cho rằng, việc nâng ngưỡng miễn thuế và áp dụng thuế trên phần vượt ngưỡng không làm tăng thuế suất mà chỉ yêu cầu minh bạch hóa doanh thu. Đây là thay đổi giúp giảm rủi ro pháp lý, làm rõ trách nhiệm người nộp thuế và tạo môi trường công bằng hơn giữa các nhóm kinh doanh.

Chính sách mới cũng giúp hộ kinh doanh nhỏ mở rộng hoạt động trong bối cảnh nền kinh tế đang chuyển sang quản trị dựa trên dữ liệu và yêu cầu minh bạch ngày càng cao.