'Lá bài tủ' hết thời, TP.HCM tìm sức hút mới cho các khu công nghiệp

Sau sáp nhập địa giới hành chính, TP.HCM chính thức trở thành "siêu đô thị" với 105 khu công nghiệp (KCN), tổng diện tích 49.242 ha, trong đó 66 KCN đã được thành lập với 27.101 ha.

Chỉ trong 10 tháng đầu năm 2025, thành phố thu hút 7,23 tỷ USD vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), tiếp tục là “điểm rơi” của các dòng vốn quốc tế đang tái định vị chuỗi cung ứng toàn cầu.

Đặc biệt, tỷ lệ lấp đầy tại nhiều KCN trọng điểm vẫn duy trì mức cao, cho thấy sức hấp dẫn ổn định của thị trường Việt Nam nói chung và TP.HCM nói riêng.

"Một điểm đáng chú ý là giá thuê khu công nghiệp tăng hơn 70% từ 2019 đến 2025, nhưng Việt Nam vẫn giữ được tính cạnh tranh", ông Nguyễn Thành Chương, Tổng giám đốc Tổng công ty Bất động sản khu công nghiệp Thành Thành Công nói.

Tiêu chuẩn định hình sức cạnh tranh mới của các KCN

Dòng vốn FDI chảy vào Việt Nam hiện nay không còn đơn thuần tìm kiếm lợi nhuận kinh tế đơn lẻ như trước. Các nhà đầu tư quốc tế đang áp dụng bộ lọc rất khắt khe và đòi hỏi tiêu chuẩn kép đối với điểm đến đầu tư, tập trung vào tính bền vững và hiệu quả vận hành. Như lời của ông Chương: "Hiện nay, các nhà đầu tư không đơn thuần tham gia vì hiệu quả kinh tế. Họ phải đạt tiêu chuẩn kép trước khi rót vốn".

Dẫn chứng, ông Chương cho hay, quan sát từ khu công nghiệp TTC - nơi có hơn 80% doanh nghiệp FDI trên diện tích hơn 1.000 ha – cho thấy sự dịch chuyển rõ rệt trong các tiêu chí lựa chọn địa điểm đầu tư của dòng vốn FDI.

Thứ nhất, tối ưu hóa kết nối và logistics. Nhà đầu tư quan tâm sâu sắc đến khả năng kết nối hạ tầng để mở rộng thị trường. Điển hình là tuyến quốc lộ 22, khả năng liên kết từ TP.HCM đến các thị trường khu vực như Campuchia, Thái Lan... là yếu tố then chốt giúp các doanh nghiệp mở rộng chuỗi cung ứng và tiếp cận toàn bộ thị trường châu Á.

Đối với các dự án công nghệ cao, yêu cầu về môi trường sinh thái và tính ổn định là tối quan trọng. Các KCN phải đảm bảo hệ thống cung cấp điện, nước và năng lượng sạch hoạt động liên tục 24/7 để duy trì quy trình sản xuất không gián đoạn.

Cuối cùng, hạ tầng kỹ thuật đồng bộ. Thay vì chấp nhận cải tạo chắp vá, nhà đầu tư đòi hỏi hạ tầng kỹ thuật nội khu phải được đầu tư và phát triển đồng bộ ngay từ đầu nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn vận hành khắt khe nhất.

"Điều này khẳng định, sức hấp dẫn của các khu công nghiệp Việt Nam đang chuyển dịch từ lợi thế chi phí sang chất lượng vận hành, tính bền vững và khả năng kết nối hệ sinh thái", ông Chương nhấn mạnh.

Ở góc độ cơ quan quản lý, ông Trương Văn Phong, Phó trưởng Ban Quản lý các khu chế xuất - khu công nghiệp TP.HCM (Hepza) nhấn mạnh, việc hợp nhất không gian đô thị mang lại cho TP.HCM lợi thế hiếm có về quy mô kinh tế, dân số và hạ tầng.

Ông nhấn mạnh, chiến lược “ba vùng, một đặc khu, ba hành lang, năm trụ cột” giúp thành phố tối ưu hóa vai trò của từng khu vực: sản xuất - logistics - dịch vụ - đổi mới sáng tạo. Đồng thời, có ba yếu tố cốt lõi giúp TP.HCM tiếp tục giữ vững vai trò trọng tâm trong thu hút vốn đầu tư nước ngoài.

Thứ nhất, hệ thống hạ tầng giao thông của thành phố đã được đầu tư đồng bộ và có tính kết nối vùng cao. Đây là nền tảng quan trọng tạo sự tin tưởng cho các nhà đầu tư, bởi khả năng lưu thông hàng hóa - dịch vụ thuận lợi luôn là một tiêu chí then chốt trong quyết định đầu tư.

Thứ hai, cơ chế quản lý và hỗ trợ nhà đầu tư của thành phố được triển khai rất linh hoạt và đồng hành xuyên suốt. Từ giai đoạn khảo sát, quyết định đầu tư cho đến quá trình triển khai dự án và đi vào vận hành sản xuất - kinh doanh, nhà đầu tư luôn nhận được sự hỗ trợ cần thiết.

Thứ ba, thành phố chủ động thúc đẩy định hướng phát triển bền vững, đặc biệt là kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn. Đây là xu hướng toàn cầu và cũng là yêu cầu bắt buộc đối với dòng vốn FDI chất lượng cao hiện nay.

"Chính sự kết hợp giữa hạ tầng được đầu tư bài bản, cơ chế quản lý linh hoạt và định hướng phát triển bền vững đã tạo nên lợi thế cạnh tranh mạnh mẽ cho TP.HCM trong việc thu hút nguồn vốn đầu tư quốc tế", ông Phong khẳng định.

Quan sát thị trường trong thời gian dài, ông Sử Ngọc Khương, Giám đốc cấp cao Savills Việt Nam nhận định rằng, khi đánh giá thị trường Việt Nam, nhà đầu tư quốc tế thường cân nhắc một số yếu tố dài hạn mang tính nền tảng. Trong đó, quan trọng nhất vẫn là thể chế chính trị ổn định. "Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia có nền chính trị ổn định nhất trong khu vực, tạo niềm tin lớn cho doanh nghiệp FDI", ông nói.

Một yếu tố không kém phần quan trọng khác là định hướng thu hút đầu tư của Chính phủ. Hiện, Việt Nam ưu tiên các dự án công nghệ cao, sản phẩm có hàm lượng chất xám lớn. Điều này đặt ra yêu cầu quan trọng về nguồn nhân lực: đội ngũ lao động phải đủ trình độ để vận hành nhà máy, dây chuyền hiện đại. Đây là yếu tố quyết định trong chiến lược dài hạn của nhà đầu tư.

Cuối cùng, phải nhắc đến các chính sách hỗ trợ. Chính phủ đang theo đuổi quan điểm “xây tổ cho đại bàng”, nghĩa là luôn cầu thị, chủ động tháo gỡ khó khăn và tạo điều kiện thuận lợi nhất cho doanh nghiệp. "Đây là một trong những lý do khiến nhiều tập đoàn lớn lựa chọn Việt Nam thay vì các quốc gia khác trong khu vực", ông Khương nhấn mạnh.

Ngoài ra, theo ông Khương, chi phí logistics, đặc biệt là chi phí vận chuyển nội địa (Inland transportation sost) cũng là yếu tố rất quan trọng trong cấu trúc chi phí sản xuất. Tại TP.HCM, lợi thế lớn nằm ở việc gần Cảng Cái Mép - Thị Vải, một trong những cảng nước sâu nhóm 5 của khu vực, có khả năng tiếp nhận tàu trọng tải lớn và kết nối trực tiếp đi quốc tế. Khoảng cách gần giúp giảm đáng kể chi phí vận chuyển.

Tuy nhiên, để nâng cao năng lực cạnh tranh lên một tầm cao mới, theo chuyên gia này, nếu hệ thống đường sắt kết nối trực tiếp các tỉnh về cảng biển được hoàn thiện theo quy hoạch mới, chi phí logistics của Việt Nam sẽ giảm đáng kể, nâng sức cạnh tranh khu vực.

"Đây sẽ là yếu tố then chốt để tối ưu hóa vận tải, giảm chi phí logistics và gia tăng sức hấp dẫn trong thu hút đầu tư FDI", ông nói.

Lợi thế chi phí thấp không còn là “lá bài tủ”, TP.HCM phản ứng ra sao?

Dù vẫn giữ lợi thế trong thu hút dòng vốn FDI, song theo các chuyên gia, các KCN vẫn đang đối mặt với hàng loạt áp lực. Đặc biệt, yêu cầu ESG và tiêu chuẩn carbon đang trở thành “giấy thông hành” để hàng hóa Việt Nam vào được EU, Mỹ và các thị trường phát triển. Chưa kể, sau năm 2030, nhiều thị trường khác cũng dự kiến yêu cầu bắt buộc về chứng chỉ xanh trong khâu sản xuất.

Đây sẽ là áp lực lớn nhưng cũng là cơ hội để các khu công nghiệp ở TP.HCM nâng cấp mô hình, nhằm hút dòng vốn FDI thế hệ mới: bán dẫn, AI, robot, công nghệ sạch, trung tâm R&D.

Ông Khương cho hay, các khu công nghiệp tại TP.HCM đến nay đã đạt được nhiều tiến bộ đáng ghi nhận, nhưng cũng còn không ít khoảng trống cần khắc phục để nâng sức cạnh tranh. Thời gian qua, TP.HCM đã làm khá tốt ở ba nhóm nội dung: Thủ tục pháp lý ngày càng minh bạch, rút ngắn thời gian cho nhà đầu tư; quỹ đất công nghiệp được chuẩn bị và phân bổ tương đối chủ động; và hệ thống dịch vụ hỗ trợ cho doanh nghiệp trong khu công nghiệp được cải thiện đáng kể.

"Những yếu tố này giúp dòng vốn FDI vào lĩnh vực sản xuất duy trì ổn định trong nhiều năm, bất chấp biến động kinh tế và địa chính trị toàn cầu", ông nói.

Tuy nhiên, ông cũng thẳng thắn rằng, điểm còn thiếu và cũng là yêu cầu cấp thiết hiện nay là việc bắt kịp xu hướng phát triển xanh, bền vững và giảm phát thải carbon. Đây sẽ là tiêu chí then chốt để các khu công nghiệp Việt Nam cạnh tranh với các nước trong khu vực trong thập kỷ tới.

"Trong bối cảnh giá rẻ không còn là lợi thế cốt lõi, kỳ vọng của nhà đầu tư ngày càng cao và khắt khe, TP.HCM buộc phải chuyển hướng sang mô hình khu công nghiệp bền vững, giá trị cao và thông minh nhằm đáp ứng tiêu chuẩn mới của dòng vốn FDI chất lượng", ông Khương nhấn mạnh.

Ông Chương góp ý: Hiện Việt Nam đứng thứ ba ASEAN về thu hút FDI, sau Singapore và Indonesia. Tuy nhiên, lợi thế chi phí thấp không còn là “lá bài tủ”. Vì vậy, các yếu tố quyết định trong giai đoạn mới sẽ là: chất lượng hạ tầng logistics; hiệu quả thể chế, quy trình hành chính; năng lực nhân lực kỹ thuật cao; cam kết xanh và giảm phát thải.

"Việt Nam đang dần chuyển dịch sang tạo 'niềm tin lâu dài' cho nhà đầu tư toàn cầu, thay vì chỉ hấp dẫn bằng giá", ông nhận định.

Về phía cơ quan quản lý, ông Phong, cho hay, Hepza và thành phố đang chủ động chuẩn bị đầy đủ các điều kiện cần thiết để đón đầu làn sóng đầu tư mới, thay vì chỉ dừng lại ở việc đáp ứng nhu cầu hiện tại, với bốn tiêu chí rõ ràng.

Thành phố đặt mục tiêu duy trì quỹ đất sạch, tập trung và luôn trong trạng thái sẵn sàng để doanh nghiệp có thể nhanh chóng triển khai hoạt động sản xuất - kinh doanh ngay khi có nhu cầu.

Về thủ tục đầu tư, minh bạch, hiệu quả và thuận tiện là yêu cầu bắt buộc. Hepza hiện đã triển khai 100% thủ tục trực tuyến, cho phép doanh nghiệp thực hiện hồ sơ ngay tại nhà hoặc văn phòng, không cần đến cơ quan quản lý.

Chất lượng nguồn nhân lực là yếu tố then chốt để nâng cao năng lực cạnh tranh. Thành phố cần tiếp tục phát triển lực lượng lao động tay nghề cao thông qua mô hình đào tạo gắn với nhu cầu thực tế của doanh nghiệp, đảm bảo sinh viên sau đào tạo có thể đáp ứng ngay yêu cầu công việc.

Cuối cùng, chính quyền cần duy trì tinh thần đồng hành, sẵn sàng hỗ trợ và chia sẻ thông tin minh bạch, tạo niềm tin và sự yên tâm cho nhà đầu tư khi hoạt động tại thành phố.

Để hiện thực hóa các tiêu chí trên, Hepza đang tích cực triển khai các chính sách nhằm hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi mô hình với bốn giải pháp chính.

Đầu tiên là kích cầu đầu tư xanh và công nghệ cao như triển khai Nghị quyết 09/2023 của TP.HCM về hỗ trợ lãi suất thông qua Công ty Đầu tư tài chính Nhà nước. Mức hỗ trợ tối đa 200 tỷ đồng trong bảy năm, với mức hỗ trợ lãi suất từ 50% đến 100% cho các dự án công nghệ cao và các ngành kinh tế chủ lực.

Tiếp đến là cơ chế "luồng xanh" trong thủ tục đầu tư. Theo đó, TP.HCM áp dụng cơ chế rút gọn theo Luật Đầu tư sửa đổi, tích hợp tất cả các thủ tục về đầu tư, xây dựng, môi trường, phòng cháy chữa cháy thành một thủ tục thống nhất, rút gọn để tạo thuận lợi tối đa cho các dự án công nghệ cao.

TP.HCM cũng đẩy mạnh hỗ trợ phát triển kinh tế tư nhân, bao gồm các chính sách hỗ trợ lãi suất cho doanh nghiệp nhằm đầu tư, phát triển công nghệ cao, công nghiệp xanh và công nghiệp hỗ trợ.

Cuối cùng là thí điểm chuyển đổi mô hình KCN. Hepza đã trình UBND TP.HCM đề án chuyển đổi năm khu chế xuất, KCN theo định hướng phát triển mô hình KCN sinh thái và KCN thông minh, tạo tiền đề và định hướng cho các KCN hiện hữu và KCN xây mới.

"Những giải pháp đồng bộ này sẽ hỗ trợ doanh nghiệp từng bước chuyển đổi thành công sang mô hình công nghiệp xanh, thông minh, phù hợp với định hướng phát triển kinh tế - xã hội chung của TP.HCM", ông Phong khẳng định.