- Kiều Mai thực hiện -

Có hiệu lực từ ngày 1/1/2022, Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) có sự tham gia của các nước bao gồm Australia, Trung Quốc, Nhật Bản, New Zealand, Hàn Quốc, và 10 nước thành viên khối ASEAN, dù không phải tất cả các nền kinh tế đã phê duyệt hiệp định.

Indonesia đã phê duyệt vào tháng 8, trong khi hiệp định có hiệu lực đối với Malaysia vào tháng 3, và đối với Hàn Quốc vào tháng 2. Các nước này đã cùng với 10 nền kinh tế khác giao dịch theo các điều khoản ưu đãi mới kể từ đầu năm 2022. Philippines vẫn đang trong giai đoạn phê duyệt cuối cùng.

Phạm vi của RCEP không rộng lớn như Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) – một hiệp định thương mại tự do đã có trong khu vực trước đó, đặc biệt trong các lĩnh vực lao động và môi trường.

Tuy nhiên, RCEP có độ bao phủ phù hợp với các quy tắc và thủ tục giao thương, loại bỏ thuế quan đối với hơn 90% hàng hóa. 

Đặc biệt, với số lượng lớn các quốc gia tham gia, các quy tắc xuất xứ hàng hóa mở rộng của RCEP cho phép các doanh nghiệp địa phương có thể hưởng lợi từ việc xuất khẩu miễn thuế trong khối, miễn là một số nguyên vật liệu đầu vào của họ (thường khoảng 40%) có nguồn gốc từ các thành viên RCEP khác.

Kể từ khi có hiệu lực vào đầu năm, một số doanh nghiệp đã nhanh chóng tận dụng lợi thế của hiệp định mới. Ví dụ, theo Hội đồng Xúc tiến thương mại quốc tế Trung Quốc (CCPIT), có 43.600 giấy chứng nhận xuất xứ RCEP được cấp từ tháng 1 đến tháng 5/2022, với trị giá đến hơn 2 tỷ USD.

“Việc áp dụng các ưu đãi thương mại RCEP sẽ gia tăng nếu thỏa thuận tiếp tục được thực thi, và tự do hóa thương mại được thực hiện nhiều hơn nữa”, khối nghiên cứu của HSBC nhận định trong báo cáo mới đây.

Ngoài việc tận dụng các ưu đãi thuế quan, RCEP còn mang lại những lợi ích khác.

Đơn cử, đối với Nhật Bản, việc tham gia RCEP đánh dấu lần đầu tiên nước này tham gia một hiệp định thương mại tự do với Trung Quốc. Nhờ RCEP, nhà sản xuất ô tô Trung Quốc Guangxi Auto đã nhanh chóng đạt được thỏa thuận với công ty khởi nghiệp xe điện ASF của Nhật Bản, sản xuất một dòng xe điện thương mại nhỏ ở Trung Quốc để bán tại Nhật Bản.

Hai công ty dự định hợp tác phát triển các nguyên mẫu theo thỏa thuận được ký kết tại Diễn đàn Lãnh đạo doanh nghiệp RCEP vào đầu năm nay.

Ngoài ra, một tuyến đường biển cao tốc giữa Thanh Đảo của Trung Quốc và Osaka của Nhật Bản cũng được khánh thành vào tháng 6/2022, sau khi Thanh Đảo và Dongchen Line Co ký kết một thỏa thuận hợp tác chiến lược khi RCEP có hiệu lực.

Trên tuyến đường này, tàu thuyền có thể lên hàng trực tiếp với thiết bị chất hàng (ví dụ như xe tải) và hàng hóa, với hải trình cắt giảm từ hai đến ba ngày xuống chỉ còn 36 giờ.

Diễn biến tiếp theo?

RCEP gần đây đã được Indonesia phê duyệt và gần được Philippines phê duyệt, đây là hai trong bốn nền kinh tế lớn nhất ASEAN.

Myanmar đã phê duyệt thỏa thuận, nhưng New Zealand và Philippines cho biết sẽ không công nhận phê duyệt này do tình hình chính trị tại Myanmar.

Ấn Độ đã từ chối tham gia hiệp định, và trong khi cánh cửa vẫn rộng mở cho quốc gia này, các nhà nghiên cứu tại HSBC cho rằng, khả năng này khó xảy ra, vì Ấn Độ gần đây đã đạt được thỏa thuận song phương với Australia và đang trong các cuộc đàm phán với Anh.

Các nền kinh tế khác sẽ có thể tham gia từ ngày 1/7/2023. Đơn cử, Hồng Kông đã nộp đơn gia nhập, vì khoảng 70% thương mại của thị trường này đang diễn ra với các thành viên RCEP.

Thành công tham gia vào hiệp định này là lẽ đương nhiên với nền kinh tế này, do độ mở đối với thương mại quốc tế, và trên thực tế, Hồng Kông đã có các thỏa thuận thương mại với 13 thành viên RCEP (bao gồm 10 nền kinh tế ASEAN, Trung Quốc, Australia và New Zealand).

Việc tham gia hiệp định có thể giúp tăng cường vai trò của Hồng Kông như một trung tâm dịch vụ chuyên nghiệp, vì các thành viên sẽ mở cửa hoàn toàn với ít nhất 65% lĩnh vực dịch vụ cho các nhà đầu tư nước ngoài.

Điều đó có thể mang lại cơ hội mới cho lĩnh vực logistic của Hồng Kông (như cơ hội từ việc tham gia vào nhiều dòng chảy thương mại nội khối hơn), và cho phép các doanh nghiệp nằm trong Khu vực Vịnh Lớn (Greater Bay Area – GBA) sử dụng Hồng Kông làm bệ phóng để vươn ra toàn cầu và thâm nhập vào các thị trường mới.

Bên cạnh đó, Ủy ban Thương mại và thuế quan Bangladesh đã tiến hành phân tích sơ bộ về những lợi ích có thể đạt được từ việc tham gia vào hiệp định và phí tổn nếu đứng ngoài hiệp định này. Sri Lanka có thể là một thành viên tiềm năng khác trong tương lai.

‘Động cơ’ thương mại mới để hồi sinh các nền kinh tế

Lợi ích trực tiếp lớn nhất mà các nền kinh tế tham gia vào RCEP có được chính là các ưu đãi thuế quan. Theo hiệp định, thuế quan áp đặt trên hơn 90% các loại hàng hóa sẽ được loại bỏ, dù điều này sẽ được thực hiện theo từng giai đoạn trong vòng 20 năm (các lĩnh vực nhạy cảm và chiến lược sẽ được miễn trừ).

Loại bỏ thuế quan trên diện rộng sẽ khuyến khích đầu tư, các điều khoản về sở hữu trí tuệ và thương mại điện tử trong khối.

Các dự đoán cho thấy một số thị trường như Nhật Bản hay Hàn Quốc sẽ đạt được bước nhảy vọt lớn nhất về mặt xuất khẩu vào năm 2030. Điều này chủ yếu là vì đây là lần đầu tiên Nhật tham gia vào một hiệp định thương mại tự do với Trung Quốc.

Xuất khẩu được miễn thuế của Nhật tới Trung Quốc, và từ Trung Quốc sang Nhật, lần lượt từ mức 25% và 57% sẽ có khả năng tăng lên mức 86% và 88%.

Hơn nữa, RCEP là hiệp định thương mại tự do đầu tiên có cả Trung Quốc, Nhật và Hàn Quốc tham gia. Đây là ba trong số những nền kinh tế kỹ thuật tiên tiến ở Đông Á.

Điều thú vị là Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) từng dự báo rằng thị phần xuất khẩu toàn cầu tại Đông Á sẽ giảm trong thập niên tiếp theo, khi các công ty chuyển hướng các cơ sở sản xuất của mình sang những thị trường đang phát triển.

Tuy nhiên, bằng cách kết nối các nhà sản xuất chặt chẽ hơn với chuỗi cung ứng khu vực, điều này cuối cùng sẽ củng cố cơ sở sản xuất còn lại của họ, cho phép tận dụng nguồn cung ứng các vật liệu có giá cả cạnh tranh hơn.

Với các nước thành viên ASEAN, tác động đối với xuất khẩu trước và sau khi ký kết có thể không nổi bật như các thị trường phát triển. Nguyên nhân là bởi các hiệp định thương mại tự do của ASEAN đã có từ trước với những thành viên RCEP cũng đã xóa bỏ thuế quan áp đặt trên 86% đến 90% hàng hóa.

Ngoài ra, theo ADB, nói chung, các nước RCEP sẽ đóng góp đến 30% sản lượng xuất khẩu toàn cầu vào năm 2030.

RCEP trong dài hạn

Theo đánh giá từ Khối nghiên cứu toàn cầu của HSBC, điều quan trọng cần lưu ý là RCEP không chỉ giúp thúc đẩy xuất khẩu, mà còn có những ảnh hưởng tích cực gián tiếp khác đến thu nhập của một quốc gia, nhờ vào chiều sâu của hiệp định.

Nhiều thành viên RCEP có những hạn chế nghiêm ngặt đối với đầu tư trực tiếp nước ngoài. Theo Chỉ số Hạn chế quy định đầu tư trực tiếp nước ngoài của OECD năm 2020, Indonesia đứng đầu danh sách, trong khi Trung Quốc và New Zealand lần lượt chiếm vị trí thứ ba và thứ tư.

Hiệp định thương mại tự do mở ra nhiều cơ hội đầu tư trong khối RCEP, và cũng có thể thúc đẩy đầu tư trực tiếp từ các công ty có trụ sở bên ngoài khu vực muốn tận dụng hiệp định này.

Theo IMF, về mặt nguyên tắc, tự do hóa FDI, dù được thúc đẩy bởi RCEP hay là do đơn phương, đều có thể giúp thu nhập thực tế từ thương mại tăng hơn 15% đối với Philippines, Malaysia và Thái Lan.

RCEP vượt xa các hiệp định thương mại tự do ASEAN hiện nay về mặt cơ hội đầu tư. Trước khi có hiệp định này, Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật đã là những nhà đầu tư hàng đầu tại một số nền kinh tế ASEAN.

Tuy nhiên, mở rộng các thị trường ASEAN hơn nữa sẽ thu hút thêm đầu tư vào công nghệ sản xuất mới, giúp thúc đẩy năng suất lao động hơn. Hơn nữa, các thành viên đã cam kết xem xét việc áp dụng điều khoản giải quyết tranh chấp giữa nhà đầu tư – nhà nước trong thời gian năm năm.

Gia tăng thương mại và dòng vốn FDI do vậy cũng sẽ nâng cao năng suất hơn. Chi phí nhập khẩu các nguyên liệu đầu vào sẽ giảm, nhờ thế sẽ đẩy mạnh sản xuất địa phương.

“Do đó, chúng tôi mong đợi sẽ có sự thay đổi trong tính cạnh tranh giữa các lĩnh vực khác nhau. Một cách tự nhiên, nguồn lực và vốn sẽ được dùng cho ngành có tính cạnh tranh cao nhất”, HSBC phân tích.

Thêm nữa, việc dỡ bỏ các rào cản với đầu tư nước ngoài có thể thúc đẩy sự phân bổ nguồn lực và công nghệ tốt hơn. Kết quả là điều này sẽ tạo nên một “cú hích” năng suất ở nhiều lĩnh vực, trong khi đẩy mạnh sự chuyển dịch nguồn lực khỏi những ngành không còn tính cạnh tranh nữa.

Ví dụ, theo Ngân hàng Thế giới, ngành thiết bị điện và máy móc của Indonesia và Philippines được mong đợi sẽ lần lượt mở rộng thêm 4,1% và 6,3% vào năm 2035. Thuế quan giảm 10% có thể khiến năng suất lao động tăng thêm trung bình 4,8%.

Tất nhiên, lợi ích không được phân chia đồng đều giữa các thành viên và lĩnh vực. Vài thị trường, như Việt Nam và Malaysia, sẽ có khả năng đạt được mức tăng thu nhập thực tế lên đến gần 5% vào năm 2035 nhờ cú hích năng suất.

Những quốc gia phát triển như Nhật Bản sẽ có mức tăng năng suất thấp hơn, nhưng vẫn được hưởng lợi nhờ tăng cường tích hợp chuỗi cung ứng và hỗ trợ khả năng cạnh tranh của các công ty địa phương.

Không chỉ vậy, RCEP cũng sẽ thúc đẩy tăng trưởng thương mại trong khu vực. Thị phần thương mại của các thành viên RCEP đã tăng trong nhiều năm qua. Sự gia nhập của Hồng Kông được kỳ vọng sẽ thúc đẩy hơn nữa thu nhập thực tế tại các nền kinh tế châu Á.

Theo HSBC, tổng hợp GDP thực tế của các nền kinh tế đã tham gia hiệp định, dự kiến vào năm 2030, không tính đến cú hích năng suất tiềm năng do RCEP tạo nên, tỷ trọng trong GDP toàn cầu của các thị trường thành viên RCEP dự kiến sẽ đạt 32,9%, tăng từ mức 31,7% của năm 2021.