Để bảo hiểm xã hội hấp dẫn hơn đối với người lao động

Theo số liệu thống kê, năm 2020, cả nước có 860.741 người hưởng bảo hiểm xã hội một lần, tăng 53.652 người so với năm 2019. Trong đó, số người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện hưởng bảo hiểm xã hội một lần là 11.868 người, tăng 51,55% so với năm 2019. 

Từ năm 2018 đến nay, có gần 1,3 triệu người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện thuộc nhiều tầng lớp, nhiều độ tuổi khác nhau. Tuy nhiên, số người rời bỏ hệ thống hàng năm vẫn lớn hơn số tham gia mới.

Chỉ riêng từ năm ngoái đến nay, số người đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc đã ít đi gần 1 triệu người. Phần lớn những người dừng đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc đều rút bảo hiểm xã hội một lần chứ không tham gia tiếp. 

Đánh giá kết quả thực hiện chỉ tiêu phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội năm 2020, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cũng cho biết, hết ngày 31/12/2020, số người tham gia bảo hiểm xã hội đạt gần 16,2 triệu người, chỉ bằng 33,5% lực lượng lao động trong độ tuổi.

Năm 2020 có hơn 1,1 triệu người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện, tăng gấp 2 lần so với năm 2019, với tổng số tiền thu bảo hiểm xã hội tự nguyện năm 2020 đạt gần 4 nghìn tỷ đồng. 

Trong khi đó, số người tham gia bảo hiểm thất nghiệp khoảng 13,3 triệu người, giảm hơn 54,4 nghìn người (tương ứng 0,4%) so với năm 2019. Số tiền thu bảo hiểm thất nghiệp khoảng gần 18,7 tỷ đồng, tăng 1.254 tỷ đồng (tương ứng 7,2%) so với năm 2019.

Theo nhiều chuyên gia, đây là một thách thức thực sự đối với an sinh xã hội trong những năm tới khi dân số nước ta đang bắt đầu già hóa. Đa phần người hưởng chế độ bảo hiểm xã hội một lần tập trung ở độ tuổi từ trên 20 tuổi đến đủ 40 tuổi (chiếm 80,9%). 

Thực tế, tình trạng người lao động rút bảo hiểm xã hội một lần không phải là mới, nhưng năm nay số lượng người rút gia tăng do dịch bệnh. Những con số này phản ánh một thực tế đời sống, thu nhập của người lao động đang gặp khó khăn, nhất là trong bối cảnh đại dịch Covid-19 kéo dài.

Mặt khác, điều này cũng cho thấy bảo hiểm xã hội vẫn chưa thực sự hấp dẫn người lao động. Tại buổi thảo luận trực tuyến của Quốc hội về tình hình thực hiện chính sách, chế độ bảo hiểm xã hội, quản lý và sử dụng Quỹ bảo hiểm xã hội năm 2020, đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Khoa học công nghệ và môi trường của Quốc hội cho rằng, việc hưởng bảo hiểm xã hội một lần là nhu cầu thực tế của người lao động. 

Với tốc độ, tình hình phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện và thực tế đời sống, thu nhập khó khăn như hiện nay, dự báo có thể số người hưởng chế độ bảo hiểm xã hội một lần sẽ tăng cao vào các năm tiếp theo. Chính phủ cần sớm nghiên cứu sửa đổi quy định nhằm giảm số lượng người hưởng bảo hiểm xã hội một lần.

Kịp thời gỡ vướng để phát triển thị trường bảo hiểm

Nhấn mạnh vai trò quan trọng của bảo hiểm, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ dẫn lời câu so sánh: “Cuộc sống mà không có bảo hiểm giống như là đi cầu thang mà không có tay vịn”. 

Minh chứng là trong dịch bệnh vừa qua, trong năm 2020, ngân sách nhà nước hỗ trợ cho người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện hơn 137,6 tỷ đồng, tăng 35% so với năm 2019.

Do ảnh hưởng của dịch Covid-19, số người được hưởng các chế độ bảo hiểm thất nghiệp tăng dẫn đến tổng tiền chi cho các chế độ bảo hiểm thất nghiệp tăng (hơn 4,5 nghìn tỷ đồng, tương ứng 35,7%) so với năm 2019.

Do đó, ông Huệ cho rằng sau hơn 20 năm Luật Bảo hiểm xã hội cần thiết sửa đổi, bổ sung để tháo gỡ các điểm nghẽn, các vướng mắc thế mà thúc đẩy thị trường bảo hiểm phát triển nhanh hơn, bền vững hơn.

Còn theo đại biểu Đặng Bích Ngọc (Hòa Bình), việc phát triển lực lượng lao động tham gia BHXH còn thấp, trong bối cảnh tác động của Covid- 19 diễn biến phức tạp, việc thu bảo hiểm xã hội bắt buộc gặp những khó khăn nhất định, lao động tại các cơ sở sản xuất kinh doanh bị mất việc làm, không còn thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc. 

Như vậy, sẽ có nhiều khó khăn trong thực hiện chỉ tiêu phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc năm 2021 theo Nghị quyết số 28-NQ/TW đề ra. Điều này cần có sự vào cuộc rất tích cực từ phía Chính phủ, các Bộ, ngành và chính quyền các cấp.

Về các quỹ có tính chất ngắn hạn, theo các đại biểu, cơ bản các quỹ này đều bảo đảm khả năng chi trả và có kết dư lớn, cụ thể: Quỹ ốm đau, thai sản có số kết dư chuyển sang năm 2021 bằng 43,14% số chi trong năm 2020; Quỹ bảo hiểm tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp và quỹ bảo hiểm thất nghiệp, đến nay kết dư lớn, số dư hàng năm cao. Tuy nhiên, qua nhiều năm thực hiện cho thấy, còn có nhiều chế độ, chính sách liên quan đến các quỹ này chưa đi vào cuộc sống và chưa phát huy được vai trò chủ động của chính sách bảo hiểm thất nghiệp là giá đỡ của thị trường lao động.

Bên cạnh đó, một số ý kiến đại biểu cho rằng, cần tính toán để sửa đổi một số quỹ cho phù hợp hơn, đúng tính chất của quỹ ngắn hạn. Quỹ Hưu trí, tử tuất, mặc dù vẫn đang kết dư lớn, song cần tính toán thận trọng, kỹ càng hơn nhằm bảo đảm cân đối trong dài hạn, nhất là với sự thay đổi về đặc điểm của quy mô và cơ cấu dân số, nguyên tắc đóng - hưởng và cân đối giữa mức đóng - mức hưởng.

Qua việc phân tích những tồn tại, hạn chế trên, các đại biểu đề nghị Chính phủ khẩn trương nghiên cứu, xây dựng, trình Quốc hội việc sửa đổi hoặc sửa đổi bổ sung Luật Bảo hiểm xã hội và một số luật có liên quan nhằm kịp thời thể chế hóa các nghị quyết của Đảng. Điều này sẽ giúp khắc phục các tồn tại hạn chế của bảo hiểm xã hội, tạo cơ sở pháp lý đầy đủ hơn để phát triển lĩnh vực an sinh xã hội bền vững và thích ứng với những tác động, biến đổi xã hội (như dịch bệnh Covid-19, già hóa dân số) và tình trạng cân đối quỹ bảo hiểm thất nghiệp, quỹ bảo hiểm tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp phù hợp hơn với tính chất của quỹ ngắn hạn.

Mặt khác, theo đại biểu Nguyễn Trường Giang - Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật, đoàn Đăk Nông, ngành bảo hiểm xã hội cần tiếp tục đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao chất lượng phục vụ; giúp người lao động và người sử dụng lao động dễ dàng thực hiện, tiếp cận, thụ hưởng chế độ. 

Việc giải quyết và chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội cần được bảo đảm chính xác, cơ bản kịp thời, đúng quy định của pháp luật. Việc quản lý, cung cấp thông tin, dữ liệu về bảo hiểm xã hội cần liên thông, đồng bộ và thống nhất quản lý với ngành y tế trong việc triển khai ứng dụng hồ sơ, bệnh án điện tử. Trong thời gian tới, ngành bảo hiểm cần tiếp tục làm tốt hơn nữa khâu cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin; đảm bảo sự chính xác, tiết kiệm thời gian cho người tham gia.