Đoạn tuyệt ma túy, Sin Suối Hồ nuôi mộng làm giàu từ du lịch

Bản Sin Suối Hồ, hiện có 149 hộ và 736 người H’Mông. Trước năm 1995, hơn 95% người lớn nghiện ma túy. Làm được đồng nào, mua thuốc hết đồng đó, cứ củ mài, củ sắn, rau rừng đắp đổi qua ngày.

Sin Suối Hồ là bản đông dân nghèo nhất Lai Châu, cách biên giới Việt - Trung hơn 3km, cách quốc lộ 4D 32km, đường nhỏ, độc đạo, cheo leo vực sâu, chập chùng rừng núi. Cả bản chưa ai học quá lớp năm. Nghèo khó, kéo theo nhiều tệ nạn. Suốt 29 năm ròng rã, dân bản đã làm nên chuyện cổ tích như vườn địa đàng, đẹp hơn thần thoại.

Ngũ nhân quái kiệt và 10 năm đoạn tuyệt ma túy

Năm 1995, qua các chương trình phát thanh, biết ma túy là con đường ngắn nhất dẫn ra nghĩa trang, nhóm thanh niên thế hệ 7x gồm Hảng A Xà, Vàng A Chỉnh, Vàng A Chú, Sùng A Súng, Chang A Hảng họp nhau bàn chuyện động trời - cai nghiện ma túy cho cả bản. 

Chuyện khó hơn lên sao Hỏa. Trong năm người, có ba mới nghiện, hai người sắp nghiện. Con đường chết chưa bao giờ gần như vậy. Họ không muốn chết, không muốn bản bị xóa sổ.

Họ rủ thêm sáu người, thành “đội bóng” 11 người, quyết đấu sinh tử với ma túy. Phải vào rừng sâu, sống biệt lập mới cai được. Cả nhóm bí mật mang dao rựa và thực phẩm, dựng lán cạnh bờ suối, quyết chí đoạn tuyệt ma túy. Khi lên cơn, người tỉnh giúp người say cắt cơn bằng xoa bóp, bấm huyệt, ăn uống, kể chuyện cười. Họ thề không cai được không về.

Ba tháng sau, họ về bản, tóc tai như người rừng. Hảng A Xừ, thành viên nhóm đang hớt tóc thì công an ập tới truy bắt con nghiện, Xừ bỏ chạy. Nửa đầu húi cua, nửa đầu tóc thề; còn hơn cả diễn viên hài. Xừ thành tâm điểm để anh em nhìn vào, cười nghiêng ngả khi lên cơn nghiện. Về bản, họ tự tin tuyên bố bỏ được ma túy.

Vẫn ốm o, xanh xao nhưng đôi mắt linh hoạt, không còn lừ đừ. Giọng nói có lực. Họ kể lại cuộc chiến cai nghiện, chứng minh hiệu quả, thuyết phục người thân và tổ chức đợt đầu tiên với 20 người, có cả phụ nữ. Rút kinh nghiệm thực tiễn, mỗi đợt chỉ cần bốn tuần để cắt cơn, sau đó về cai nghiện tại bản. Khó nhất là không để tái nghiện.

Phải có người kèm cặp, bảo vệ khỏi kẻ rủ rê; động viên, truyền lửa, tạo niềm tin bằng sự gương mẫu các thủ lĩnh nhóm và tìm việc làm thêm, tạo thu nhập. Từng nhà luân phiên cử người cai nghiện, vì còn có việc gia đình và kiếm sống. Cứ đợt này hiệu quả, lan tỏa tiếp theo. Người đi trước cai được, rước người đi sau cai theo.

Ròng rã 10 năm, kiên trì và quyết chí; ma túy chịu thua Sin Suối Hồ. Ban đầu, không ai tin. Trưởng bản lúc đó không ủng hộ, cũng không phản đối vì nghĩ, bọn trẻ bốc đồng, điều đó càng kích họ làm bằng được.

Nhìn lại chặng đường 10 năm cai nghiện, ai cũng giật mình. Muôn vàn khó khăn, thử thách. Có cả máu và nước mắt, mồ hôi thì vô kể. Nhiều lúc tưởng bỏ cuộc. Nhờ sự đồng lòng, mọi người động viên, dìu nhau, cắn răng “vượt qua chính mình”.

Không ai nghĩ cả bản đã vượt qua cửa tử và ngộ ra “mọi việc đều có thể”. Nhóm năm thủ lĩnh ban đầu được gọi là “Ngũ nhân quái kiệt” (NNQK). Họ nghiệm ra chân lý “Làm việc gì, muốn thành công, bản thân phải nêu gương; kéo theo người nhà, họ hàng và bạn bè, cứ thế lan tỏa, kiên trì và quyết chí từng ngày, kiểu mưa dầm thấm sâu. Cai nghiện trước hết là cứu mình, cứu gia đình và cứu bản”.

NNQK chọn cái khó nhất – cai nghiện ma túy làm trước. Khi thành công, những thứ khác, sẽ làm được. Để không tái nghiện, phải tạo công ăn việc làm, xây dựng môi trường sống lành mạnh, luôn cảnh giác, nhắc nhau vì họa ma túy vẫn rình rập, quyến rũ.

Mười năm nâng cấp cuộc sống, thay đổi bản làng

Cai nghiện thành công tạo niềm tin và sức sống mới. “Nhàn cư vi bất thiện”, công việc chính đáng là kháng sinh chống tái nghiện tốt nhất. Ở độ cao 1.500m, trong rừng có nhiều địa lan. NNQK vận động đem địa lan về bản. Trước làm đẹp nhà, đẹp bản, ai mua thì bán, bổ sung thêm nguồn thu nhập từ nương rẫy, hái cây thuốc, bẻ măng…

Họ bàn nhau, cùng dân bản thay đổi nếp sống. Bắt đầu từ giữ vệ sinh cá nhân, ăn uống đến nhà cửa, đường bản. Từ sạch lên đẹp. Cả bản rực rỡ địa lan, nhất là giáp Tết, nhà nào cũng hàng trăm chậu, rạo rực và nôn nao gọi Xuân về sớm. Tiếng lành đồn xa, địa lan thành nguồn thu nhập mới. Dân bản họp, tìm cách mở rộng chăn nuôi kiểu mới.

Ai đi tới đâu, gà chạy theo thân thiện, thì cả bản góp gà cho người đó nuôi. Lợn, vịt, cá cũng vậy. Làm gì cũng cần năng khiếu và nhiệt thành. Trong rừng có nhiều thảo quả. Nhóm hướng dẫn mọi người cải tiến cách chăm sóc, tìm và mở rộng nguồn tiêu thụ, người dân có thêm nguồn thu. Đường sạch, nhà cửa tinh tươm, cuộc sống lạc quan nên càng phải nâng cấp cảnh quan.

Để kéo được nhiều khách đến mua địa lan, thảo quả, phải làm đẹp đường bản và không gian xung quanh. Người H’ Mong là bậc thầy xếp đá, làm nhà, làm tường, tạo cảnh. Cách bản gần 3km có hai ngọn thác nhỏ cực đẹp. Dân bản tổ chức xếp đá làm đường, làm các tiểu cảnh ngồi nghỉ, check – in, làm nhà vệ sinh độc đáo.

Vài homestay trình tường H’Mông ra đời vì bản quá đẹp, khí hậu trong lành, người dân chân chất, khách mua hàng muốn qua đêm. Sin Suối Hồ trở thành bản tiên phong với năm không – “không ma túy – không tệ nạn (bia rượu, thuốc lá, trộm cắp, đánh lộn...) – không xả rác bừa bãi – không bạo lực gia đình – không tảo hôn và sinh con nhiều”. Còn hơn cả kỳ tích.

Năm 2015, tỉnh về công nhận bản “Nông thôn mới” và khuyến khích làm du lịch cộng đồng.

Chín năm chập chững du lịch

Là bản thuần nông nghèo khó, cách trở, du lịch không có trong ước mơ của Sin Suối Hồ. Họ làm mọi thứ để cải thiện cuộc sống và đạt những thành quả không ngờ. NNQK ngày càng có uy tín. Vàng A Chỉnh, mù chữ vì mồ côi mẹ, nhà quá khó, được bầu làm trưởng bản năm 2012. Nay nhờ con trai xóa mù đọc thông viết thạo.

Năm 2013, Hảng A Xà, chỉ học lớp năm, được phong mục sư, được cử làm chủ nhiệm hợp tác xã Trái Tim, tổ chức các dịch vụ mua bán sản phẩm và du lịch nông nghiệp. Hợp tác xã hoạt động theo nguyên tắc ba không: không bộ máy ăn lương - không ngân sách - không cơ sở vật chất; ba tự: tự nguyện - tự quản – tự chịu trách nhiệm; ba cùng: cùng nghĩ - cùng làm - cùng thụ hưởng.

Cặp đôi Hảng A Xà – Vàng A Chỉnh cùng sinh 1975, khác biệt từ chiều cao, tính cách, năng khiếu nhưng là “song kiếm hợp bích” của NNQK trong mọi hoạt động. Làm du lịch bài bản phải học, hợp tác xã liên hệ đưa con em bản xuống Hà Nội học ngoại ngữ, bếp, pha chế, buồng phòng, hướng dẫn viên, lái xe... 

Từng bước mò mẫm, tự học, làm du lịch cuốn chiếu theo nhu cầu khách và khả năng từng nhà. Các homestay tăng dần. Cùng lúc, phục dựng các nghề mai một, tạo thêm cảnh quan và các trò mới theo bản sắc H’Mông.

Cả bản chỉ có hai nhà tường gạch là trường mẫu giáo và tiểu học. Hương đồng gió nội vẫn vẹn nguyên. Từ 2013, xã có trường cấp 2. Các em đa phần tốt nghiệp phổ thông, dù phải lên huyện hoặc thành phố học. Vẫn đường độc đạo nhưng trải nhựa, rộng 6m vào cách bản 2km. 

Năm 2023, Hàng A Xá lấy bằng thạc sĩ. Bản hiện có 30/149 hộ làm du lịch với gần 500 chỗ ngủ. Có nhà ở chung và phòng riêng. Bề ngoài như nhà cấp bốn, bên trong tiện nghi khép kín như khách sạn 2 - 3 sao. Tinh thần và thái độ phục vụ 4 sao. Cảnh quan, môi trường 5 sao.

Khách tự đi, cứ đến từng homestay chọn lựa. Khách đoàn, hợp tác xã xoay tour, nhưng vẫn có thể đổi nhà. Không có chuyện giành khách vì “Khách vào Sin Suối Hồ, ăn, ở đâu, mua và chơi gì, cũng là của dân bản”. 

Vườn địa đàng có thật

Đến Sin Suối Hồ phải ở cả tuần mới đã. Từ các điểm tham quan vườn địa lan, cối đá giã gạo nước, tường cổ và vườn đào, táo mèo 300 năm, ruộng đá bậc thang sổ đỏ, bộ sưu tập nông cụ H’ Mông, cửa rồng, khu nuôi cá tầm cá hồi, chợ và trường học đến các homestay tổ ong, tổ chim, tổ nhím, tổ ếch... Có mấy nhà trên ngọn cây với tiện nghi khép kín.

Nhiều homestay có cổng 102 (một không có hai) và vật dụng khác biệt. Nhà Hảng A Xà, bàn ghế, tủ, kệ đều làm bằng dây leo rừng. Điểm đến nào cũng có những sự tích kỳ thú. Tôi thích nhất huyền tích “Mỏm đá cười”, nhân văn, tinh tế, dí dỏm. 

Các trải nghiệm dệt thổ cẩm, vẽ sáp ong, ăn mèn mén, trekking rừng, khám phá thác Tỏ tình (thác hẹn hò), thác Trái Tim (thác tình yêu) ngay trong bản. Xa hơn thì thử sức với các núi Đọt Mây, Răng Cưa, Tả Liên Sơn, Bạch Mộc Lương Tử, đường đá thời Pháp...

Cảnh quan và cuộc sống ở Sin Suối Hồ như vườn địa đàng, bước ra từ sách Sáng thế thời @. Dân đi rẫy, đi rừng để xe gắn máy ven đường, nguyên chìa khóa, ai cần cứ sử dụng chốc lát. Chợ bản, họp cuối tuần. Sạp xếp đá, cột tre hoặc cây, lợp lá, đẹp mê tơi, thuần H’Mông và không dọn hàng. Người dân không lấy của nhau nhưng hàng chục ngàn du khách cũng không dám lấy.

Năm 2023, bản đón gần 14.000 khách lưu trú, bằng 75% năm 2019. Dân bản mong ước, đến 2030, khôi phục hoàn chỉnh văn hóa H’ Mong. Dù rất thành công, Sin Suối Hồ vẫn đối mặt với những thách thức từ du lịch và xu thế đô thị hóa nông thôn.

Hợp tác xã cần chuẩn hóa các dịch vụ và giá cả, chuẩn hóa từng nhà, để nhà nào cũng có thể mời khách ở chung. Cần thêm vốn nâng cấp dịch vụ, mở thêm trải nghiệm thu hoạch thảo quả, chăm sóc địa lan, lớp học nấu ăn, mát-xa truyền thống, sưu tập trò chơi dân gian, đi rừng, leo núi... Dân bản luôn đồng lòng giữ gìn bản sắc, từ chối kinh phí 3 tỷ phá chợ cũ, xây mới bê tông.

Tôi đến Sin Suối Hồ mấy lần. Lần nào cũng ngỡ ngàng cảm xúc và học từ dân bản bao điều không có trong sách vở, trên giảng đường đại học hay các chuyến vi vu nước ngoài. Người dân tự lực và sáng tạo trên cả tuyệt vời. 

Có chuyên gia đến, hứa hẹn đủ thứ rồi biệt tăm. Có chuyên gia góp ý thiết thực. Nhà nước quy định, hộ nghèo chỉ được vay dưới 50 triệu, trong khi cần khoảng 500 triệu đồng để đầu tư.

Có thể hỗ trợ Sin Suối Hồ bằng cách gửi dân bản thực hành dịch vụ miễn phí trong các cơ sở khách sạn nhà hàng cao cấp, tặng học bổng nghề, ngoại ngữ, bảo lãnh người dân vay ưu đãi (có thế chấp tài sản) từ các nhà tài trợ, tặng hàng thanh lý từ khách sạn nhà hàng 5 sao...

Hai năm Covid-19 và các biến thể tung hoành, Sin Suối Hồ vẫn bình an. Sin Suối Hồ miễn nhiễm cả Covid lẫn tệ nạn. Với Sin Suối Hồ, “Vì lợi ích cộng đồng, không gì là không thể”.