Thị trường lớn nhất ngừng nhập gạo: Việt Nam xoay xở thế nào?

Thị trường gạo Việt Nam vừa qua đã có phần chao đảo trong thời gian ngắn khi Philippines – thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam với thị phần hơn 40% và Indonesia – một đối tác nhập khẩu gạo khác – đồng loạt tạm ngừng nhập sản phẩm này từ đầu tháng 9.

Bộ Nông nghiệp và môi trường trong thông cáo phát đi ngày 11/9 khẳng định, thị trường gạo Việt Nam không chịu tác động lớn, nhờ chuỗi sản xuất - tiêu thụ trong nước vận hành ổn định, nguồn dự trữ quốc gia kịp thời vào cuộc và nhiều thị trường khác đã mở ra cơ hội mới.

Tại cuộc họp sáng ngày 11/9, các doanh nghiệp và hiệp hội đều nhấn mạnh rằng, nông dân không cần lo lắng về đầu ra của hạt lúa. 

Bà Bùi Thị Thanh Tâm, Chủ tịch Vinafood1, khẳng định mua gạo của người dân. Bà cũng nhấn mạnh, lượng tồn kho hàng trăm nghìn tấn đang được doanh nghiệp nhà nước tạm trữ góp phần giữ nguồn hàng và ổn định giá.

Ông Trần Tấn Đức, Thành viên HĐQT Tổng công ty Lương thực miền Nam, cho biết, sau cú giảm giá ngắn hạn, giá lúa đã phục hồi nhờ nhập khẩu từ châu Phi và hoạt động thu mua dự trữ quốc gia. Tới ngày 11/9, lúa chất lượng cao đã vượt 6.000 đồng/kg, lúa thường giữ mức 5.000 đồng/kg.

Trong khi đó, ông Phạm Thái Bình, Chủ tịch HĐQT kiêm Phó tổng giám đốc Trung An, nhận định, vụ hè thu cơ bản đã thu hoạch xong, việc Philippines tạm ngừng nhập khẩu không ảnh hưởng nhiều tới kế hoạch xuất nhập khẩu. 

Một số doanh nghiệp khác kiến nghị Chính phủ hỗ trợ xuất khẩu, giải phóng tồn kho trong thời gian sớm để giữ uy tín với đối tác quốc tế.

Vùng đệm an toàn cho xuất khẩu gạo

Dữ liệu từ Cục Chất lượng, chế biến và phát triển thị trường cho thấy, đến hết tháng 8/2025, cả nước đã thu hoạch 3,13 triệu ha lúa, đạt sản lượng 20,52 triệu tấn. Phần còn lại của năm chủ yếu tập trung ở vụ thu đông với kế hoạch gieo hơn 708.000 ha tại Nam Bộ. 

Đây là dư địa quan trọng để điều tiết cung cầu nếu chuỗi liên kết giữa nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp được vận hành nhịp nhàng.

Cục này nhấn mạnh, song song với sản xuất, doanh nghiệp cần đầu tư hạ tầng sau thu hoạch như kho chứa thóc, gạo chuyên dụng, dây chuyền xay xát đạt chuẩn và công nghệ bảo quản hiện đại. Nếu thiếu những mắt xích này, chuỗi cung ứng dễ bị ùn tắc khi vụ thu đông bước vào cao điểm.

Khi hạ tầng được đầu tư đầy đủ, doanh nghiệp có thể tạm trữ chiến lược, lựa chọn thời điểm bán ra phù hợp với đơn hàng và giá cả quốc tế, thay vì phải bán vội để xoay vòng vốn. 

Lãnh đạo Cục Trồng trọt và bảo vệ thực vật cho biết thêm, sản lượng lúa dự kiến đạt thêm 13,8 triệu tấn trong bốn tháng cuối năm, trong đó, riêng ĐBSCL đóng góp khoảng 6 triệu tấn trong vụ thu đông – lợi thế đặc thù mà các nước trong khu vực không có. 

Đây được coi là “đệm an toàn” cho xuất khẩu, nhất là khi Philippines có truyền thống tăng nhập khẩu dịp cuối năm.

Hai cánh tay của xuất khẩu gạo

Kết luận phiên họp, Quyền Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và môi trường Trần Đức Thắng đánh giá, trong ngắn hạn, xuất khẩu gạo của Việt Nam không bị ảnh hưởng đáng kể khi Philippines tạm ngừng nhập khẩu gạo.

Ông Thắng cho biết, bộ sẽ báo cáo để Thủ tướng chỉ đạo ngân hàng áp dụng chính sách tín dụng ưu đãi, hỗ trợ doanh nghiệp cơ cấu lại nợ, cũng như tháo gỡ kịp thời những vướng mắc về hoàn thuế VAT.

Bên cạnh đó, bộ đã bổ sung thêm năm tham tán tại những thị trường trọng điểm để đẩy mạnh xúc tiến thương mại, mở đường sang những thị trường giàu tiềm năng như châu Phi, Nam Mỹ.

“Thị trường gạo Việt cần cả hai cánh tay – ứng phó nhanh trong ngắn hạn và chiến lược dài hạn. Một mặt tháo gỡ tín dụng, thuế, xúc tiến thương mại; mặt khác khai thác lợi thế vụ thu đông, mở rộng thị trường mới, tái cơ cấu sản xuất để nông dân có lãi và có niềm tin”, ông Thắng nhấn mạnh.

Về phía Bộ Công thương, Báo Công thương đưa tin cho biết, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nhận định, một số thị trường trọng điểm như Philippines, Indonesia tạm dừng nhập khẩu trong thời gian ngắn đã tạo áp lực lên giá và tiêu thụ. Tuy nhiên về tổng thể, đầu ra của gạo Việt Nam vẫn được duy trì ổn định và nhu cầu nhập khẩu ở nhiều thị trường sẽ quay trở lại vào dịp cuối năm.

Nhận định này được ông Diên đưa ra tại Hội nghị thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu và ổn định thị trường gạo chiều ngày 10/9.

Bên cạnh sự lạc quan, ông Diên cũng lưu ý, tuyệt đối không được chủ quan; phải đa dạng hóa thị trường, đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao giá trị hạt gạo Việt, đồng thời củng cố thương hiệu và chất lượng gạo Việt.

Ông khuyến nghị, các cơ quan liên quan cần cập nhật tình hình, hướng dẫn, giúp đỡ vùng sản xuất, các doanh nghiệp xuất khẩu về những thay đổi trong chính sách của Philippines và Indonesia để có giải pháp thích ứng.

Đồng thời, tích cực cung cấp thông tin, dự báo thị trường, nhất là các thị trường tiềm năng (châu Phi, Trung Đông, Nam Á, Tây Á, Nam Mỹ) để các doanh nghiệp xuất khẩu có dư địa lựa chọn và tiếp cận, tránh lệ thuộc vào một vài thị trường lớn trong dài hạn. 

Cùng với đó, khẩn trương xem xét hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình hoàn tất thủ tục xuất nhập khẩu một cách nhanh chóng, thuận tiện như áp dụng chuyển đổi số, giảm thời gian và chi phí trong hoạt động thu mua, xuất khẩu gạo.

Không chỉ vậy, tăng cường giao thiệp, đàm phán, ký kết mới hoặc nâng cấp các thỏa thuận có sẵn về thương mại gạo với các nước, nhất là những nước, khu vực có nhiều tiềm năng hoặc các nước có FTA với Việt Nam. 

Lãnh đạo Bộ Công thương cũng khuyến nghị, cần tiếp tục điều chỉnh để một mặt khai thác tốt các thị trường truyền thống, mặt khác, đẩy mạnh tìm kiếm và tiếp cận, khai thác các thị trường mới còn nhiều tiềm năng, nhất là các thị trường mà Chính phủ, các bộ, ngành chức năng đã có thỏa thuận về thương mại gạo.

Ngoài ra, cần tiếp tục đẩy mạnh mua vào, tạm trữ (không dừng) để chuẩn bị cho các hợp đồng đã ký để khi các đối tác mua lại là có hàng giao ngay.

Ngày 31/8/2025, Văn phòng tổng thống của Philippines phát đi thông báo Tổng thống Ferdinand R. Marcos Jr. ban hành sắc lệnh số 93, tạm dừng nhập khẩu gạo thường và gạo xay xát kỹ trong 60 ngày. Sắc lệnh này có hiệu lực từ ngày 1/9 – 30/10/2025.

Việc tạm dừng này là nhằm bảo vệ ngành nông nghiệp của Philippines khi có tình trạng giá gạo trong nước sụt giảm mạnh.

Ngày 9/9/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký Công điện số 160/CĐ-TTg về việc tăng cường thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu và ổn định thị trường gạo.

Trong đó, yêu cầu Bộ Công thương đa dạng hóa thị trường xuất khẩu gạo; tổ chức, triển khai các hoạt động xúc tiến thương mại; khai thác các thị trường ngách với chủng loại gạo thơm, gạo chất lượng cao như EU, Hàn Quốc, Hoa Kỳ, khu vực Bắc Mỹ…; chỉ đạo hệ thống thương vụ tại các nước tăng cường nắm bắt, đánh giá kịp thời các cảnh báo, các thay đổi về quy định của các nước nhập khẩu nông sản để bảo vệ tối đa lợi ích doanh nghiệp.

Thủ tướng yêu cầu Bộ Nông nghiệp và môi trường tiếp tục hoàn thiện thể chế chính sách để xây dựng vùng chuyên canh lúa, tạo điều kiện thuận lợi cho nông dân và doanh nghiệp đẩy mạnh nghiên cứu, phát triển giống lúa năng suất, chất lượng cao;

Cùng với đó, xây dựng cơ sở hạ tầng (kho chứa chuyên dùng thóc, gạo, cơ sở xát, xát, chế biến, áp dụng khoa học công nghệ để nâng cao hiệu quả bảo quản sau thu hoạch), đầu tư phát triển mạnh hơn các loại gạo giá trị cao, đã tạo được hình ảnh thương hiệu.

Đẩy mạnh cung cấp tín dụng cho các doanh nghiệp sản xuất, chế biến, thu mua và xuất khẩu gạo

Thủ tướng giao Bộ Ngoại giao đẩy mạnh hoạt động nắm bắt thông tin thị trường để hỗ trợ thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo; tăng cường hơn nữa quảng bá thương hiệu và sản phẩm gạo Việt Nam.

Thủ tướng giao Bộ Tài chính triển khai nhanh việc hoàn thuế giá trị gia tăng để tạo điều kiện cho thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo và xem xét kiến nghị của hiệp hội liên quan đến thuế VAT; Thực hiện việc mua gạo dự trữ, tạo điều kiện cho người nông dân quay vòng sản xuất và có nguồn tài chính chuẩn bị cho các mùa vụ kế tiếp.

Thủ tướng cũng giao Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chỉ đạo các ngân hàng thương mại đẩy mạnh cung cấp tín dụng cho các doanh nghiệp sản xuất, chế biến, thu mua và xuất khẩu gạo, đặc biệt trong các giai đoạn có sự biến động của thị trường để giúp người sản xuất, doanh nghiệp nắm bắt được cơ hội, hạn chế rủi ro theo đúng quy định pháp luật.