Ngỡ ngàng bản làng Thái Hải

Nghe danh du lịch cộng đồng Thái Hải đã lâu nhưng đến tháng 7/2020 mới được mục sở thị, khi tham gia đoàn khảo sát Đông Bắc do Sở Du lịch TP.HCM tổ chức. Cứ tưởng là điểm du lịch đơn thuần với vài homestay chuẩn. Ai dè là bản làng hành chính thuộc xóm Cường, xã Thịnh Đức, thành phố Thái Nguyên.

Bản có tên là Khu bảo tồn Làng nhà sàn sinh thái Thái Hải, gọi tắt là Làng nhà sàn hay Khu du lịch sinh thái Thái Hải. Thái Hải nôm na là bà Hải ở Thái Nguyên. Thái là rộng lớn, Thái Nguyên không có người Thái.

Ấn tượng bản làng

Thành lập từ 2003, bản có 30 nhà sàn người Tày, gần 200 nhân khẩu với diện tích 25 ha (quy hoạch 72 ha). Có trường mẫu giáo, trường tiểu học. Thực phẩm sạch tự cung tự cấp. Bà Nguyễn Thị Thanh Hải, trưởng bản, có cha Việt, mẹ Tày, luôn đau đáu, sợ mai một văn hóa quê mẹ.

Vào cổng là nhân viên y tế bản niềm nở mời khách hơ tay trên bếp lửa, múc nước thuộc nam cho khách rửa tay, đo thân nhiệt, xịt thuốc sát khuẩn và có khăn lau tay từng người. Chu đáo và chuyên nghiệp hơn cả bệnh viện. Tất cả nhân viên phục vụ đều là người làng, người Tày không bắt tay mà chắp tay trước ngực chào khách.

Thái Hải là bản làng duy nhất ở Việt Nam mà trang phục truyền thống được mặc hàng ngày. Ngay bãi đậu xe to đùng là giàn mướp đỏ lạ mắt. Đối diện là các quầy bán hàng lưu niệm thủ công. Khu vệ sinh tươm tất, nhà ăn thoáng đãng, nhà bếp sạch sẽ, hiện đại.

Bản rợp bóng tre và cây rừng đan xen với những ngôi nhà sàn ẩn hiện, thấp thoáng bóng người. Trước khi vào bản, hướng dẫn viên là dân bản ghé giếng làng, dùng gáo làm từ ống tre ngà, múc nước cho khách rửa mặt. Giếng xếp đá, nước trong và ngọt mát. Chiếc mõ bằng tre gộc đầu làng vang lên báo khách. Cổng làng là ba thanh tre chắn ngang.

Đường làng râm mát bóng cây và hoa thơm cỏ lạ, đa phần là dược liệu. Chuối sen quí hiếm nở đầy ven đường, níu khách selfie. Thi thoảng, gặp mấy đàn gà nhẩn nha kiếm ăn, cục cục chào người lạ. Trừ mấy nhà sàn chuyên dành cho khách lưu trú, các nhà sàn còn lại để ở và tổ chức sản xuất.

Dân bản ai cũng có thể đan lát, làm đồ lưu niệm. Phụ nữ nào cũng biết thêu thùa, may vá, làm bánh. Bản không có chợ. Các sản phẩm được làm và bán cho du khách ngay tại nhà mình. Có nhà chuyên bảo tồn từng mảng: thuốc nam, ẩm thực, chè, rượu thuốc, thực hành Then… như những bảo tàng sống động. Nhà trẻ và trường tiểu học cũng là nhà sàn, được trang trí dễ thương, xinh xắn, có lớp chỉ mấy em. Thầy cô và học trò đều trong bản, ở nội trú, cuối tuần mới về nhà và được miễn phí.

Có nhà sàn nuôi ong dân gian mà hiện đại. Hệ thống ao hồ vừa tạo cảnh quan, điều hòa nhiệt độ, vừa là phong thủy và nuôi cá, một trong những nguồn thực phẩm chính của bản. Đường làng sạch đẹp. Các thùng rác luôn có bộ ba Hữu cơ - Phân hủy - Không phân hủy. Dân bản, từ người già đến trẻ con đều thân thiện, gặp khách là chào hỏi.

Bản có sân bóng đá, cũng là nơi diễn ra các lễ hội người Tày như Lồng Tồng, Xuống Đồng, Nàng Hai (Mẹ Trăng)… Dù chỉ cách trung tâm Thái Nguyên 11 km, Thái Hải như ốc đảo yên bình giữa núi đồi Đông Bắc, mang dáng dấp ATK Định Hóa, đậm đặc bản sắc người Tày.

Ngạc nhiên nhất là cách sống “Ở chung bản, làm chung việc, ăn chung mâm và xài chung tiền”. Dân bản đều có công ăn việc làm, thu nhập ổn định, hòa hiếu, lạc quan. Đó là xã hội mơ ước của nhiều địa phương và cả nước. Trưởng bản Nguyễn Thị Thanh Hải tâm sự, “Tôi lập bản chỉ nhằm mục đích bảo tồn phong tục, tập quán và những bài thuốc của cha ông. Du lịch tự dưng đến với bản và chúng tôi đón nhận, nên còn nhiều thiếu sót cần được bổ sung”.

Dù chưa thật sự hoàn hảo nhưng Thái Hải là điểm trải nghiệm văn hóa Tày lý tưởng. Nếu chỉ loáng qua vài tiếng, khó mà cảm nhận hết. Phải qua đêm, thậm chí vài đêm để cùng hòa mình vào dòng chảy văn hóa Tày độc đáo.

Từ ngâm tắm nước thuốc, đi bè tre, câu và lưới cá, hái dược liệu cho đến làm bánh, chế biến thuốc, làm rượu, trồng rau, cấy lúa, học sử dụng nhạc cụ, điệu múa, đắm mình với hát Then… Nhiều người, trong đó có tôi, muốn nhập hộ khẩu làm dân bản mà chưa được.

Đến Thái Hải đẹp nhất từ tháng 9 đến tháng 3.

Vài mong muốn nhỏ

Nên triển khai sớm dịch vụ chữa bệnh bằng cây thuốc và thực phẩm theo phương pháp gia truyền của người Tày. Thay các ghế đá và xi măng bằng tre và cây trong bản, tạo cảm giác môi trường bền vững. Không sử dụng âm thanh lớn và những đám đông ồn ào phá vỡ không gian tĩnh lặng của bản làng vốn có. Vào cổng là có Welcome Drink Tày đón khách.

Cấm đốt lửa trại vì dễ gây cháy nhà và cháy rừng. Có thể sinh hoạt cộng đồng, gala hoặc trò chơi lớn trong bản. Cần thiết, khống chế lượng khách mỗi ngày, mỗi đêm; vừa đảm bảo chất, vừa bảo vệ không gian, cảnh quan bản và tăng giá trị thương hiệu. Tuyệt đối không bày bán đồ lưu niệm, đồ chơi Trung Quốc. Thay đèn lồng đỏ bằng đèn ngôi sao may mắn.

Các mái nhà sàn lưu trú của khách phải có phông che, chống mối mọt rơi rớt. Việc xử lý tre làm mái cần triệt để và kỹ hơn. Gối và nệm, mạnh dạn dùng loại dày 2 tấc, ra và áo gối màu trắng, màn che màu xám nhạt. Có thêm phòng đôi, phòng gia đình. Cách tân, cải tiến để bảo tồn và phát triển hiệu quả hơn.

Đến Thái Hải, tôi bỗng nhớ Baan Tong Luang ở Chieng Mai, Thái Lan. Tong Luang là bản nhân tạo của tư nhân gồm 6 tộc người, trong đó có người Kayan cổ dài. Chỉ vài chục ngôi nhà và tổ chức đời sống, làm hàng thủ công đơn giản nhưng giá vào cổng khoảng 420.000 đồng.

Thái Hải hiện có 6 tộc người chung sống là Tày, Việt, Nùng, Dao, Kao Lan, Sán Chay. Về lâu dài, ngoài chủ đạo văn hóa Tày, có thể mở rộng thêm không gian văn hóa các tộc người khác trong bản. Không gian, cảnh quan, con người và văn hóa Thái Hải ăn đứt Baan Tong Luang.

Nếu được tư vấn, nâng cấp và hỗ trợ PR đúng cách, Thái Hải sẽ là điểm son du lịch cộng đồng, không chỉ của Thái Nguyên mà cả nước, thậm chí cả ASEAN.