Trung quốc, nền kinh tế thứ 2 thế giới về tổng GDP quốc gia. Dù dân số gần 1,4 tỷ người, gấp 10 lần Nhật Bản (xếp thứ 3 về tổng GDP) nhưng có thể gọi là kỳ tích bởi nhiều thập niên trước đó, Trung Quốc là nước nghèo khổng lồ.
Với chủ trương “Mèo trắng mèo đen gì cũng được, miễn là bắt được chuột”, Trung Quốc đoạn tuyệt với chủ nghĩa lý lịch, làm nên kỳ tích Trung Quốc chưa đầy 30 năm, vượt ngoài dự đoán của mọi người.
Trong mấy chục năm qua, Trung Quốc đã có những bước phát triển nhảy vọt về kinh tế lẫn khoa học kỹ thuật, làm thay đổi toàn bộ diện mạo đất nước. Không còn nhìn ra một Trung Quốc lạc hậu và đói nghèo thời bao cấp.
Trung Quốc, cường quốc mới đang tìm mọi cách để bành trướng ảnh hưởng. Từ văn hóa, kinh tế, ngoại giao cho đến quân sự mà “Nhất đới, nhất lộ” (Một vành đai, một con đường) là minh chứng.
Tuy nhiên, cuộc sống luôn có hai mặt. Cái gì cũng phải đánh đổi. Mấy thập niên tăng trưởng nóng, năm nào cũng trên dưới hai con số; Trung Quốc hiện đang đối mặt với nhiều hệ lụy. Nan giải nhất là ô nhiễm môi trường, phân hóa giàu nghèo, đạo đức xã hội…
Đặc biệt là việc thể hiện những tham vọng kinh tế. Giữa ước mơ và hiện thực luôn có khoảng cách lớn. Muốn là một chuyện, làm được là một chuyện khác, dù rất khó. Làm được theo mong muốn của mình nhưng hiệu quả không phải lúc nào cũng tốt đẹp.
“Những thành phố ma” là thuật ngữ chỉ những khu dân cư; được đầu tư bài bản, hoành tráng nhằm giãn dân và hình thành những khu đô thị mới, hiện đại nhưng thất bại.
Toà nhà có kiến trúc hình đống phân bò khổng lồ, hiện là bảo tàng Ordos rất vắng vẻGọi là thành phố ma (Ghost Town) có lẽ không chính xác. Ma - là loài không cụ thể, nhiều khi là sản phẩm trí tưởng tượng của con người.
Thư viện Kangbashi có kiến trúc là những cuốn sách kỳ vĩ nhưng nhân viên nhiều gấp mấy lần kháchThành phố ma thì phải có ma hoặc ẩn hiện khôn lường. Còn những thành phố này rất thật, rất đẹp. Chỉ khác là rất ít, thậm chí không ai ở, vắng vẻ đến rợn người. Gọi là thành phố hoang thì đúng hơn.
Những cao ốc hoang bên kia hồ nhân tạo Ulan Mộc Luân ở Kangbashi.Theo Tổng công ty lưới điện Trung Quốc, cả nước hiện có khoảng 64.500.000 căn hộ bỏ hoang. Nếu tính bình quân mỗi hộ chỉ 3 người thì tương đương hơn 200.000.000 chỗ ở, gần 15% dân số Trung Quốc. Những hộ này không sử dụng điện 6 tháng liền.
Trên hồ nhân tạo Ulan Mộc Luân là sân khấu nhạc nước dài gần 1.000m, được xem là lớn nhất châu Á, không một bóng người.Công ty tư vấn J Capital Research mở hẳn trang web để thông báo về những căn hộ vô chủ. Kinh nghiệm quy hoạch đô thị và phát triển nhà ở thành công của đặc khu Thẩm Quyến, được nhân rộng cho các vùng nông thôn những tỉnh khác, nhưng kết quả hoàn toàn ngược lại.
Những dự án này thường bao gồm các tòa chung cư cao cấp cho hàng trăm nghìn người, trung tâm mua sắm khổng lồ, quảng trường và thậm chí là mô hình bản sao của các thành phố châu Âu.
Chưa ai có số liệu thống kê tổng số vốn đầu tư vào các thành phố đang bị đông cứng. Nhiều nhất là ở các khu tự trị, đất rộng, người thưa như Nội Mông mà Kangbashi, còn gọi là Khang Thành, Khang Ba Thập là điển hình.
Tại trung tâm Kangbashi, những tòa nhà mặt tiền bỏ hoang, tầng trệt toàn khóa ngoài như trong hình là phổ biến.Kangbashi là đơn vị hành chính cấp thị xã, nơi đặt tỉnh lỵ Ordos (Ngạc Nhĩ Đa Tư) của khu tự trị Nội Mông; rộng 355 km2, dân số chừng vài chục ngàn người.
Tiểu trấn Kangbashi từng là điểm dừng chân sầm uất, nhộn nhịp trên hành trình viễn thương “Con đường tơ lụa” một thời vàng son. Vì nhiều lý do theo dòng lịch sử, tiểu trấn hoang tàn và bị xóa sổ, hiện đã được phục dựng cho du khách tham quan.
Trung tâm Hội nghị và họp báo có hình chiếc nón truyền thông Mông Cổ, nón nam lớn, nón nữ nhỏ; quanh năm vắng lặng.Từ đầu những năm 2000, Chính phủ Trung Quốc mời Công ty Herzog & De Meuron (Thụy Sĩ) thiết kế đại dự án “Ordos 100” với sự tham gia của 100 kiến trúc sư lừng danh từ 27 quốc gia. Dự án như thế giới thu nhỏ về lịch sử kiến trúc nhân loại, một thành phố hiện đại, thông minh với dân số khoảng 1.000.000 người.
Theo Wikipedia, tổng chi cho dự án là 161 tỷ USD, bằng 67% GDP cả nước Việt Nam năm 2018. Dân số Nội Mông hiện nay là gần 26.000.000 người, nhưng người Mông Cổ chỉ chiếm 17%. Kangbashi, thủ phủ Nội Mông sẽ là thành phố kiểu mẫu thông minh để dãn dân từ các đô thị lớn.
Tháp Eiffel nhái cao 180m và nhiều công trình sao y kiến trúc của châu Âu tại thành phố hoang Thiên Đô, Hàng Châu. Tham vọng chính đáng và có cơ sở được khởi đầu bởi các khối nhà chung cư cao cấp đồ sộ. Các tòa nhà độc lạ về kiểu dáng lẫn chất liệu được quy hoạch chỉn chu giữa vùng hoang mạc được thảo nguyên hóa.
Có điều kinh ngạc là sự vắng vẻ đến khó hiểu ở đây. Rất nhiều chung cư và tòa nhà bỏ hoang, vô chủ. Các nhà mặt tiền cửa kính cường lực, dùng để buôn bán cứ khóa trái bên ngoài hoặc treo bảng cho thuê. Một số rất ít thì hoạt động cầm chừng và lác đác người ở. Nhiều công trình cỏ mọc um tùm hoặc xây dựng dở dang, trơ gan với tuế nguyệt.
Các biệt thư vô chủ và cao ốc hoang ở đảo Hoạt Lực, Tô Châu. Dự tính khu đô thị mẫu mực mới ở Kangbashi rộng 35 km2 sẽ đón 1.000.000 dân cư. Sau hơn 15 năm vận động, thuyết phục với nhiều chính sách ưu đãi, chỉ có chưa đầy 100.000 dân đến ở.
Đi khắp các tỉnh lỵ Nội Mông, chỗ nào cũng gặp những chung cư ngay tại trung tâm nhưng vắng lặng đến kinh ngạc. Cái gọi là siêu thị (super market), có bảng hiệu hoành tráng, thật ra là cửa hàng tạp hóa bé tẹo, chỉ chục người vào mua là chật cứng.
Khu dân cư một thời sầm uất giờ hoang lạnh, đổ nát ở Lãnh Hồ, Thanh Hải.Qua những thành phố hoang ở Nội Mông, tôi cứ liên tưởng đến sáng kiến “Một vành đai – Một con đường” (Nhất đới, nhất lộ) của nhà nước Trung Quốc hiện nay. Trung Quốc đã làm được điều mà họ muốn. Đó là đầu tư hàng trăm tỷ USD vào các quốc gia trong vành đai, đặc biệt là những nước kém phát triển. Tuy nhiên, hiệu quả còn xa mới được như mong muốn. Đằng sau sự liên kết và viện trợ là những ý đồ chính trị, không khó để nhận ra.
Đầu từ gần 1,5 tỉ USD cho 397 biệt thự (căn đắt nhất giá 335 tỉ đồng) hoang vắng và dở dang ở Hồ Hồng nhạn, Trịnh Châu, Hà Nam. Nhiều người cho rằng chiến tranh thương mại Mỹ - Trung không phải là vấn đề nổi cộm hàng đầu hiện nay khiến Chính phủ Trung Quốc đau đầu, mà chính là giá nhà đang ngày một bị thổi phồng, thị trường bất động sản đầy bất trắc và những đô thị hoang ở nhiều nơi trên đất nước.
Tòa nhà nửa Mỹ, nửa Trung Quốc, phỏng theo mô hình Thiên Đàn (Bắc Kinh) tại Thạch Gia Trang, Hà Bắc.Công bằng mà nói, cũng có những ý kiến lạc quan, tích cực. Nhiếp ảnh gia Raphael Olivier (Pháp) viết "Rất nhiều tin tức đã miêu tả thành phố như một nơi chốn kỳ lạ, thất bại, nhưng nó là một kỳ quan lớn và người dân không hẳn đã bất hạnh. Nơi đây vẫn có nhiều hy vọng, và bạn phải kính nể nó ở một mức độ nào đấy".
Những thành phố hoang của Trung Quốc trở thành điểm du lịch ngoài kế hoạch và chụp ảnh cưới thì trên cả tuyệt vời. Bên cạnh việc tham quan các hình mẫu kiến trúc độc lạ, còn được trải nghiệm và hiểu hơn về những bài học đắt giá trong quy hoạch phát triển, đầu tư, tầm nhìn và quản trị xã hội.
Một góc thành phố hoang Kangbashi, Ordos, Nội Mông.Mưu sự tại nhân, thành sự cũng tại nhân. Quyết định mọi thành bại là ở khách hàng, ở nhân dân chứ không phải do nhà nước hay các chủ đầu tư. “Tề gia, trị quốc, bình thiên hạ”. Từ câu chuyện thuyết phục người dân trong nước ở Trung Quốc qua thực tế này cho thấy bài học về quản trị nhân tâm của Trung Quốc vẫn nóng bỏng thời sự.
(*) Bài viết và ảnh do tác giả cung cấp, thể hiện quan điểm của tác giả Nguyễn Vũ Mộc Thiêng
