Thuỷ sản Việt Nam và bài toán 'gỡ thẻ vàng' của EU

Ngày 23/10/2017, Ủy ban châu Âu cảnh báo thẻ vàng đối với hoạt động khai thác hải sản bất hợt pháp, không báo cáo và không theo quy định của Việt Nam (khai thác IUU) và đưa ra các khuyến nghị chính thức để Việt Nam tổ chức triển khai thực hiện nhằm cải thiện công tác quản lý nghề cá.

Khi bị cảnh báo thẻ vàng, sản phẩm thủy sản từ khai thác của Việt Nam đã và đang bị kiểm tra rất chặt. Toàn bộ lô hàng xuất khẩu sang thị trường châu Âu đều bị kiểm tra.

Ông Nguyễn Quang Hùng, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy sản (Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn) cho biết, nếu không giải quyết được các vấn đề về khai thác IUU, Việt Nam sẽ bị xác định là quốc gia không hợp tác và có thể sẽ bị áp dụng biện pháp thẻ đỏ.

Trường hợp bị áp dụng biện pháp thẻ đỏ, tất cả sản phẩm thủy sản từ khai thác của Việt Nam sẽ bị cấm xuất khẩu vào EU. Không những vậy, châu Âu là thị trường tín chỉ nên các thị trường khác có thể sẽ áp dụng biện pháp tương tự với hàng thủy sản xuất khẩu của Việt Nam. Vì vậy, khi bị cảnh báo thẻ vàng, các quốc gia phải nỗ lực thực hiện các giải pháp chống khai thác IUU để gỡ cảnh báo thẻ vàng của Ủy ban châu Âu.

Số liệu từ Tổng cục Thủy sản cho thấy, từ năm 2012 đến nay đã có 25 nước bị cảnh báo thẻ. Trong đó, có 19 nước bị cảnh báo thẻ vàng và 6 nước bị áp dụng biện pháp thẻ đỏ. Đến nay, đã có 14 nước gỡ được thẻ trong đó có Thái Lan và Philippines.

Để gỡ thẻ vàng, Thái Lan đầu tư khoảng 125 triệu USD (tương đương gần 2.900 tỷ đồng) trong gần 4 năm để triển khai thực hiện các khuyến nghị của Ủy ban châu Âu và thực hiện cải tổ bộ máy, tổ chức thêm 10 đầu mối để kiểm soát nghề cá với khoảng gần 2.000 cán bộ.

Tất cả các tàu cá của nước này đều lắp đặt hệ thống định vị giám sát tàu cá VMS. Ngoài chi phí lắp đặt hệ thống định vị khoảng 1.000 USD, hàng tháng các chủ tàu sẽ phải trả khoảng 25 USD cho các nhà cung cấp dịch vụ định vị tàu cá VMS và ứng dụng của dịch vụ này trên điện thoại di động.

Trong khi đó, Philippines đã đầu tư khoảng 10 triệu EURO (tương đương 260 tỷ đồng) trong 11 tháng để triển khai thực hiện các khuyến nghị của Ủy ban châu Âu về khai thác IUU.

Tháng 5/2018, Đoàn Thanh tra của Tổng vụ các vấn đề về biển và thuỷ sản của Ủy ban châu Âu sang làm việc tại Việt Nam để kiểm tra tình hình triển khai thực hiện các khuyến nghị và dự kiến cuối tháng 5, đầu tháng 6/2019 đoàn tiếp tục vào kiểm tra thực hiện bốn nhóm khuyến nghị đề nghị Việt Nam tiếp tục khắc phục để chống khai thác IUU gồm: khung pháp lý; hệ thống theo dõi, giám sát và kiểm soát hoạt động tàu cá; thực thi pháp luật; và truy xuất nguồn gốc thuỷ sản từ khai thác.

Nếu kết quả kiểm tra trên thực tế của Tổng vụ này không đáp ứng được các khuyến nghị của Ủy ban châu Âu thì Việt Nam sẽ có nguy cơ cao bị áp dụng biện pháp thẻ đỏ.

Ngay sau khi Ủy ban châu Âu cảnh báo thẻ vàng đối với Việt Nam, các giải pháp quyết liệt đã được chỉ đạo để khắc phục các khuyến nghị và đã đạt được một số kết quả nhất định.

Tuy nhiên, hiện trạng chống khai thác IUU của Việt Nam trên thực tế chưa được cải thiện đáng kể. Sự chỉ đạo của các cấp, các ngành tại địa phương chưa thực sự quyết liệt, xử lý vi phạm chưa nghiêm.

Công tác thực thi pháp luật để đảm bảo việc ngăn chặn tàu cá Việt Nam vi phạm khai thác hải sản trái phép tại vùng biển nước ngoài chưa hiệu quả. Tình trạng tàu cá vi phạm tại vùng biển nước ngoài vẫn còn diễn biến phức tạp. Hệ thống giám sát tàu cá chưa đáp ứng được yêu cầu. Công tác kiểm soát tàu cá ra, vào cảng còn hạn chế. Việc xác nhận, chứng nhận sản phẩm thủy sản có nguồn gốc từ khai thác còn nhiều sai sót.

Theo thông tin từ Tổng cục Thủy sản, trong năm ngoái đã xảy ra 85 vụ/137 tàu vi phạm vùng biển nước ngoài, tăng 28 vụ/46 tàu so với năm 2017, tập trung tại các nước gồm: Thái Lan, Malaysia, Philippines, Campuchia, Indonesia, Brunei.

Từ đầu năm 2019 đến nay, tình hình tàu cá Việt Nam vi phạm vùng biển nước ngoài vẫn tiếp tục xảy ra và diễn biến phức tạp, đã xảy ra 16 vụ/26 tàu vi phạm khai thác hải sản trái phép ở vùng biển nước ngoài; các tỉnh có nhiều tàu cá bị nước ngoài bắt giữ, xử lý gồm: Kiên Giang, Bà Rịa Vũng Tàu, Bình Định, Bến Tre, Cà Mau, Bạc Liêu, Bình Thuận.

Ông Hùng lý giải, các biện pháp xử phạt đối với chủ tàu, thuyền trưởng có tàu cá khai thác hải sản trái phép ở vùng biển nước ngoài thực hiện còn chưa nghiêm, nhiều địa phương chưa xử phạt hoặc xử phạt không đáng kể so với số vụ việc vi phạm.

Hoạt động tuần tra, kiểm tra, kiểm soát vùng biển do địa phương quản lý để xử lý các hành vi khai thác IUU trong nước chưa đáp ứng yêu cầu, nên tình trạng khai thác IUU ở vùng biển ven bờ vẫn còn diễn ra phổ biến.

Tuy nhiên, việc kiểm tra và xử lý vi phạm theo đại diện lãnh đạo một số tỉnh thành là còn gặp nhiều khó khăn do không biết phải xử phạt ai, là chủ tàu hay ngư dân vì chủ tàu có thể ngồi trên bờ chứ không ra biển. Phạm vi quản lý tàu bè hoạt động trên biển lại vô cùng mênh mông.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường nhấn mạnh, để đáp ứng được các nội dung mà Ủy ban châu Âu khuyến nghị, cần nỗ lực tập trung nguồn lực, kinh phí để thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm.

Trong đó, tiếp tục tổ chức triển khai có hiệu quả các văn bản chỉ đạo của Chính phủ, Luật Thuỷ sản, trọng tâm là các nội dung liên quan tới chống khai thác IUU. Tăng cường tuần tra, kiểm tra, giám sát việc thực thi pháp luật; phát hiện, ngăn chặn kịp thời và xử lý nghiêm tàu cá, ngư dân có dấu hiệu vi phạm vùng biển nước ngoài. Đồng bộ hoá cơ sở dữ liệu nghề cá VN-FISHBASE trong tháng 5/2019.

Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường cũng đề nghị 28 tỉnh, thành phố ven biển khẩn trương hoàn thành cấp hạn ngạch giấy phép khai thác cho tàu cá xong trước tháng 7/2019; nghiêm túc thu hồi giấy phép tàu cá vi phạm khai thác IUU. Đồng thời, đẩy nhanh tiến độ lắp đặt thiết bị giám sát hành trình cho tàu cá.