Đã đến lúc Việt Nam cần luật hóa dinh dưỡng học đường

Sáng 14/8, tại Hội thảo Khoa học quốc tế về dinh dưỡng học đường do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương phối hợp Bộ Giáo dục và đào tạo, Bộ Y tế, Đài Truyền hình Việt Nam tổ chức, Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Tri Thức khẳng định, Việt Nam cần giải pháp đột phá về dinh dưỡng học đường.

“Chúng ta cần một cú hích chiến lược, và mặt trận đột phá đó chính là "trường học", bởi lứa tuổi học đường - đặc biệt giai đoạn từ 2 tới 12 tuổi là “giai đoạn vàng” để can thiệp toàn diện về dinh dưỡng và vận động, tạo ra tác động thay đổi trọn đời”, ông Thức nhấn mạnh.

Đặc biệt, đại diện Bộ Y tế cũng cho rằng Việt Nam cần nhanh chóng hoàn thiện thể chế, chính sách, coi đầu tư vào dinh dưỡng là đầu tư cho phát triển. Để làm được điều đó, Việt Nam cần một khung pháp lý toàn diện hơn, với “các chính sách đủ mạnh để phát triển tầm vóc và thể lực cho thế hệ trẻ”.

Luật hóa dinh dưỡng học đường là nền tảng đầu tư vào con người

Câu chuyện pháp lý trong dinh dưỡng cũng là yếu tố được nhiều chuyên gia trong và ngoài nước tham gia Hội thảo ủng hộ. GS.TS Trần Thanh Dương, Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia, cho biết Việt Nam đang phải đối mặt với “gánh nặng kép” về dinh dưỡng: trẻ em suy dinh dưỡng thấp còi, thiếu vi chất cùng lúc với trẻ em béo phì, thừa cân. Để giải quyết bài toán này, vấn đề dinh dưỡng tại trường học có thể coi là chìa khóa.

“Chúng ta cần có các giải pháp đồng bộ cho vấn đề dinh dưỡng, ban hành các tiêu chuẩn cho bữa ăn học đường, nghiên cứu và tham mưu việc luật hóa các quy định về dinh dưỡng, bảo đảm bữa ăn học đường hoạt động theo đúng mục tiêu đề ra”, GS.TS Trần Thanh Dương chia sẻ.

Chia sẻ tại hội thảo, PGS. Zhuifeng Guo, Giám đốc Ban đổi mới & Phát triển ngoại khoa, Hiệp hội quản lý ngành công nghiệp Y tế quốc gia, Trung Quốc đưa ra câu chuyện về quản lý chất lượng sữa tươi tại quốc gia này.

Nhận thức được vai trò của sữa tươi với sự phát triển thể chất và trí tuệ của trẻ em, từ năm 2000, Trung Quốc đã cấm sử dụng sữa hoàn nguyên trong Chương trình Sữa học đường và từ ngày 16/9/2025 sẽ chính thức cấm sử dụng sữa bột hoàn nguyên trong sản xuất sữa tiệt trùng theo tiêu chuẩn quốc gia GB 25190-2010. Quy định này nhằm chuẩn hóa khái niệm sữa lỏng, kiểm soát nghiêm ngặt chất lượng sản phẩm.

Theo PGS. Zhuifeng Guo, việc thiết lập cơ chế, chính sách cụ thể và khuôn khổ pháp lý rõ ràng cho dinh dưỡng học đường mang ý nghĩa chiến lược, giúp bảo vệ quyền cơ bản của trẻ, cắt đứt vòng luẩn quẩn của đói nghèo và tăng khả năng ứng phó với khủng hoảng y tế công cộng.

Theo đó, khung pháp lý cần xác định rõ trách nhiệm của các bên liên quan, bảo đảm nguồn kinh phí bền vững và bắt buộc thực thi. Khi xây dựng cơ chế, cần chú trọng phạm vi áp dụng và tiêu chuẩn, xây dựng chuỗi cung ứng gắn kết địa phương, thiết lập cơ chế giám sát, trách nhiệm giải trình minh bạch, cũng như khuyến khích sự tham gia của cộng đồng.

“Luật hóa dinh dưỡng học đường không phải là điều xa xỉ, mà là nền tảng đầu tư vào con người - nguồn vốn quý giá của quốc gia. Khi pháp luật biến bữa ăn học đường từ tùy chọn thành bắt buộc, đó không chỉ là thay đổi về thể chất, mà còn thiết lập chuẩn mực công bằng và phát huy tiềm năng xã hội”, PGS Guo nói và nhấn mạnh, mỗi ngày trì hoãn trong việc hoàn thiện chính sách là một thế hệ trẻ mất đi cơ hội phát triển toàn diện do thiếu hụt dinh dưỡng.

Trung Quốc đã tích lũy nhiều kinh nghiệm trong triển khai chính sách dinh dưỡng học đường, với chuỗi cung ứng thực phẩm được tối ưu hóa thông qua quy trình mua sắm chuẩn hóa, minh bạch, gắn kết ngành công nghiệp địa phương và áp dụng cơ chế điều chỉnh giá linh hoạt.

Hệ thống truy xuất nguồn gốc được vận hành xuyên suốt, kết hợp cảnh báo sớm thông minh, phân tích dữ liệu và sự giám sát của phụ huynh. Nguồn kinh phí được quản lý qua tài khoản chuyên biệt, mở rộng phạm vi bao phủ và tập trung trợ cấp cho nhóm đối tượng ưu tiên. Song song, các hoạt động giáo dục dinh dưỡng, can thiệp sức khỏe và lập thực đơn khoa học theo từng cấp học được triển khai đồng bộ.

PGS. Zhuifeng Guo nhấn mạnh, sự phối hợp liên ngành thường xuyên, cơ chế giám sát chung và việc thể chế hóa chính sách là yếu tố bảo đảm tính bền vững.

Các nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng thanh thiếu niên Trung Quốc đã đạt được sự tăng trưởng đáng kể về chiều cao trong 35 năm qua.

Năm 1985, chiều cao trung bình của nữ giới 19 tuổi là 158 cm và của nam giới ở cùng độ tuổi là 167 cm. Năm 2019, các con số tương ứng lần lượt là 165 cm và 177 cm.

Theo nghiên cứu được công bố trên tạp chí y khoa The Lancet, tốc độ tăng trưởng chiều cao của nam giới Trung Quốc là nhanh nhất thế giới. Sự cải thiện về chiều cao của nữ giới xếp thứ 3.

Từ thực tiễn Trung Quốc, PGS. Zhuifeng Guo đề xuất Việt Nam cần hội tụ cả điều kiện cần và đủ, trải rộng từ xây dựng khung pháp lý, thể chế hóa chính sách, phối hợp liên ngành, duy trì nguồn tài chính ổn định, đến xây dựng tiêu chuẩn dinh dưỡng khoa học phù hợp vùng miền; thiết lập cơ chế giám sát minh bạch; tăng cường giáo dục dinh dưỡng trong nhà trường và nâng cao nhận thức cộng đồng…

"Nếu Việt Nam kết hợp chặt chẽ bốn trụ cột: pháp luật - tài chính - giám sát - giáo dục, chính sách dinh dưỡng học đường chắc chắn sẽ được bền vững hơn, góp phần nâng cao thể lực, trí lực và phát huy tối đa tiềm năng nguồn nhân lực quốc gia", PGS. Zhuifeng Guo nhấn mạnh.

Tìm kiếm những doanh nghiệp đồng hành “đủ tầm”

Đồng quan điểm, GS Nakamura Teiji, Chủ tịch Hiệp hội dinh dưỡng Nhật Bản cho biết Nhật Bản thành công nhờ coi dinh dưỡng là thách thức cấp bách, xây dựng chính sách độc lập, đào tạo chuyên gia nòng cốt. Mặt khác, ông nhấn mạnh sự đóng góp của khối doanh nghiệp trong ngành thực phẩm.

Thực tế, trước khi có các chính sách và khung pháp lý cấp quốc gia, bữa ăn học đường đã được triển khai ở cấp địa phương và khu vực tư nhân. Ngay từ năm 1926, tức 20 năm trước khi ban hành “Quy định về Chuyên gia Dinh dưỡng”, các “kỹ thuật viên dinh dưỡng” (tiền thân của chuyên gia dinh dưỡng) đã được đào tạo tại các trường nghề tư thục và tham gia hỗ trợ bữa ăn học đường.

Đến năm 1944, tức 10 năm trước khi “Luật Bữa trưa Học đường” của Nhật Bản ra đời, đã có khoảng 2 triệu học sinh tiểu học ở 6 thành phố lớn được ăn bữa trưa bao gồm cơm và miso từ nguồn phân phối đặc biệt. Chỉ một năm sau, chương trình được mở rộng cho khoảng 3 triệu trẻ em tại các đô thị trên toàn quốc.

“Để Chính phủ có thể ban hành khung pháp lý và triển khai chính sách quy mô toàn quốc, cần có những nỗ lực tiên phong từ người dân và chính quyền địa phương, cùng với sự đồng thuận của toàn xã hội”, Chủ tịch Hiệp hội dinh dưỡng Nhật Bản nhìn nhận, đồng thời khẳng định việc lựa chọn các doanh nghiệp song hành các chương trình bền vững như bữa ăn học đường vô cùng quan trọng.

Theo ông, cần tìm doanh nghiệp thấu hiểu mục tiêu và giá trị của chương trình bữa ăn học đường, đồng thời triển khai các hoạt động nâng cao nhận thức cho các doanh nghiệp này. Các nhà kinh doanh thực phẩm phải thực hiện sứ mệnh của mình, đó là cùng gánh vác trọng trách của đất nước và dinh dưỡng học đường.

Đặc biệt, sữa tươi là thực phẩm giàu dinh dưỡng, gần như cung cấp đầy đủ các nhóm chất thiết yếu, vì vậy được coi là thực phẩm chủ đạo trong bữa ăn học đường.

Tại Nhật Bản, chương trình bữa ăn học đường khởi đầu từ việc cung cấp sữa tươi; khi điều kiện thực phẩm được cải thiện, lần lượt bổ sung bánh mì, món chính, món phụ và trái cây, hình thành nên hệ thống bữa ăn học đường toàn diện như hiện nay. Các doanh nghiệp sản xuất thực phẩm cần phát triển sản phẩm phù hợp với nhu cầu tăng trưởng của trẻ em, và việc lựa chọn nhà cung cấp cần được cân nhắc kỹ lưỡng.

Hướng tới một hệ thống quy phạm pháp luật cao hơn

Theo Ủy ban văn hóa và xã hội của Quốc hội, hiện chưa có văn bản toàn diện về dinh dưỡng học đường, chưa ban hành bộ tiêu chuẩn thống nhất, thiếu cơ sở pháp lý vững chắc cho tổ chức, giám sát thực hiện. Mặc dù vậy, các Bộ, ban ngành cũng đang nỗ lực để sớm xây dựng khung pháp lý đồng bộ.

Liên quan đến bữa ăn học đường, trong tham luận gửi tới Hội thảo, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã báo cáo kết quả mô hình điểm đã triển khai tại 10 tỉnh, 5 vùng sinh thái, phối hợp nhiều bộ, ngành và Tập đoàn TH. Mô hình được đánh giá là giải pháp toàn diện, mang tính cách mạng, đã dẫn tới Quyết định 3000/QĐ-BGDĐT năm 2021 phê duyệt mô hình và tài liệu hướng dẫn triển khai.

Bộ đang số hóa dữ liệu 400 thực đơn chuẩn dinh dưỡng theo đặc thù từng địa phương, kiến nghị luật hóa quy định về dinh dưỡng học đường, nghiên cứu xây dựng Luật Dinh dưỡng/Luật Dinh dưỡng học đường.

TS.BS. Lê Thái Hà, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế) thì cho biết, một số quy định sẽ chuyển từ “khuyến nghị” sang “bắt buộc” khi đưa vào Luật Phòng bệnh, quy định rõ trách nhiệm cơ sở giáo dục trong chăm sóc sức khỏe toàn diện. Bộ Y tế đang hoàn thiện dự luật để trình Quốc hội. Các nội dung này sẽ là nền tảng hướng tới bộ luật dinh dưỡng học đường bao trùm.

Kết quả hội thảo là cơ sở để các ban, bộ, ngành tham mưu, xây dựng và hoàn thiện khung chính sách toàn diện về dinh dưỡng, góp phần thực hiện thắng lợi các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về chăm sóc sức khỏe, phát triển nguồn nhân lực và nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân.

Chia sẻ tại Hội thảo, Trưởng ban Tuyên giáo và dân vận Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa khẳng định, quan điểm nhất quán của Đảng, Nhà nước Việt Nam là xác định con người làm trung tâm, chủ thể, nguồn lực chủ yếu và mục tiêu của sự phát triển.

Tuy nhiên, đối với xây dựng nguồn lực, chăm sóc sức khỏe, Việt Nam còn nhiều mặt phải nỗ lực phấn đấu.

Cụ thể như chiều cao trung bình của thanh niên còn khoảng cách so với khu vực và các nước phát triển. Chiều cao trung bình của nam giới hiện nay là 168cm và nữ giới là 156cm. Nhìn chung là còn thấp hơn so với một số nước trong khu vực. Tỉ lệ suy dinh dưỡng thấp còi của Việt Nam cũng cao hơn các nước phát triển.

Do đó, để hiện thực hóa mục tiêu “Vì một Việt Nam khỏe mạnh – Vì tầm vóc Việt”, Trưởng ban Tuyên giáo và dân vận Trung ương đề nghị các ban, bộ, ngành và các cơ quan liên quan cùng các địa phương tập trung thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp.

Trước hết là phải đổi mới tư duy trong nhận thức, hành động về chủ trương, quyết sách của Trung ương về phát triển và bảo vệ đất nước trong thời kỳ mới. Trong đó, dự thảo Nghị quyết mới đột phá về giáo dục và y tế đang được cho ý kiến, dự kiến ban hành trước 15/8, sau đó quán triệt ngay trong Đảng và hệ thống chính trị, triển khai ngay từ đầu năm học 2025.

Cùng với đó, cần hoàn thiện, đồng bộ thể chế bảo vệ chăm sóc sức khỏe cho nhân dân, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và kiến tạo phát triển.

“Cần hướng tới có một hệ thống quy phạm pháp luật cao hơn trong lĩnh vực này bởi con người là vốn quý nhất, là nhân tố quyết định”, ông Nghĩa nhấn mạnh.

Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương cũng yêu cầu tăng cường thông tin tuyên truyền về ý thức tự giác, thói quen sống, văn hóa, kỹ năng của người dân, nhất là thế hệ trẻ trong việc chủ động rèn luyện, bảo vệ và nâng cao sức khỏe của bản thân, gia đình và cộng đồng.

Ông đề nghị tiếp tục huy động mọi nguồn lực xã hội, nhất là sự tham gia của khu vực kinh tế tư nhân nhằm hiện thực hóa, triển khai hiệu quả các chương trình nâng cao thể lực, trí lực, nâng cao tầm vóc người Việt Nam.

Cuối cùng, cần đẩy mạnh khoa học công nghệ, chuyển đổi số để tối ưu hóa hiệu quả quản trị, quản lý, theo dõi chăm sóc sức khỏe và công tác dinh dưỡng. Đồng thời, tăng cường phối hợp đa ngành, liên ngành để triển khai có hiệu quả các nhiệm vụ, giải pháp bảo vệ, chăm sóc, nâng cao sức khỏe nhân dân, đặc biệt ở khu vực miền núi, biên giới, hải đảo…