TS. Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cho rằng, sau 30 năm cải cách chuyển sang kinh tế thị trường, cơ cấu của nền kinh tế Việt Nam hiện tại cải thiện vẫn khá chậm.
Đóng góp lớn vào GDP vẫn là thành phần kinh tế nhà nước với 28% và kinh tế hộ gia đình với 32%.
Theo ông Thiên, đây là hai lực lượng có “vấn đề” nhất về năng lực, bởi khu vực hộ gia đình là lực lượng nhỏ bé, manh mún và yếu kém nhất còn khu vực doanh nghiệp Nhà nước thì hoạt động rất kém hiệu quả, thua lỗ lớn, nợ xấu nhiều, tiêu phí tài nguyên và nguồn lực quốc gia.
Cả hai thành phần chủ yếu tạo GDP của Việt Nam đều có sức cạnh tranh yếu cho thấy các khu vực kinh tế này khó có thể là trụ cột bảo đảm cho nền kinh tế năng lực hội nhập và cạnh tranh quốc tế thành công.
Trong khi đó, kinh tế tư nhân trong nước, tuy về nguyên tắc phải là lực lượng đóng góp chủ yếu vào GDP thì sau 30 năm đổi mới, chỉ đóng góp chưa đến 10%. Mặc dù là “động lực phát triển quan trọng của nền kinh tế”, thành phần này chỉ tăng thêm được 0,8 điểm phần trăm tỷ phần trong GDP sau 6 năm.
Mặt khác, thành phần này lại có hai đặc điểm quan trọng là số doanh nghiệp “nhỏ và siêu nhỏ” chiếm đến 95 - 96% tổng số doanh nghiệp; số lượng doanh nghiệp “vừa” quá ít (chỉ chiếm khoảng 1,7%). Chính điều này đã tạo thành chỗ khuyết thiếu cơ cấu nghiêm trọng.
Tỷ trọng quá nhỏ bé của nhóm doanh nghiệp vừa chứng tỏ doanh nghiệp tư nhân Việt Nam rất khó lớn, chậm lớn và cũng khó có lực lượng tốt để phát triển thành doanh nghiệp lớn.
Hiện tại Việt Nam đang quá ít các tập đoàn tư nhân lớn, càng ít tập đoàn lớn định hướng đầu tư sản xuất mà chủ yếu lớn nhờ kinh doanh bất động sản. Các tập đoàn tư nhân lớn do đó vẫn chưa thể đóng vai trò là lực lượng trụ cột, dẫn dắt cạnh tranh, phát triển và định hình chân dung nền kinh tế.
Nhóm doanh nghiệp tư nhân lớn của Việt Nam có nhiều cơ hội để lớn lên nhưng lại đối mặt với một môi trường kinh doanh nhiều rủi ro, lực lượng này lớn lên nhờ đầu cơ là chính. Tài năng của doanh nhân Việt Nam tập trung vào đầu cơ chứ không phải cho đầu tư và cạnh tranh quốc tế.
Tại Diễn đàn Triển vọng phát triển kinh tế tư nhân Việt Nam 2019, ông Thiên khẳng định, thể trạng của khu vực kinh tế trong nước vẫn còn yếu, hầu hết các doanh nghiệp chưa hồi phục lại được mức trước khủng hoảng năm 2010. Mặc dù khu vực tư nhân có những bước tiến, song thực lực cơ bản vẫn là “nhỏ bé”, “manh mún” và “yếu kém”.
Cũng theo nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, trong khi kinh tế tư nhân còn "nhỏ bé", thì khu vực FDI lại tăng trưởng manh, thể hiện xu thế “bành trướng” và “gây áp lực” lên khu vực nội địa một cách đáng lo ngại. Chỉ trong một thời gian ngắn, khu vực FDI đã “ăn nên làm ra”, đóng góp tới 20% GDP, với tốc độ gia tăng mang tính áp đảo.
Ông Thiên cho rằng, khu vực FDI lớn mạnh nhanh như vậy một phần là nhờ các doanh nghiệp FDI có thế mạnh vượt trội hơn hẳn các doanh nghiệp tư nhân Việt về thực lực tài chính, năng lực quản trị, sức mạnh thị trường, trình độ công nghệ và khả năng gia nhập chuỗi sản xuất toàn cầu.
Bên cạnh đó, lý do quan trọng không kém là do họ biết dựa vào thế mạnh của mình để tận dụng những lợi thế và ưu đãi mà Việt Nam dành cho đầu tư nước ngoài như lợi thế “tự nhiên” lao động dồi dào, tiền lương thấp, tài nguyên, vị trí địa lý, quy mô và sức tăng trưởng thị trường và các ưu đãi chính sách tiếp cận đất đai, miễn giảm thuế, cạnh tranh thu hút đầu tư giữa các địa phương.
Một điều nghịch lý là những ưu đãi này không được dành cho các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam, trong khi các doanh nghiệp Việt Nam lại bị trói buộc và hạn chế bởi nhiều thể chế, chính sách và các quy định đặc thù, ông Thiên nhận định.
Từ thực trạng của kinh tế Việt Nam, TS. Trần Đình Thiên cho rằng, nhìn từ góc độ cơ cấu các thành phần, tình trạng nền kinh tế hiện nay rất đáng báo động.
Nền kinh tế với cơ cấu thành phần – lực lượng như vậy là kết quả của một chiến lược phát triển nền kinh tế nhiều thành phần “có vấn đề”: phân biệt đối xử, không tôn trọng nguyên tắc thị trường, xác định vai trò, chức năng của các lực lượng kinh tế sai lệch kéo dài, làm méo mó môi trường kinh doanh thông qua các chính sách thiên lệch.
Thực chất, cho đến nay, Việt Nam vẫn chưa có một chiến lược phát triển doanh nghiệp Việt đúng nghĩa. Đây là hậu quả của cách tư duy về phát triển doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường nhưng không hiểu đúng và không tôn trọng các nguyên lý nền tảng, cốt lõi của kinh tế thị trường.
Đơn cử như chủ trương phát triển kinh tế thị trường nhưng không chú trọng, quan tâm phát triển các thị trường, đặc biệt là thị trường các nguồn lực; không coi trọng phát triển khu vực doanh nghiệp tư nhân đúng kiểu thị trường. Cùng với đó là áp dụng cơ chế phân bổ nguồn lực do nhà nước quyết định, phủ nhận nguyên lý cạnh tranh thông qua việc áp dụng các chính sách “phi thị trường”, cơ chế “xin – cho".
Chính vì vậy, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cho rằng, để giúp kinh tế tư nhân phát triển, đã tới lúc Việt Nam cần chuyển từ lập trường “phân biệt đối xử” giữa các thành phần kinh tế sang bình đẳng trên cơ sở định vị đúng chức năng của mỗi khu vực kinh tế.
Qua đó, tạo điều kiện tiên quyết để giúp các doanh nghiệp tư nhân phát triển lớn mạnh và có một nền kinh tế thị trường bền vững, hiệu quả.
