Doanh nghiệp xuất khẩu loay hoay mở rộng thị trường

Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu vẫn đối mặt nhiều thách thức như lạm phát, chi phí vận chuyển tăng cao và các rào cản kỹ thuật, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam đã chủ động điều chỉnh chiến lược, đẩy mạnh tìm kiếm, mở rộng và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu.

Đây không chỉ là giải pháp để giữ vững đà tăng trưởng, mà còn là hướng đi lâu dài nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và khả năng chống chịu trước biến động kinh tế quốc tế. 

Tuy vậy, quá trình này không hề dễ dàng, cũng không diễn ra trong ngày một ngày hai.

Bà Nguyễn Thị Huyền, Giám đốc CTCP Sản xuất và xuất khẩu quế hồi Việt Nam (Vinasamex), cho biết, doanh nghiệp khi thực hiện chuyển đổi mô hình xuất khẩu và tìm kiếm các thị trường mới đã gặp không ít khó khăn.

Khi xây dựng mô hình kinh doanh chuỗi giá trị thông qua việc hợp tác với nông dân, Vinasamex đã mất rất nhiều thời gian để củng cố niềm tin cho bà con do người dân chủ yếu canh tác và hợp tác theo tập quán cũ.

Ngay cả khi đã đạt được các chứng nhận quốc tế cho sản phẩm xuất khẩu, việc đưa hàng tới tay người tiêu dùng cũng còn nhiều gian nan, như vấn đề chi phí chứng nhận. 

“Công ty mong muốn các cơ quan chức năng và Chính phủ tạo điều kiện cho tổ chức chứng nhận quốc tế thành lập tại Việt Nam, góp phần tạo điều kiện, giúp đỡ cho doanh nghiệp Việt Nam thuận lợi, tiết kiệm chi phí chứng nhận”, bà Huyền kiến nghị tại Diễn đàn kinh doanh 2025 chiều ngày 14/8 do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp tổ chức.

Không chỉ vậy, vấn đề truy xuất nguồn gốc cũng là rào cản lớn với doanh nghiệp khi chuyển đổi mô hình và tập trung vào những thị trường cao cấp.

Bà Huyền cho biết, Việt Nam tuy đã có phần mềm truy xuất nguồn gốc nhưng chưa đáp ứng yêu cầu. Do đó, bà đề xuất các cơ quan chức năng hỗ trợ phần mềm truy xuất hiệu quả với đầy đủ thông tin thể hiện, giúp doanh nghiệp kiểm soát chất lượng.

Không chỉ vậy, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu hiện nay có mong muốn thành lập văn phòng đại diện và chi nhánh tại thị trường mục tiêu nhưng thủ tục xin cấp phép đầu tư nước ngoài mất rất nhiều thời gian.

Không chỉ với ngành quế hồi, ngành dệt may xuất khẩu cũng gặp phải nhiều vấn đề tương tự khi doanh nghiệp muốn mở rộng thị trường. 

Bà Từ Thị Bích Lộc, Giám đốc Công ty TNHH Mỹ Anh – công ty chuyên sản xuất hàng may, thêu công nghiệp xuất khẩu, cho biết, một vấn đề rất khó khăn với doanh nghiệp là làm chứng nhận xuất xứ, đặc biệt với những mặt hàng như cờ, hàng lưu niệm, khăn bàn…

“Hiện tại chúng tôi còn nợ những bản chứng nhận xuất xứ cho khách hàng suốt từ 2023 đến nay. Thời gian hoàn thiện lâu nên rất sợ họ (khách hàng) đi sang Trung Quốc mất”, bà Lộc chia sẻ tại diễn đàn.

Theo ông Phí Ngọc Trịnh, Tổng giám đốc Tập đoàn Hồ Gươm, ngành may mặc Việt Nam đang quá phụ thuộc vào các thị trường chính như Mỹ và Liên minh châu Âu (EU).

Để giảm thiểu tác động của bất kỳ suy thoái kinh tế tiềm năng hoặc thay đổi chính sách thương mại, thuế quan, ngành công nghiệp dệt may nên khám phá các thị trường mới, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và tăng mức độ hiện diện của mình trong các nền kinh tế mới như Nga, Brazil, Hàn Quốc, Trung Quốc, Thổ Nhì Kỳ.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy xuất khẩu dệt may đang đối diện hàng loạt thách thức như cạnh tranh giá gay gắt, yêu cầu tiêu chuẩn xanh, biến động kinh tế – chính trị toàn cầu, phụ thuộc nguyên liệu nhập khẩu, rào cản thương mại, hạn chế công nghệ, nhu cầu thị trường thay đổi và thiếu hụt nhân lực kỹ thuật cao.

Với ngành gỗ, câu chuyện đa dạng hóa thị trường cũng chẳng dễ dàng.

Ông Nguyễn Chánh Phương – Phó chủ tịch Hội Mỹ nghệ và chế biến gỗ TP.HCM (Hawa) tại một sự kiện về chính sách thuế đối ứng của Mỹ, giải pháp ứng phó của doanh nghiệp cuối tháng 4 cho biết, trên thực tế, việc tìm kiếm các sân chơi mới không hề dễ bởi ngay cả các thị trường khác Mỹ cũng đang quá chật chội.

Các dữ liệu cho thấy thị phần của Mỹ thậm chí còn lớn hơn thị phần của tất cả các thị trường xuất khẩu của ngành gỗ Việt Nam.

Nếu xét riêng với xuất khẩu đồ gỗ, sau Mỹ, EU là thị trường lớn thứ hai của Việt Nam. Tuy nhiên, tỷ trọng đồ nội thất bằng gỗ nhập khẩu từ Việt Nam chỉ chiếm khoảng 10% trong tổng trị giá nhập khẩu đồ nội thất bằng gỗ của EU từ các thị trường ngoài khối, theo cáo báo từ Bộ Công thương.

Đây còn là thị trường đòi hỏi các doanh nghiệp Việt phải đáp ứng các quy định khắt khe về chất lượng và nguồn gốc gỗ, như Quy định về chống mất rừng (EUDR), cơ chế điều chỉnh carbon xuyên biên giới (CBAM), chỉ thị về báo cáo phát triển bền vững…

Tại diễn đàn chiều ngày 14/8, ông Ngô Sỹ Hoài, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội gỗ và lâm sản Việt Nam, đã thẳng thắn chỉ ra vấn đề. Thời điểm hiện nay là cơ hội để doanh nghiệp gỗ trong nước nhìn lại để tìm kiếm cơ hội tăng trưởng mới ở thị trường truyền thống. Tuy nhiên, để làm được như vậy, một doanh nghiệp đơn lẻ khó thực hiện mà cần liên kết nhiều doanh nghiệp thành một nhóm đủ mạnh.

Tìm giải pháp thúc đẩy xuất khẩu

Kiến nghị về giải pháp cho doanh nghiệp nâng cao năng lực nội tại, mở rộng sản xuất, bà Trần Thị Thu Trang, Chủ tịch Hanel PT NextTech, đề xuất mở rộng đàm phán FTA thế hệ mới với các khối tiềm năng như MERCOSUR (Nam Mỹ) và GCC (Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh) để giảm thuế quan, mở rộng cánh cửa vào những thị trường có sức mua lớn nhưng còn ít cạnh tranh.

Cùng với đó, thành lập Quỹ bảo hiểm rủi ro thương mại quốc tế theo mô hình công - tư.

Theo bà Trang, hiện Nhật Bản có NEXI (Nippon Export and Investment Insurance) bảo hiểm cho doanh nghiệp khi đối tác phá sản, không thanh toán, hoặc gặp rủi ro chính trị ở hơn 100 thị trường. EU có Euler Hermes/Allianz Trade bảo hiểm xuất khẩu cho doanh nghiệp ở hơn 50 quốc gia, kết hợp dữ liệu rủi ro toàn cầu và hỗ trợ bồi thường 80 – 90% tổn thất.

Cơ chế hoạt động của Quỹ bảo hiểm rủi ro thương mại quốc tế là doanh nghiệp đóng phí bảo hiểm (0,5 – 1% giá trị hợp đồng) khi rủi ro xảy ra, quỹ bồi thường phần lớn thiệt hại. Cùng với đó, Nhà nước hỗ trợ một phần phí cho doanh nghiệp SME khi mở thị trường mới, giúp doanh nghiệp yên tâm khai phá thị trường rủi ro cao mà không lo mất vốn, tăng tốc mở rộng xuất khẩu.

Chủ tịch Hanel PT NextTech cũng đề xuất đầu tư hạ tầng logistics thông minh, kho trung chuyển quốc tế tại Rotterdam (EU), Dubai (Trung Đông), Singapore (ASEAN) để giảm 30 – 40% thời gian giao hàng, tối ưu chi phí và nâng khả năng cạnh tranh.

Đáng chú ý, bà Trang khuyến nghị, cần phải đào tạo đội ngũ bán hàng có chứng nhận, tạo ra nghề chuyên gia bán hàng toàn cầu theo từng khu vực xuất khẩu.

“Mở thị trường mới không chỉ là bán hàng sang một quốc gia khác, mà là kiến tạo một hệ sinh thái niềm tin với năm trụ cột là sản phẩm chuẩn, thương hiệu mạnh, tiêu chuẩn quốc tế, câu chuyện truyền cảm hứng và dịch vụ hậu mãi vượt mong đợi. Nếu Chính phủ, hiệp hội và doanh nghiệp đồng hành, Việt Nam hoàn toàn có thể không chỉ bắt kịp mà còn dẫn dắt nhiều thị trường mới trên thế giới”, bà Trang khẳng định.