23 nhà đầu tư ngoại yêu cầu đối thoại về việc EVN chậm thanh toán

Nhóm các nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài trong lĩnh vực năng lượng tái tạo vừa gửi "Thư đề nghị đối thoại song phương tới các Bộ Công thương, Bộ Tư pháp và Bộ Tài chính", nhằm làm rõ nguyên nhân và hướng xử lý tình trạng chậm thanh toán của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đối với các dự án điện gió, điện mặt trời theo cơ chế giá FIT.

Theo thư đề ngày 3/11/2025, các nhà đầu tư mong muốn được đối thoại trong tháng 11, với tinh thần “xây dựng và thiện chí”, nhằm tìm ra giải pháp công bằng cho 173 dự án hiện đang bị "treo" thanh toán – một vấn đề kéo dài từ đầu năm 2025, thậm chí từ giữa năm 2022 đối với một số trường hợp.

Nguyên nhân chính, theo nhóm nhà đầu tư, xuất phát từ Thông tư 10/2023/TT-BCT có hiệu lực từ tháng 6/2023, trong đó yêu cầu các dự án năng lượng tái tạo phải có Biên bản nghiệm thu hoàn thành công trình (CCA) trước khi được công nhận ngày vận hành thương mại (COD).

Tuy nhiên, quy định này không áp dụng tại thời điểm nhiều dự án đạt COD và đã được EVN xác nhận vận hành theo cơ chế FIT. Việc áp dụng tiêu chí CCA hồi tố khiến 173 dự án bị xem là chưa đủ điều kiện, dẫn đến việc EVN tạm giữ hoặc chậm thanh toán tiền điện, dù điện đã phát lên lưới.

Phần lớn nhà đầu tư cho biết chưa được thanh toán hoặc chỉ được trả một phần kể từ kỳ tháng 1/2025, khiến dòng tiền đứt gãy, áp lực trả nợ ngân hàng gia tăng và nguy cơ phá sản lan rộng trong nhóm dự án chịu ảnh hưởng.

Danh sách ký tên trong thư bao gồm nhiều tập đoàn năng lượng lớn của khu vực như Acciona Energia Sea Pte. Ltd (Singapore), ACEN Vietnam Investment (Philippines), B.Grimm Renewable, Gulf Development, Super Energy Corporation (Thái Lan), Chubu Electric Power, Idemitsu Kossan, Mitsubishi HC Capital, Shikoku Electric Power, Toho Gas (Nhật Bản), Dohwa Engineering, SH Power (Hàn Quốc), Dragon Capital (Anh), SP Group (Singapore), Shizen Malaysia (Malaysia), cùng các nhà đầu tư khác.

Tổng công suất các dự án mà nhóm nhà đầu tư này tham gia ước tính vượt 4.500MW, tương đương hàng tỷ USD vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài trong ngành năng lượng sạch tại Việt Nam.

Trong thư, các nhà đầu tư khẳng định “tôn trọng quyền quản lý của cơ quan chức năng Việt Nam”, song bày tỏ lo ngại rằng việc EVN đơn phương giữ lại thanh toán dựa trên “các thay đổi tùy tiện về định nghĩa COD và tiêu chí FIT” là không phù hợp với nguyên tắc pháp lý và thiện chí đầu tư quốc tế.

Trước đó, cộng đồng nhà đầu tư đã gửi hai thư kiến nghị khẩn cấp và hơn 80 thư góp ý từ doanh nghiệp, đại sứ quán và hiệp hội thương mại nước ngoài tới Chính phủ Việt Nam, nhưng chưa có hướng dẫn hoặc quyết định chính thức được ban hành.

“Việc đề nghị đối thoại xuất phát từ niềm tin lâu dài vào thị trường Việt Nam", nhóm nhà đầu tư nhấn mạnh, mong muốn Chính phủ sớm tháo gỡ để duy trì tính ổn định của môi trường đầu tư và củng cố niềm tin quốc tế vào quá trình chuyển dịch năng lượng xanh của Việt Nam.

Hồi tố giá FIT và nguy cơ khiếu kiện quốc tế

Đầu năm 2025, tại buổi làm việc giữa lãnh đạo Chính phủ, Bộ Công thương, EVN và các chủ đầu tư, Bộ Công thương xác định rằng những dự án điện tái tạo hưởng giá FIT nhưng không đáp ứng đủ điều kiện sẽ phải xác định lại giá mua điện theo quy định, đồng thời thu hồi các khoản giá FIT ưu đãi đã được hưởng không đúng thông qua cơ chế bù trừ thanh toán – được gọi tắt là “hồi tố giá FIT”.

Tinh thần này sau đó được chính thức hóa trong Nghị quyết 233 của Chính phủ, ban hành cùng thời điểm, như một định hướng nguyên tắc xử lý chung. Tuy nhiên, việc triển khai thực tế lại nảy sinh nút thắt từ phía EVN.

Theo báo cáo của EVN hồi tháng 5 vừa qua, có 39 nhà máy hoặc phần nhà máy điện (trong tổng số 159 trường hợp có văn bản chấp thuận nghiệm thu sau ngày COD) đã gửi đề nghị cơ quan quản lý nhà nước kiểm tra công tác nghiệm thu trước ngày COD. Trong đó, 21 trường hợp gửi văn bản chính thức đến Công ty Mua bán điện (EPTC) qua đường văn thư, còn 18 trường hợp gửi tài liệu qua email hoặc Zalo.

Tuy nhiên, EVN cho rằng không có điều kiện để xác minh tính chính xác của các thông tin này, vì tập đoàn không phải là đơn vị thụ lý hồ sơ của chủ đầu tư tại thời điểm đề nghị kiểm tra nghiệm thu.

Trong số 39 dự án hoặc phần dự án nói trên, ghi nhận nhiều dự án điện gió quy mô lớn như Ea Nam (Ninh Thuận cũ), Tài Tâm, Ia Le 1, Ia Pech (Gia Lai), BT1 (Quảng Bình cũ) cùng một số dự án điện mặt trời tiêu biểu như TTC Đức Huệ 1, Phong Điền, TTC Hàm Phú 1, Solar Park.

Hiện có 69 nhà máy điện có nhà đầu tư nước ngoài tham gia, trong đó 27 nhà máy 100% vốn nước ngoài. Riêng nhóm nhà đầu tư đến từ Thái Lan chiếm tỷ trọng lớn nhất với 25 nhà máy, gồm 7 dự án tham gia ngay từ thời điểm ký hợp đồng mua bán điện (PPA) đầu tiên.

Đáng chú ý, ba tháng sau khi đề xuất cách xử lý các dự án điện tái tạo hưởng giá FIT khi chưa đủ điều kiện, bằng cách áp dụng thời điểm để xác định lại giá bán điện trong hợp đồng mua bán điện theo thời điểm có văn bản thông báo kết quả nghiệm thu và tạm thanh toán từ tháng 1/2025 đến tháng 5 vừa qua, EVN cho biết không có đủ thông tin để đánh giá tác động tổng thể của phương án trên đối với đến kinh tế - xã hội cũng như ảnh hưởng môi trường đầu tư.

Các chủ đầu tư đều bảo lưu quyền khiếu nại trong trường hợp EVN thực hiện tạm thanh toán. Từ đây, rủi ro về khiếu kiện, tranh chấp bao gồm cả khiếu kiện quốc tế hoàn toàn có thể xảy ra ở quy mô lớn.