Chiến lược tích lũy tín chỉ carbon tại Vietnam Airlines

Ngành hàng không thế giới từ lâu đã bị đặt dưới “kính hiển vi” của các tổ chức môi trường. Dù chỉ đóng góp khoảng 2 đến 3% tổng lượng phát thải carbon toàn cầu nhưng tính chất phát thải ở tầng khí quyển cao khiến tác động của ngành này trở nên đặc biệt nghiêm trọng.

Khi nhu cầu vận tải hàng không phục hồi mạnh mẽ sau đại dịch Covid-19, nỗi lo về “dấu chân carbon” lại một lần nữa trở thành tâm điểm. Các hãng hàng không hàng đầu như Singapore Airlines hay Emirates đã sớm nhận ra rằng, sự hào nhoáng của những khoang hạng thương gia hay sự hiện đại của đội bay sẽ trở nên vô nghĩa nếu doanh nghiệp đứng ngoài cuộc đua Net Zero.

Tại Việt Nam, cam kết của Chính phủ tại Hội nghị COP26 về việc đạt phát thải ròng bằng không vào năm 2050 đã tạo ra một cú hích pháp lý mạnh mẽ. Với sự ra đời của Nghị định 119/2025/NĐ-CP, thị trường tín chỉ carbon trong nước đang dần hình thành những viên gạch đầu tiên, dự kiến vận hành toàn diện vào năm 2028.

Trong bối cảnh đó, mô hình Triple Bottom Line (TBL) do John Elkington đề xuất nổi lên như một khung quản trị tối ưu. Khác với cách tiếp cận truyền thống, TBL yêu cầu doanh nghiệp phải báo cáo đồng thời trên ba trụ cột: Profit (kinh tế), People (xã hội) và Planet (môi trường).

Đối với một đơn vị có tầm ảnh hưởng lớn như Vietnam Airlines, việc áp dụng TBL không đơn thuần là chạy theo xu hướng, mà là chiến lược để tích lũy tài sản vô hình và hữu hình, chính là những tín chỉ carbon giá trị.

Nhận thức từ bên trong và khoảng cách đến thực tiễn

Một cuộc khảo sát quy mô lớn với hơn 380 cán bộ nhân viên đã phác họa nên một bức tranh đa diện. Điểm đáng mừng nhất nằm ở sự đồng thuận từ nội bộ. Có đến hơn 74% nhân viên bày tỏ tinh thần sẵn sàng tham gia vào các chương trình giảm phát thải nếu nhận được định hướng cụ thể từ phía doanh nghiệp.

Điều này cho thấy văn hóa doanh nghiệp của Vietnam Airlines đã có sẵn một "mảnh đất màu mỡ" cho các sáng kiến xanh nảy mầm. Người lao động không còn xem bảo vệ môi trường là việc của "ai đó" hay của các tổ chức phi chính phủ, mà họ hiểu rằng đó là một phần của công việc hàng ngày.

Tuy nhiên, giữa nhận thức và năng lực thực thi vẫn tồn tại một khoảng cách đáng kể. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng chỉ có khoảng 35% nhân sự nắm rõ các tiêu chuẩn kỹ thuật phức tạp như bộ tiêu chuẩn đo lường và quản lý phát thải khí nhà kính GHG Protocol hay bản chất vận hành của mô hình TBL.

Phần lớn nhân viên dừng lại ở mức độ hiểu biết chung về tín chỉ carbon như một công cụ bù đắp phát thải, nhưng lại lúng túng khi đối mặt với quy trình đo lường, báo cáo và xác minh. Đây chính là điểm nghẽn về tri thức mà doanh nghiệp cần khai thông nếu muốn biến những cam kết trên giấy thành những kết quả định lượng được trên sàn giao dịch carbon.

Vị thế của một hãng hàng không quốc gia mang lại cho Vietnam Airlines những lợi thế mà bất kỳ doanh nghiệp nào cũng khao khát. Đó là sự cam kết mạnh mẽ từ ban lãnh đạo cấp cao, là khả năng kết nối sâu rộng với các liên minh hàng không quốc tế như SkyTeam và các tổ chức như ICAO, IATA.

Việc tham gia vào cơ chế CORSIA ngay từ giai đoạn đầu đã giúp hãng tích lũy được những kinh nghiệm quý báu trong việc quản trị phát thải trên các chuyến bay quốc tế. Hơn nữa, đội ngũ nhân sự của hãng vốn được đào tạo theo các chuẩn mực khắt khe nhất thế giới, là nền tảng quan trọng để tiếp nhận các mô hình quản trị mới.

Tuy nhiên, những thách thức nội tại vẫn đang là rào cản lớn. Một trong những vấn đề cốt lõi là sự thiếu vắng của một bộ phận chuyên trách về ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị). Hiện nay, các hoạt động bền vững của hãng vẫn đang được lồng ghép rải rác ở nhiều phòng ban, dẫn đến tình trạng thiếu sự phối hợp đồng bộ và dữ liệu bị phân mảnh.

Dữ liệu khí thải, một "nguyên liệu" sống còn để tạo ra tín chỉ carbon, vẫn chưa được chuẩn hóa hoàn toàn để có thể truy xuất và xác minh một cách minh bạch theo các tiêu chuẩn quốc tế khắt khe như Verra hay Gold Standard.

Bên cạnh đó, áp lực tài chính giai đoạn tái cấu trúc hậu đại dịch cũng là một bài toán hóc búa. Đầu tư vào công nghệ xanh, từ việc trang bị các dòng máy bay thế hệ mới tiết kiệm nhiên liệu đến việc sử dụng nhiên liệu hàng không bền vững (SAF), đòi hỏi nguồn vốn khổng lồ.

Trong khi đó, thị trường tài chính xanh tại Việt Nam dù đang khởi sắc nhưng vẫn còn khá non trẻ, khiến doanh nghiệp gặp không ít khó khăn trong việc tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi để chuyển đổi mô hình kinh doanh.

Hành trình ba giai đoạn hướng tới mục tiêu Net Zero

Để hiện thực hóa mô hình TBL gắn với tích lũy tín chỉ carbon, Vietnam Airlines cần một lộ trình bài bản, chia theo từng giai đoạn với các mục tiêu cụ thể và khả thi. Giai đoạn khởi đầu, từ 2025 – 2026 phải được xác định là thời điểm để "xây móng".

Doanh nghiệp cần khẩn trương thành lập một bộ phận chuyên trách về phát triển bền vững, quy tụ những chuyên gia về tài chính carbon và kỹ thuật hàng không.

Nhiệm vụ trọng tâm trong giai đoạn này là xây dựng hệ thống quản trị dữ liệu tập trung, thực hiện kiểm kê phát thải toàn diện theo phương pháp của GHG Protocol. Đây là lúc hãng cần tích hợp các chỉ số ESG vào báo cáo thường niên, biến minh bạch thông tin thành một lợi thế cạnh tranh để thu hút các nhà đầu tư quốc tế.

Giai đoạn tiếp theo, từ 2027 – 2028 sẽ là thời kỳ của những dự án thí điểm mang tính đột phá. Vietnam Airlines nên tập trung vào các khối có mức phát thải lớn như kỹ thuật và khai thác bay để áp dụng các giải pháp tối ưu hóa hành trình và tiết kiệm nhiên liệu. Đây cũng là thời điểm hãng cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý nhà nước để cập nhật dữ liệu lên sàn giao dịch tín chỉ carbon quốc gia.

Việc triển khai các dự án bù đắp carbon thông qua trồng rừng hoặc hỗ trợ các dự án năng lượng tái tạo sẽ giúp hãng không chỉ giảm bớt áp lực tài chính từ các khoản phạt phát thải mà còn tạo ra nguồn tín chỉ tự nguyện có thể thương mại hóa.

Giai đoạn bứt phá, từ 2029 – 2030 hướng tới mục tiêu vận hành mô hình TBL một cách hoàn chỉnh và đồng bộ trên toàn hệ thống. Lúc này, phát triển bền vững không còn là một dự án hay một chiến dịch, mà nó phải trở thành "hơi thở" trong mọi hoạt động kinh doanh.

Vietnam Airlines có thể hướng tới việc xây dựng các sản phẩm dịch vụ xanh, như gói "bay trung hòa carbon" dành cho hành khách, nơi mỗi dặm bay của khách hàng đều được bù đắp bằng những dự án bảo vệ môi trường cụ thể.

Việc kết nối hiệu quả với cả thị trường carbon trong nước và quốc tế sẽ giúp hãng không chỉ đạt được mục tiêu Net Zero về mặt kỹ thuật mà còn tối ưu hóa được lợi nhuận từ các hoạt động bền vững.

Những yếu tố đảm bảo thành công của mô hình TBL

Trong quản trị hiện đại, có một câu ngạn ngữ nổi tiếng: "Những gì không đo lường được thì không thể quản trị được". Đối với lộ trình xanh của Vietnam Airlines, việc xây dựng hệ thống đo lường, báo cáo và xác minh theo tiêu chuẩn quốc tế là điều kiện tiên quyết.

Doanh nghiệp cần phân loại rõ ràng các phạm vi phát thải, từ trực tiếp đến gián tiếp thông qua chuỗi cung ứng. Việc áp dụng các phần mềm quản trị ERP tích hợp dashboard số hóa sẽ giúp các nhà quản lý theo dõi sát sao lượng CO2 phát thải trên từng chuyến bay, từng đường bay theo thời gian thực.

Những dữ liệu này không chỉ phục vụ mục đích kiểm toán nội bộ mà còn là căn cứ để thuyết phục các tổ chức chứng nhận tín chỉ carbon quốc tế. Một hệ thống dữ liệu minh bạch, có thể truy xuất nguồn gốc và được xác minh bởi bên thứ ba sẽ là "tấm vé thông hành" để Vietnam Airlines bước vào sân chơi thị trường carbon toàn cầu một cách tự tin.

Sự minh bạch này cũng giúp gắn trách nhiệm cụ thể đến từng bộ phận, từ đội ngũ phi công thực hiện các chuyến bay tối ưu đến bộ phận phục vụ mặt đất tiết kiệm năng lượng, tạo nên một sự chuyển đổi đồng bộ từ gốc đến ngọn.

Bên cạnh đó, nguồn lực tài chính ổn định là "nhiên liệu" không thể thiếu. Vietnam Airlines cần linh hoạt trong việc huy động vốn, từ việc tận dụng các quỹ khí hậu quốc tế như Quỹ Khí hậu Xanh (GCF) đến việc tìm kiếm các khoản vay xanh từ các ngân hàng thương mại.

Việc thiết lập một Quỹ tín chỉ carbon nội bộ, trích từ một phần doanh thu hoặc từ chính các khoản tiết kiệm nhiên liệu, sẽ giúp doanh nghiệp chủ động hơn trong các dự án đầu tư công nghệ sạch.

Tuy nhiên, tài chính chỉ là điều kiện cần, văn hóa doanh nghiệp mới là điều kiện đủ. Các chương trình đào tạo, truyền thông nội bộ cần được triển khai liên tục để mỗi nhân viên, từ cấp lãnh đạo đến người lao động trực tiếp, đều trở thành một "đại sứ xanh".

Những sáng kiến như "Tuần lễ nhận thức phát triển bền vững" hay các cuộc thi ý tưởng giảm phát thải không nên chỉ mang tính hình thức, mà cần được lồng ghép vào hệ thống đánh giá KPIs và chính sách thi đua khen thưởng.

Khi tinh thần bền vững thấm sâu vào từng hành động nhỏ nhất, mô hình TBL mới thực sự phát huy sức mạnh, đưa Vietnam Airlines trở thành một doanh nghiệp không chỉ mạnh về tài chính mà còn giàu về giá trị nhân văn và trách nhiệm môi trường.

Khát vọng Vietnam Airlines về một biểu tượng xanh trên bầu trời

Nhìn rộng ra khu vực và thế giới, những hãng hàng không tiên phong luôn là những hãng biết nhìn xa trông rộng. Hành trình áp dụng mô hình TBL tại Vietnam Airlines không đơn thuần là một cuộc chạy đua theo các chỉ số phát thải, mà là hành trình tự làm mới mình của một biểu tượng quốc gia.

Khi "Cánh chim đầu đàn" sải cánh trên bầu trời với một tư duy quản trị mới, nó không chỉ mang theo hành khách và hàng hóa, mà còn mang theo thông điệp về một Việt Nam trách nhiệm, bền vững và sẵn sàng thích ứng với những thách thức lớn nhất của thời đại.

Cuộc hành trình này chắc chắn sẽ còn nhiều chông gai, đòi hỏi sự kiên định và cả những hy sinh ngắn hạn để đổi lấy sự phát triển bền vững dài hạn. Tuy nhiên, với nền tảng nội lực sẵn có, sự ủng hộ từ các cơ chế chính sách và một lộ trình rõ ràng, Vietnam Airlines hoàn toàn có thể biến những áp lực từ biến đổi khí hậu thành động lực để thăng hoa.

Tín chỉ carbon, khi đó sẽ không chỉ là những con số trên sàn giao dịch, mà là minh chứng cho sự cam kết và nỗ lực không ngừng nghỉ của hãng trong việc bảo vệ hành tinh xanh cho các thế hệ tương lai.

Một hành trình mới đã bắt đầu. Ở đó, sự phát triển của doanh nghiệp sẽ luôn song hành cùng sự hưng thịnh của xã hội và sự an lành của mẹ thiên nhiên.

Lời cảm ơn

Bài viết được thực hiện trong khuôn khổ đề tài “Áp dụng mô hình quản lý bền vững Triple Bottom Line (TBL) trong việc tích luỹ tín chỉ carbon tại Tổng Công ty Hàng không Việt Nam (Vietnam Airlines) hướng tới mục tiêu Net Zero”. Nghiên cứu này được tài trợ bởi Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn trong đề tài mã số SV.2025.28.

Nhóm tác giả:

Đặng Trương Hà Vy

Phạm Minh Tùng

Ngô Thị Thanh Huyền

Nguyễn Quang Huy

TS. Nguyễn Thị Kim Chi

(Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội).

Tải bài viết của nhóm tác giả tại đây