Chính sách thuế trước thách thức thu hút FDI công nghệ cao

Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt quan trọng trong việc định vị lại môi trường đầu tư. Chỉ trong một thời gian ngắn, hàng loạt chính sách thuế mang tính nền tảng như Nghị định 320, Nghị định 182 và các sửa đổi quan trọng về Luật Thuế thu nhập cá nhân đã liên tiếp được ban hành.

Theo bà Nguyễn Thị Hồng Dương, Luật sư Cấp cao & Trưởng Bộ phận Thuế của Công ty luật Indochine Counsel, đây không chỉ là nỗ lực nội luật hóa các quy định quốc tế mà còn là chiến lược đi trước một bước để giữ vững lợi thế cạnh tranh trước sức ép của thuế tối thiểu toàn cầu.

Chính sách thuế trước thách thức từ thuế tối thiểu toàn cầu

Trong bối cảnh thuế tối thiểu toàn cầu đang được áp dụng, chính sách thuế mới của Việt Nam như Nghị định 320 đã đưa ra các khung ưu đãi thuế suất gắn liền với quy mô vốn và công nghệ cao. Bà đánh giá thế nào về sức nặng của những ưu đãi này trong việc thu hút các "đại bàng" công nghệ so với các đối thủ trong khu vực?

Bà Nguyễn Thị Hồng Dương: Thuế tối thiểu toàn cầu là một loại thuế do Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OEDC) khởi xướng và được nhiều quốc gia đồng thuận, trong đó có Việt Nam, đã định hình một “luật chơi chung”. Theo đó, các tập đoàn đa quốc gia có doanh thu hợp nhất toàn cầu từ 750 triệu EUR trở lên phải chịu mức thuế suất hiệu dụng tối thiểu 15% tại từng quốc gia nơi họ hoạt động đầu tư.

Trong bối cảnh đó, Việt Nam 'buộc' phải lựa chọn cách tiếp cận chủ động thông qua việc áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo quy định về thuế tối thiểu toàn cầu, có hiệu lực thi hành từ ngày 15/10/2025, áp dụng từ năm tài chính 2024. Điều này nhằm tuân thủ các quy tắc của OEDC, đồng thời giữ lại phần thuế thu nhập doanh nghiệp chênh lệch cho ngân sách trong nước thay vì để nguồn thu này dịch chuyển về quốc gia nơi đặt trụ sở chính của công ty mẹ.

Ngày 15/12/2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 320 quy định chi tiết một số điều của Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp, trong đó đưa ra một số ưu đãi đặc biệt (10%, 15% và 17%) dành cho các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghệ cao và có mức vốn đầu tư từ 12.000 tỷ đồng trở lên. Như vậy, dường như các tập đoàn đa hoạt động trong lĩnh vực công nghệ cao, công nghệ sạch thuộc nhóm áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu sẽ không thể hưởng lợi từ chính sách ưu đãi thuế quy định tại Nghị định 320.

Để bù đắp cho những ‘thiệt thòi’ mà các doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi thuế tối thiểu toàn cầu không được hưởng ưu đãi thuế theo Nghị định 320, gần đây, Việt Nam đã thông qua việc sửa đổi bổ sung Luật Thuế thu nhập cá nhân. Trong đó có quy định miễn thuế thu nhập cá nhân trong 5 năm dành riêng cho các cá nhân làm việc tại: các dự án hoạt động công nghiệp công nghệ số trong khu công nghệ số tập trung; các dự án nghiên cứu và phát triển, sản xuất sản phẩm công nghệ số trọng điểm, chip bán dẫn, hệ thống trí tuệ nhân tạo; và các cơ quan, tổ chức hoạt động trong lĩnh vực đào tạo nhân lực công nghiệp công nghệ số.

Chúng tôi tin rằng, song song với các chính sách ưu đãi về thuế thu nhập cá nhân này, Chính phủ Việt Nam đã, đang và sẽ còn tung ra các gói ưu đãi và hỗ trợ thiết thực khác để thu hút các ‘đại gia’ công nghệ số toàn cầu bằng việc xem xét một cách tổng thể để đưa ra những gói chính sách ưu đãi và hỗ trợ đầu tư ở phạm vi rộng và toàn diện hơn nhằm thu hút đầu tư và ‘bù đắp’ cho các doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi thuế tối thiểu toàn cầu. Chẳng hạn như tùy từng thời điểm, có thể có những chính sách ưu đãi về thuế thu nhập cá nhân, thuế giá trị gia tăng, miễn/giảm tiền sử dụng đất, kho bãi, nhà xưởng, chi phí đào tạo nghề, nâng cao chất lượng nhân sự nhằm thu hút các ‘đại bàng’ công nghệ so với các đối thủ trong khu vực.

Theo bà, chính sách miễn thuế 5 năm cho nhân sự ngành chip bán dẫn và AI được quy định trong Luật Thuế thu nhập cá nhân 2025 có phải là "mũi tên trúng hai đích" vừa thu hút FDI, vừa giữ chân chất xám? Và doanh nghiệp nước ngoài cần chuẩn bị cấu trúc nhân sự ra sao để tối ưu chính sách này?

Bà Nguyễn Thị Hồng Dương: Chính sách miễn thuế thu nhập cá nhân trong 5 năm dành cho các nhân sự ngành công nghiệp công nghệ số chất lượng cao nói chung và ngành chip bán dẫn, trí tuệ nhân tạo nói riêng là một ưu đãi đặc biệt, mang tính chiến lược của Việt Nam. Chính sách thuế này tạo nên những tác động kép rõ rệt cả về thu hút các nhà đầu tư nước ngoài lẫn phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho Việt Nam.

Trong lĩnh vực công nghệ cao, chi phí lương, thưởng và các lợi ích khác dành cho các chuyên gia dường như chiếm tỷ lệ quan trọng nhất trong các chi phí hoạt động sản xuất kinh doanh của một doanh nghiệp. Do đó, việc miễn thuế thu nhập cá nhân sẽ giúp các doanh nghiệp tối ưu được chi phí vận hành trong khi vẫn duy trì được mức thu nhập thực nhận hấp dẫn cho các chuyên gia có trình độ cao. Điều này tạo điều kiện để các tập đoàn đa quốc gia trong ngành chip bán dẫn và trí tuệ nhân tạo không chỉ đặt cơ sở sản xuất, mà còn dịch chuyển các hoạt động nghiên cứu, thiết kế, đào tạo và phát triển từ các quốc gia khác về Việt Nam.

Việc miễn thuế thu nhập cá nhân trong suốt thời hạn 5 năm cũng là nguồn thu hút chất xám đối với các nhân sự cao cấp, chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực bán dẫn và trí tuệ nhân tạo, góp phần thu hẹp khoảng cách về thu nhập giữa thị trường trong nước và quốc tế. Chính sách này giúp cho thu nhập thực tế của đội ngũ kỹ sư, chuyên gia ngành IT gia tăng đáng kể, từ đó tạo động lực để nhân tài trong nước gắn bó lâu dài, đồng thời thu hút được nhiều chuyên gia cao cấp là các Việt kiều cũng như các chuyên gia là người nước ngoài về Việt Nam làm việc và cống hiến.

Để tối ưu chính sách này, chúng tôi cho rằng các doanh nghiệp nước ngoài cần chủ động chuẩn bị cấu trúc nhân sự một cách bài bản, xác định và phân loại rõ nhóm nhân sự đủ điều kiện hưởng ưu đãi theo các tiêu chí mà Nghị định 320 và các văn bản pháp luật liên quan quy định.

Bên cạnh đó, việc chuẩn hóa hồ sơ năng lực, văn bằng, chứng chỉ chuyên môn và thiết kế hợp đồng lao động, chính sách lương thưởng phù hợp là yếu tố then chốt nhằm bảo đảm khả năng giải trình khi cơ quan thuế thực hiện hậu kiểm và thanh tra, quyết toán.

Trong bối cảnh các điều kiện và cơ chế áp dụng vẫn đang tiếp tục được hoàn thiện, việc theo dõi sát sao các hướng dẫn pháp lý mới và tuân thủ chặt chẽ quy định pháp luật về lao động và thuế là yêu cầu không thể thiếu.

Nghị định 320 duy trì mức thuế 2% trên giá chuyển nhượng vốn đối với nhà đầu tư nước ngoài. Trong các thương vụ M&A phức tạp, việc áp dụng mức thuế này lên doanh thu chuyển nhượng thay vì thu nhập từ chuyển nhượng có tạo ra rào cản gì cho dòng vốn ngoại vào Việt Nam hay không?

Bà Nguyễn Thị Hồng Dương: Việc áp dụng mức thuế 2% tính trên giá chuyển nhượng vốn là một thay đổi đáng chú ý so với phương pháp tính thuế trước đây. Phương pháp này có ưu điểm là đơn giản, dễ tính toán, rõ ràng, minh bạch và thuận lợi đối với cả bên mua, bên bán, cũng như cơ quan quản lý thuế. Ngoài ra, phương pháp này còn giảm thiểu rủi ro bị truy thu thuế sau nhiều năm – vốn là một trong những lo ngại lớn của người mua khi mà chế độ hậu kiểm của cơ quan quản lý thuế được thực hiện ngày càng chặt chẽ.

Theo đó, phương pháp tính thuế mới này vừa đảm bảo nguồn thu ổn định cho ngân sách, vừa đảm bảo sự an toàn về pháp lý cho người nhận chuyển nhượng vốn.

Điểm hạn chế đáng kể của phương pháp tính thuế trên doanh thu chuyển nhượng là không xem xét đến việc giao dịch đó có lỗ hay lãi. Do đó, có thể người chuyển nhượng có những chi phí liên quan tới giao dịch chuyển nhượng vốn thực tế nhưng không được khấu trừ như chi phí môi giới và những chi phí dịch vụ khác… nhưng vẫn phải chịu một mức thuế cố định tính trên giá chuyển nhượng.

Trên thực tế, nếu doanh nghiệp được chuyển nhượng đang hoạt động tốt thì người bán không dễ gì chấp nhận giá chuyển nhượng thấp hơn giá vốn mà họ đã đầu tư. Do đó, chúng tôi cho rằng phương pháp tính thuế chuyển nhượng vốn theo quy định mới là hợp lý và là một bước tiến bộ trong quản lý thuế của Việt Nam.

Việc bổ sung các nền tảng thương mại điện tử vào diện "cơ sở thường trú" của doanh nghiệp nước ngoài là một thay đổi lớn. Điều này sẽ ảnh hưởng như thế nào đến mô hình vận hành của các doanh nghiệp công nghệ lớn (big tech) tại Việt Nam và liệu có xảy ra tình trạng "đánh thuế trùng" quốc tế?

Bà Nguyễn Thị Hồng Dương: Nghị định 320 có nhiều ‘định nghĩa’ mới. Theo đó, một doanh nghiệp nước ngoài sẽ được coi là có cơ sở thường trú tại Việt Nam nếu cung cấp hàng hóa, dịch vụ tại Việt Nam thông qua các hình thức kinh doanh thương mại điện tử, kinh doanh trên nền tảng số.

Sự cần thiết của việc quy định cơ sở thường trú đối với các doanh nghiệp kinh doanh thông qua sàn thương mại điện tử xuất phát từ sự lỗi thời của các quy tắc quản lý thuế truyền thống, vốn dựa trên sự ‘hiện diện vật lý’.

Trong mô hình kinh tế truyền thống, quyền đánh thuế của một quốc gia chỉ phát sinh khi doanh nghiệp có một địa điểm cố định như văn phòng hay kho bãi tại quốc gia đó. Tuy nhiên, với xu thế hiện thời, các tập đoàn công nghệ hiện nay có thể tạo ra doanh thu hàng tỷ USD từ người tiêu dùng tại Việt Nam và/hoặc tại bất kỳ quốc gia nào trên thế giới, thông qua thuật toán học và các dữ liệu xuyên biên giới mà không nhất thiết phải có bất kỳ sự hiện diện hữu hình nào.

Việc không định nghĩa/không xác lập cơ sở thường trú cho các đối tượng này như trước đây đã tạo ra một "khoảng trống pháp lý", khiến Việt Nam mất đi quyền đánh thuế chính đáng đối với những thu nhập được tạo ra từ chính nguồn lực và bởi người tiêu dùng của nước mình. Điều này có nghĩa là kể từ khi Nghị định 320 có hiệu lực, các tên tuổi lớn như Google, Facebook, Amazon, Tiktok, Traveloka, Youtube,... sẽ được coi là có cơ sở thường trú tại Việt Nam khi họ sử dụng nền tảng số của mình để cung cấp các dịch vụ, hàng hóa cho người dùng Việt Nam.

Về mặt mục đích, quy định này trước hết nhằm khẳng định chủ quyền thuế của Việt Nam phù hợp với quy định về thuế tối thiểu toàn cầu của OEDC, đồng thời không làm thất thoát một nguồn thu quan trọng cho ngân sách nhà nước. Quan trọng hơn, việc xác lập cơ sở thường trú dựa vào các hoạt động kinh doanh thông qua các sàn thương mại điện tử giúp thiết lập một môi trường cạnh tranh công bằng giữa các doanh nghiệp có hiện diện thương mại thực tế và các doanh nghiệp hiện diện thương mại thông qua các sàn. Quy định mới về xác định cơ sở thường trú thông qua sàn thương mại điện tử sẽ buộc các công ty công nghệ và các thương nhân kinh doanh thông qua sàn phải có nghĩa vụ đóng góp tài chính tương xứng với doanh thu thực tế họ mà thu được từ người tiêu dùng Việt Nam.

Theo quy định tại Nghị định 320, các sàn thương mại điện tử (bao gồm các doanh nghiệp quản lý và vận hành các sàn) sẽ được coi như một doanh nghiệp hoạt động kinh doanh tại Việt Nam. Do đó, họ phải có trách nhiệm và nghĩa vụ kê khai, nộp thuế thu nhập doanh nghiệp thay cho các thương nhân kinh doanh thông qua sàn theo các quy định pháp luật về thuế của Việt Nam.

Chúng tôi không cho rằng việc thực hiện quy định mới theo Nghị định 320 có rủi ro về trùng thuế. Bởi vì, theo nguyên tắc chung, việc kê khai và tính thuế chỉ được tính dựa trên doanh thu bán hàng thực tế tại thị trường Việt Nam, và do đó, các khoản chi phí được khấu trừ cũng chỉ bao gồm các chi phí thực tế có liên quan tới các giao dịch đã thực hiện tại thị trường Việt Nam.

Trên thực tế, phương pháp tính thuế này đã và đang được áp dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia khác. Việc này vừa để bảo vệ quyền đánh thuế chính đáng của các quốc gia trong thời đại kỹ thuật số bùng nổ như hiện nay và cũng là để đảm bảo quyền kinh doanh đầy “sáng tạo” của nhà đầu tư quốc tế tại thời điểm công nghệ số hiện nay.

Các tập đoàn công nghệ lớn đã, đang và sẽ đầu tư vào thị trường Việt Nam hoàn toàn có thể yên tâm với một chính sách thu hút đầu tư khá là rõ ràng và minh bạch từ chính phủ Việt Nam.

Duy trì sức hấp dẫn của môi trường đầu tư

Bà nhận định thế nào về sự phối hợp giữa "giảm thuế" và "hỗ trợ trực tiếp" trong việc duy trì niềm tin của nhà đầu tư FDI khi ưu đãi thuế bị xói mòn bởi thuế tối thiểu toàn cầu?

Bà Nguyễn Thị Hồng Dương: Trong bối cảnh thuế tối thiểu toàn cầu làm suy giảm đáng kể về hiệu quả của các chính sách thu hút đầu tư nước ngoài thông qua ưu đãi thuế truyền thống, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Nghị định 182/2024 về việc thành lập, quản lý và sử dụng Quỹ Hỗ trợ đầu tư. Chính sách này nhằm ổn định môi trường đầu tư, khuyến khích, thu hút các nhà đầu tư chiến lược và hỗ trợ các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp chíp, mạch tích hợp bán dẫn, trí tuệ nhân tạo … và có mức vốn đầu tư từ 12.000 tỷ đồng trở lên hoặc đạt doanh thu tối thiểu 20.000 tỷ đồng mỗi năm. Như vậy, các doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi thuế tối thiểu toàn cầu thay vì không được hưởng các ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp theo Nghị định 320 thì đã được nhận sự hỗ trợ đầu tư từ quỹ này.

Chúng tôi nhận thấy, việc thành lập và vận hành Quỹ Hỗ trợ đầu tư là một định hướng điều chỉnh chính sách rất rõ ràng và sáng tạo của Việt Nam. Mô hình thu hút đầu tư nước ngoài chủ yếu dựa vào các ‘ưu đãi thuế’ được chuyển sang cách tiếp cận tổng thể hơn, kết hợp giữa miễn/giảm các loại chi phí và thuế khác (không phải thuế thu hập doanh nghiệp để tránh xung đột với các quy định về thuế tối thiểu toàn cầu). Các gói hỗ trợ trực tiếp khác cũng được đưa ra như hỗ trợ hạ tầng, đào tạo nguồn nhân lực, chuyển giao công nghệ, hỗ trợ chi phí nghiên cứu…. Các chính sách này có khả năng bù đắp hiệu quả các chi phí vận hành và đầu tư ban đầu của doanh nghiệp nước ngoài, qua đó mang lại giá trị kinh tế thực tế và lâu dài hơn so với ưu đãi thuế thuần túy.

Đây là bước đi cần thiết nhằm duy trì sức hấp dẫn của môi trường đầu tư, đồng thời phát đi tín hiệu cam kết của nhà nước Việt Nam trong việc đồng hành lâu dài với nhà đầu tư, phù hợp với chiến lược đầu tư dài hạn của các tập đoàn đa quốc gia cũng như củng cố niềm tin của các nhà đầu tư nước ngoài khi đầu tư vào thị trường Việt Nam.

Bên cạnh đó, hỗ trợ trực tiếp còn cho phép Nhà nước gắn chính sách thu hút đầu tư nước ngoài với các mục tiêu phát triển chiến lược như nâng cao hàm lượng công nghệ, phát triển chuỗi cung ứng trong nước và chất lượng nguồn nhân lực. Điều này giúp nhà đầu tư không chỉ nhìn thấy lợi ích ngắn hạn về chi phí mà còn nhận diện được hệ sinh thái đầu tư bền vững và giá trị gia tăng dài hạn tại Việt Nam – yếu tố ngày càng quan trọng trong quyết định đầu tư trong kỷ nguyên hậu ưu đãi thuế.

Đánh giá một cách tổng thể, chúng tôi nhận thấy sự phối hợp giữa Nghị định 236 quy định về thuế tối thiểu toàn cầu, Nghị định 182 quy định về Quỹ Hỗ trợ đầu tư và Nghị định 320 quy định về ưu đãi thuế khá nhịp nhàng, rõ ràng và mạch lạc, không hề có sự chồng chéo. Cách tiếp cận này đóng vai trò then chốt trong việc duy trì và củng cố niềm tin của nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam trong giai đoạn tới.

Theo đó, các tập đoàn công nghệ lớn đã, đang và sẽ đầu tư vào thị trường Việt Nam hoàn toàn có thể yên tâm với một chính sách thu hút đầu tư khá là rõ ràng và minh bạch từ chính phủ Việt Nam.

Để Việt Nam thực sự trở thành một "hub" công nghệ của khu vực, theo bà, hệ thống thuế của chúng ta cần thêm những bước tiến gì nữa để tiệm cận hơn với các chuẩn mực của OECD?

Bà Nguyễn Thị Hồng Dương: Chúng tôi nhận thấy, những năm gần đây, các cơ quan ban ngành quản lý nhà nước nói chung và cơ quan quản lý thuế nói riêng đã có rất nhiều cải cách, đổi mới trong quản lý thuế, đặc biệt là việc vận dụng đưa các phần mềm vào công tác quản lý dữ liệu của người nộp thuế.

Tuy nhiên, việc quản lý thuế thông qua các phần mềm này mới chỉ dừng ở mức độ đơn giản, chưa kết hợp, phối hợp được việc truy xuất dữ liệu từ nhiều nguồn, từ các cơ quan quản lý nhà nước khác nhau. Điều này có thể gây ra một số hạn chế trong việc quản lý thuế đối với các tập đoàn có nhiều chi nhánh, địa điểm kinh doanh tại các địa bàn khác nhau.

Để góp phần đưa Việt Nam trở thành một trung tâm kết nối công nghệ của khu vực theo các chuẩn mực OEDC, chúng tôi cho rằng, Chính phủ Việt Nam cần cải cách hệ thống quản lý nhà nước (trong đó có cơ quan quản lý thuế) một cách đồng bộ, theo hướng hiện đại hóa quản trị thông qua công nghệ thông tin và hoàn thiện khung pháp lý, đồng thời nâng cao trình độ IT của các cán bộ quản lý thuế để có thể vận dụng, sử dụng các phần mềm công nghệ cao cũng như các phương tiện trí tuệ nhân tạo hiện đại một cách tổng thể và toàn diện.

Cụ thể, Việt Nam cần tiếp tục ứng dụng công nghệ một cách sâu - rộng trong quản lý thuế, đặc biệt là AI, dữ liệu lớn và các giải pháp số hóa, tự động hóa quy trình. Việc khai thác dữ liệu và công nghệ phân tích rủi ro sẽ giúp cơ quan quản lý thuế chuyển đổi từ mô hình quản lý thủ công sang quản trị rủi ro, tập trung nguồn lực vào các khu vực có nguy cơ thất thu cao, đồng thời giảm đáng kể gánh nặng tuân thủ cho các doanh nghiệp tuân thủ pháp luật tốt. Một hệ thống quản lý thuế hiện đại, minh bạch và tự động hóa cao không chỉ nâng cao hiệu quả thu ngân sách mà còn tạo dựng niềm tin cho các tập đoàn công nghệ toàn cầu khi lựa chọn Việt Nam làm nơi hoạt động kinh doanh dài hạn.

Hệ thống pháp luật về thuế cần được tiếp tục nghiên cứu, rà soát và hoàn thiện trên cơ sở tham chiếu các kinh nghiệm quốc tế, đặc biệt là các chuẩn mực của OEDC. Quá trình này không chỉ nhằm nội luật hóa các cam kết quốc tế, mà quan trọng hơn là nâng cao năng lực quản trị rủi ro về thuế, tinh gọn thủ tục hành chính và cải tiến quy trình quản lý theo hướng thân thiện với doanh nghiệp. Khi các quy định pháp luật về thuế rõ ràng, nhất quán, doanh nghiệp công nghệ số sẽ có điều kiện tối ưu hóa nguồn lực cho đổi mới sáng tạo thay vì dành quá nhiều chi phí cho việc tuân thủ và xử lý rủi ro pháp lý.

Từ góc độ tổng thể, sự kết hợp giữa hiện đại hóa công nghệ trong quản lý thuế và hoàn thiện khung pháp lý tiệm cận chuẩn OEDC sẽ giúp nâng cao mức độ tuân thủ tự nguyện, giảm chi phí tuân thủ, đồng thời tăng tính minh bạch và công bằng của hệ thống thuế. Đây chính là nền tảng quan trọng để Việt Nam không những chỉ thu hút, mà còn giữ chân và phát triển các tập đoàn lớn trong lĩnh vực công nghệ cao, qua đó từng bước khẳng định vị thế là một “hub” công nghệ đáng tin cậy của khu vực.

Xin cảm ơn bà!