ELON MUSK - Kẻ thách thức

>> Bài viết trên Đặc san chào xuân 2023 "Bản lĩnh tiên phong".

Một vài ví dụ điển hình.

Paypal: Hệ thống thanh toán online (trực tuyến) cho eCommerce (thương mại điện tử) này ra đời trực tiếp thách thức các đại gia ngân hàng hàng trăm năm và các ông lớn thẻ nửa thế kỷ trong lĩnh vực thanh toán. Hiện Paypal có gần 430 triệu tài khoản, 43% thị phần thanh toán.

Tesla: Thách thức hệ thống “maphia” ô tô toàn cầu, nhổ toẹt lên mọi cười chê. Vốn hoá của Tesla đã từng vượt 1.200 tỷ USD, trở thành công ty ô tô có giá cao lớn nhất thế giới. Liên quan vụ Tesla, tôi có cảm giác không phải linh cảm kinh doanh hay Đức Chúa Trời xui khiến ông ta đi đầu vào lĩnh vực Green Transformation (giao thông xanh) rất Trendy (thời thượng) này. Mà là cái rỉ tai và ngầm khuyến khích của giới elite (tinh hoa) - rỉ tai không chỉ cho mình hắn ta. Và Elon đã làm tốt nhất, xứng đáng nhất, dù cá tính rất quậy.

Tháng 8/2018, Elon Musk đã từng bị phạt 20 triệu USD, từ chức Chủ tịch Tesla vì bị cáo buộc “làm giá” cổ phiếu Tesla khi tuyên bố Take Private (huỷ niêm yết) toàn bộ Tesla - vì “ghét” tính quan liêu của SEC (Ủy ban Chứng khoán Mỹ). Cảm xúc làm hại hắn hay hắn bị “phê” đều có thể là lý do, nhưng rõ là hắn bất chấp ranh giới mờ của Lệ.

SpaceX: Elon Musk đang thử thách đẩy ranh giới bàn chân con người trong khám phá không gian ra xa hơn nữa. Đầu tiên, Elon Musk sang Nga gạ mua tên lửa đẩy vốn phục vụ mục đích quân sự phải phá huỷ theo chương trình giải trừ quân bị. Vừa bị hét giá quá cao, vừa bị bên Nga chọc quê là “có mà lên vũ trụ bằng đệm nhún!”, Elon Musk tức mình về tự làm tên lửa đẩy. Và Elon Musk đã chế tạo thành công tên lửa đẩy tái sử dụng nhiều lần - thứ chưa ai làm được, thách thức cả chính phủ Nga và ngành hành không Mỹ. Nay tàu của SpaceX đã bay tới ISS, vừa chở người vừa chở hàng. Mục tiêu của SpaceX là sao Hoả, trong khi khi NASA chưa có tàu nào thay thế đám con thoi thải hồi.

Starlink: Một phát ăn ngay và thách thức cả các chính phủ, các nhà làm luật và các nhà cung cấp dịch vụ hạ tầng Internet toàn cầu.

Twitter: Gây ồn ào và dền dứ khá lâu. Không biết đó là kỹ thuật đàm phán tiểu xảo “đểu” hay hớ nhưng cuối cùng Elon Musk đã mua đứt Twitter. Nhìn cách Elon Musk cho lãnh đạo, nhân viên của Twitter nghỉ việc hàng loạt và cách ly khỏi hệ thống… chứng tỏ Elon Musk đã xây dựng chiến lược, chương trình hành động, và bộ máy dự phòng tiếp nhận, thay thế từ lâu chứ không hề ngẫu hứng. Và dền dứ là để đánh úp nhanh hơn là bị ép mua - quan điểm cá nhân tôi theo “thuyết âm mưu” là thế. Cách làm ấy làm tôi bật cười khoái trá vì đã từng thấy ai đó làm vậy.

Kết thúc deal, Elon Musk đổi bio mình tại Twitter thành Chief Twit và giờ thành Twitter Complaint Hotline Operator (Người vận hành đường dây nóng khiếu nại của Twitter)… rất hài. Việc Elon Musk đóng tài khoản cá nhân người tình cũ (thực hư không rõ), hay chuyện mời Trưởng ban kiểm duyệt lên sóng rồi thông báo cho cô này nghỉ việc khi đang live... chứng tỏ hắn rất con người. Việc to cũng dám mà việc bé cũng chơi. Thù rất dai, nhớ rất lâu, “vui tính” giống 1 người!

Bây giờ Elon Musk sẽ thách thức trực diện các đại gia kinh doanh mạng xã hội độc đoán, tham lam và nhát gan. Trước mắt Elon Musk sẽ “take private” Twitter cái đã. Hãy chờ xem Elon Musk làm được gì hay ho hơn không!

Neuralink: Thách thức biên giới đạo đức khi có thể tạo ra người máy - máy người. Hơi ghê!

SolarCity: Ban đầu là công ty sản xuất điện mặt trời thành lập bởi các anh em họ của Elon Musk. Tesla mua lại với giá 2,6 tỷ USD năm 2016 và chuyển thành công ty con Tesla Energy chuyên nghiên cứu pin điện và lưu trữ năng lượng. Elon Musk bị cổ đông Tesla kiện về vấn đề quản trị không minh bạch khi nghi ngờ rằng phi vụ này chủ yếu nhằm cứu giúp tài chính, “nâng đỡ không trong sáng” cho 2 người bà con. Những giao dịch kiểu này các MNCs thường tránh nhưng Elon Musk mặc kệ và bất chấp.

Toà án đã xử Elon Musk thắng kiện vào cuối tháng 4/2022. Lưu trữ năng lượng sẽ là 1 trong các lĩnh vực hot nhất thời gian tới.

The Boring Company (TBC): TBC dự định xây dựng hệ thống đường vòng ngầm (Loop) để ô tô có thể vận chuyển với tốc độ cao trong thành phố tránh ùn tắc. TBC thách thức tất cả các giải pháp giao thông đô thị trước đây bởi vẫn duy trì vận chuyển ô tô cá nhân. Dự án đã thử nghiệm ở Las Vegas và Los Angeles. Do chi phí cao và giải pháp công nghệ chưa rõ nên tạm dừng.

Gần đây nhất: Chuyện không lớn nhưng mang tính đại diện.

Một trong các chuẩn mực quản trị công ty tốt nhất là không được bố trí những người có mối “quan hệ cá nhân thân thiết” (họ hàng ruột thịt, vợ chồng, quan hệ tình ái, chung lợi ích v.v) vào vị trí cấp trên cấp dưới trực tiếp. Nhiều CEO hói tài ba đã “lên đường” vì điều này.

Tháng 11/2021, Siobhan Zelis, một lãnh đạo cấp cao báo cáo trực tiếp cho Elon Musk tại Neuralink, đã sinh đôi. Cha của cặp sinh đôi là Elon Musk. Elon Musk và Zelis trực tiếp xác nhận điều này trên giấy khai sinh. Như vậy, hoặc Siobhan Zelis, hoặc EM phải rời chức vụ quản lý của mình tại Neuralink theo chuẩn mực trên? Một trong hai phải dừng công việc tại Neuralink nếu đang hẹn hò hay duy trì “mối quan hệ cá nhân” và “mối quan hệ cá nhân thân thiết”.

Nhưng té ngửa ra là giữa họ dường như không hề có một mối quan hệ tình cảm hay thân mật, không hẹn hò và việc thụ tinh diễn ra trong ống nghiệm (IVF) nên không hề có “mối quan hệ cá nhân thân thiết” nào cả. “Mối quan hệ cá nhân” chỉ có thể xuất hiện trong tương lai nếu họ cùng nhau nuôi dạy đôi trẻ này - hiện thì không.

9 chuyên gia về đạo đức doanh nghiệp đã được hỏi: Elon Musk có vi phạm các quy tắc quản trị công ty tốt nhất không?. 4 trong họ cho rằng các quy tắc đã bị vi phạm, 5 cho rằng không hoặc không thể đưa ra kết luận chắc chắn. Một lằn ranh rất mong manh. Các bạn thì nghĩ sao?

Những kẻ thách thức

Trên đời này có rất nhiều kẻ thách thức như Elon Musk. Họ đầy lý tưởng, kiến thức, niềm tin, trí tuệ, bản lĩnh, máu lửa, tham vọng, độ lỳ, dấn thân, tài tổ chức… không kém Elon Musk.

Họ thử thách vị thế của nhiều ông lớn, độ vững của nhiều trật tự, sự chặt chẽ của nhiều hệ ý thức, độ chắc của nhiều thành trì, độ cao của nhiều tượng đài, độ bền của nhiều giá trị và nhiều giới hạn chấp nhận tưởng đã tận cùng của xã hội. Húc đầu vào tường không sợ đau.

Và không nhiều người thành công được như Elon Musk. Nhiều người trả giá bằng mạng sống, bằng tự do, bằng tài sản, bằng năm tháng cuộc đời, bằng máu, mồ hôi… mà kết quả nhận được bằng 0 cùng sự buồn tủi của người thân, sự bôi nhọ của lắm kẻ nông cạn và sự ghẻ lạnh của người đời. Có thể họ không hẳn “tốt”, “sạch”, “tử tế” theo các chuẩn mực mà họ đang thách thức nên ít người ưa. Ấy là vì họ thách thức trật tự hiện hữu là thách thức quyền lực đám đông mông muội, nơi nhiều người đã quen thuộc và chấp nhận trật tự ấy, thứ trật tự mà khi bước ra khỏi đám đông mỗi người lại thấy căm ghét (ở đây chỉ nói đến trật tự của Lệ, của Cảm xúc và Văn hoá, không nói về những người làm điều Luật pháp và Đạo lý của Đời nghiêm cấm).

Khả năng thành công của họ thấp, rất thấp. Lĩnh vực họ lao đầu vào ngàn phần chết một phần sống. Họ sẽ bị cười cợt nhạo báng khi thất bại, bị GATO bỉ bôi khi thành công và được vỗ tay reo mừng hả hê khi vấp ngã.

Có vạn kẻ thách thức thất bại làm gạch lót đường cho vài người “vươn vai đứng dậy sáng loà” như Elon Musk.

Ít người hiểu được họ.

Kẻ thách thức luôn cô độc.

Thay vì xem xét cho kỹ, điều chỉnh biện pháp quản lý nếu cần hay tranh luận sòng phẳng lại vẫn nghe kiểu: “Luật hở quá nên nó làm. Giờ bắt nó dừng lại bằng mọi cách. Mục tiêu biện hộ phương tiện”.

Rồi ai đó có thể cười khẩy bảo rằng: “Lợi dụng khe hở pháp luật hả?” hay “Vẫn thích lách luật nhỉ!”. Họ không hề hiểu rằng chính những người đi trên lằn ranh sẽ thử thách độ bền của Luật. Làm luật lệ sợ bị lách thì chỉ vì bản lĩnh yếu, kiến thức hẹp, làm luật dở, thực thi kém, tư duy nông… dù đó là doanh nghiệp hay tổ chức, xã hội. Luật Việt Nam, vì thế, bỏ tội danh này từ lâu.

Trong xã hội, tôi tôn trọng những người dám đặt những câu hỏi và góc nhìn bất ngờ thách thức trật tự, chân lý.

Trong tư duy, tôi nể góc nhìn và phương pháp tiếp cận phi truyền thống.

Trong kinh doanh, tôi khâm phục những người dám thách thức các đại gia và thương hiệu lớn.

Thích hay không là chuyện của cảm xúc. Nhưng không thể phủ nhận họ là người đặt nền móng thay đổi xã hội.

Ví dụ đầy. Trong nước. Ngoài nước. Trước đây. Hiện tại.

Không có những người như họ, Trời hình tròn vẫn quay quanh Đất hình vuông… và loài người vẫn còn là loài vượn ở trong hang dù thông minh hơn vài loài vượn khác.

Không có họ, chúng ta vẫn đói ăn thiếu mặc xếp hàng đong từng kg gạo hẩm, mua từng lít dầu (vụ xăng dầu hiện nay hy vọng chỉ là bài học trải nghiệm ngớ ngẩn ngắn ngủi cho giới trẻ).

Không có những người như họ thì sẽ không có hy vọng thương hiệu Việt thành công và doanh nhân Việt thành danh không bằng giấy A4! Và Việt Nam sẽ còn giữ “thương hiệu” của đất nước nghèo đói và chiến tranh.

Vô cùng đáng nể! Thế giới phát triển nhờ họ. Đất nước đi lên nhờ họ.

Hãy dành cho những kẻ thách thức cơ hội!

Hãy khuyến khích tư duy mở, bước qua giới hạn, suy nghĩ phi truyền thống và tri ân những kẻ thách thức dám làm như vậy.

Thế ta mới mạnh mẽ.

Trong một tổ chức, doanh nghiệp nên xây dựng Chương trình Thách Thức khi mọi người tranh cãi ngang hàng không chức vụ - địa vị, nơi trong ngân sách đã duyệt những kẻ thách thức được quyết định và hành động mà không bị can thiệp. Đó có thể là các lĩnh vực mới, sản phẩm mới, cách làm mới.

Doanh nghiệp, tổ chức sẽ phát triển tốt hơn.

Đáng xây dựng không kém là thể chế nhà nước, cơ chế thị trường và nền tảng xã hội luôn cởi mở, chấp nhận để những kẻ thách thức được tự do thách thức bằng đủ mọi cách, miễn pháp luật không cấm (mà pháp luật thì cấm làm rất ít điều), và yêu cầu đối xử với những kẻ thách thức bằng các biện pháp minh bạch, công bằng, thị trường chứ không được phép sử dụng quyền lực chuyên chính hay áp đặt ý chí của đám đông hời hợt.

Xã hội thế mới có tiềm lực lớn và mạnh.