‘Quái kiệt’ người Việt ở Google

Sinh năm 1982, trong một ngôi làng nhỏ ở huyện Hương Thuỷ, tỉnh Thừa Thiên Huế, từ một cậu học trò “rất bình thường”, Lê Viết Quốc đã hoàn thành luận án tiến sĩ ở đại học Stanford và trở thành giáo sư đại học danh tiếng Carnegie Mellon University, một trong những giáo sư thuộc thế hệ 8X đầu tiên của Việt Nam ở Mỹ. Cái tên Lê Viết Quốc cũng được cả thế giới nhắc đến qua những nghiên cứu về trí tuệ nhân tạo có sức ảnh hưởng lớn tới hoạt động nghiên cứu khoa học và ứng dụng vào đời sống.

Bắt đầu làm việc cho Google từ năm 2011 cho đến nay, Quốc chính là người thành lập nhóm nghiên cứu về trí tuệ nhân tạo và ngôn ngữ, góp phần vào sự hoàn thiện các sản phẩm Google Translate (công cụ dịch của Google) và Google Search (công cụ tìm kiếm của Google). Năm 2014, anh được MIT Technology Review của Mỹ lựa chọn vào danh sách 35 Nhà sáng tạo dưới 35 tuổi với hạng mục “Người có tầm nhìn xa”.

Nổi danh khắp thế giới với những nghiên cứu về trí tuệ nhân tạo nhưng ít ai biết, ngày nhỏ anh chỉ là một cậu học trò “rất bình thường”, chỉ có một đam mê lớn nhất là đọc sách. Từ nhỏ, Quốc đã mê mẩn những cuốn sách về lịch sử của Việt Nam và thế giới, nó giúp anh thay đổi rất nhiều khi đọc được những suy nghĩ của người khác và những đổi thay của thế giới qua các thời kỳ.

“Tôi nhớ mãi năm lớp bảy, tình cờ tìm thấy trong tủ sách của bố một cuốn sách viết về người đầu tiên đặt chân lên mặt trăng. Nhìn lên mặt trăng rất xa xôi tưởng như không bao giờ tới được, tôi bỗng nảy sinh ước mơ. Tôi nhận thấy khoa học có một sức mạnh có thể làm được những điều vĩ đại, từ đó, tôi tìm đọc sách về không gian, các cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật thế giới và tình yêu toán học, vật lý học, công nghệ thông tin cũng bắt đầu phát triển từ đó.

Một chuyện vui khác là cuốn truyện tranh Doraemon, một robot đến từ tương lai giúp đỡ con người trong cuộc sống hiện tại. Sau khi tìm hiểu thêm, tôi nhận thấy để tạo ra con robot là một quá trình công phu nhưng quan trọng nhất là đòi hỏi trí thông minh. Từ đó tôi suy nghĩ và tìm hiểu nhiều hơn về trí tuệ nhân tạo, đây cũng là một chiếc cầu nối may mắn, vô tình sau này lại được nghiên cứu về trí tuệ nhân tạo”, Quốc chia sẻ.

Cơ duyên khiến một cậu học sinh bình thường như anh có được học bổng du học ở Úc, làm nghiên cứu ở Đức, và có công trình nghiên cứu được công bố trong tạp chí khoa học chuyên ngành quốc tế chính là được học và làm việc với thầy Alex Smola thời còn là sinh viên ở Úc. Alex là một trong những chuyên gia hàng đầu ở Úc và thế giới về mảng trí tuệ nhân tạo.

Khi phỏng vấn Quốc, ấn tượng mạnh nhất của Alex về anh là một người trẻ có niềm đam mê và đây cũng chính là điểm mấu chốt để anh thuyết phục được nhà khoa học nổi tiếng này. Sau thời gian học tập nghiên cứu, được thầy Alex giới thiệu anh qua Đức với ước mơ chinh phục những thành tựu lớn hơn trong nghiên cứu khoa học về trí tuệ nhân tạo tại đại học Stanford.

Có sẵn đam mê tuổi trẻ và được tiếp thu ý tưởng nghiên cứu táo bạo từ môi trường ở Stanford, anh quyết định tập trung nghiên cứu về mạng neuron để mô phỏng bộ não con người.

Ở thời điểm đó quyết định này không nhận được nhiều sự ủng hộ từ giới khoa học vì nó mạo hiểm và “không thời thượng”, anh đã bị từ chối khi nộp những bài báo đầu tiên cho Stanford. “Ban đầu nộp bài, người ta nghi ngờ lắm. Sau ba năm gian khổ, những nghiên cứu của chúng tôi từ từ được chấp nhận. Những kết quả đó đã gây ấn tượng mạnh với Google. Khi tôi mang nghiên cứu của mình từ Stanford đến Google và dùng 16.000 máy tính để chạy chương trình mô phỏng một phần nhỏ trong não người đã tạo ra những kết quả đột phá trong lĩnh vực nhận diện hình ảnh, giọng nói, ngôn ngữ… nghiên cứu này đã và đang làm thay đổi diện mạo của trí tuệ nhân tạo. Được Google mời cộng tác cùng nhóm với GS Andrew Ng. dường như đã giúp tôi thoát khỏi những giới hạn, để cho tầm nhìn xa và nghĩ lớn hơn”, Quốc chia sẻ.

Một trong những kết quả nghiên cứu quan trọng nhất được giới thiệu trên trang nhất của New York Times là “Bao nhiêu máy tính để nhận biết một con mèo? 16.000”, do nhóm các nhà khoa học thuộc Google (trong đó có TS. Lê Viết Quốc) thực hiện.

Nghiên cứu này đã được thảo luận rất nhiều trên các kênh BBC, NPR, MSNBC… và được coi là một trong những công nghệ mang tính đột phá nhất trong năm 2013. Nghiên cứu này cho phép nhận diện những vật thể phổ biến trên Youtube như người, vật nuôi, xe cộ…với độ chính xác cao, từ đó có thể chế tạo những chiếc máy có khả năng nhận thức, quan sát, máy hiểu tiếng nói hay các bộ máy chuyển ngữ, dịch thuật… Kết quả ấn tượng đến nỗi mỗi công ty ở thung lũng Silicon đều muốn tạo ra một nhóm để phát triển những nghiên cứu này.

Đi về liên tục giữa Việt Nam và Mỹ, Quốc mong muốn đóng góp sức mình cho việc giảng dạy và nghiên cứu tại Việt Nam. Trong Hội thảo Trí tuệ nhân tạo Việt Nam 2018 tại Hà Nội, Quốc cho rằng nhận diện hình ảnh và giọng nói là đột phá lớn nhất của trí tuệ nhân tạo (AI). Hiện nay mỗi năm tiền đầu tư vào khởi nghiệp trong lĩnh vực AI trên toàn thế giới đều tăng mạnh so với năm trước. Cụ thể, con số này qua các năm 2013, 2014, 2015, 2017 lần lượt là 0,3 tỷ USD, 0,8 tỷ USD, 1,1 tỷ USD và 4 tỷ USD.

Sự phát triển vượt bậc như vậy của ngành AI là nhờ sự phát triển của dữ liệu và tốc độ phát triển của điện toán. Một thống kê về tốc độ tăng trưởng dữ liệu cho thấy, 90% dữ liệu mà nhân loại đang có được tạo ra chỉ trong vòng 2 năm vừa qua. Đây là tiền đề cho sự ra đời của các công nghệ như học máy.

“Ngành trí tuệ nhân tạo cần khoảng 1 triệu nhân lực chất lượng cao nhưng hiện nay mới chỉ có khoảng 10 nghìn người. Vì thế, Việt Nam cần phải đầu tư cho giáo dục. Vào đại học mới dạy lập trình là quá muộn, nên dạy từ cấp 3. Ngoài ra, chương trình dạy cũng cần đổi mới, các môn khoa học cơ bản nên được đổi thành khoa học dữ liệu, thuật toán, học máy và trí tuệ nhân tạo.

Thay vì đầu tư dàn trải, Việt Nam nên đầu tư cho các nhóm nghiên cứu tinh hoa để có được những bài báo công bố trên những tạp chí uy tín nhất thế giới, tạo tiền đề giúp các nhà khoa học Việt Nam đủ trình độ để tham gia vào các nhóm nghiên cứu AI tại các trường đại học lớn nhất thế giới.

Đối với dữ liệu - vật liệu quan trọng nhất của ngành AI, Việt Nam cần tìm cách tạo ra dữ liệu mở về y tế, giao thông, nông nghiệp... Đây là khâu cần phải có nhiều kinh phí, đầu tư trong thời gian dài. Vì thế, cần có hướng nghiên cứu để làm sao có được dữ liệu nhanh nhất”, vị tiến sỹ trẻ tuổi chia sẻ.

Về xu hướng robot, AI đang làm thay đổi hoàn toàn phương thức sản xuất và tư duy, khiến cho nhiều ông chủ doanh nghiệp một là quá sợ hãi, hoặc giả ngơ như không biết, Quốc nhận định: “Ngày xưa đã từng có những người rất sợ máy cày, có người từng đập máy dệt khi máy dệt thay thế khung cửi. Máy móc sẽ thay thế từ từ để con người làm việc khác quan trọng hơn như dạy học, chữa bệnh, sáng tạo… những việc hoàn toàn nhân văn. Lý do thứ hai không nên sợ là khoảng cách từ robot đến con người còn xa xôi lắm”.

Một điều mà anh luôn đau đáu là làm sao góp phần thay đổi cách giáo dục ở Việt Nam. Theo anh, Việt Nam người giỏi không thiếu, anh học rất bình thường nhưng may mắn được học bổng, được tiếp xúc với môi trường nghiên cứu quá hiện đại, nên đã khai mở được nội lực của mình. Chính vì thế anh luôn nghĩ mình phải làm được điều gì đó cho quê hương, để mang lại tương lai khác cho giới trẻ.

Theo anh, có hai cách dạy. Thứ nhất là nhìn con người giống như một thùng nước và tìm mọi cách đổ đầy; thứ hai là nhìn người ta như ngọn đuốc, làm sao cho họ tỏa sáng. Anh muốn thắp sáng cho người trẻ để họ tự tìm đường đi.

Thứ hai là phải cảm thông, làm cho người ta tiếp thu nhanh liên quan đến vấn đề cảm thông. Phải biết học trò mình biết và chưa biết cái gì, đặt mình vào vị trí của họ để truyền đạt kiến thức cần thiết. Cách học nhanh nhất là học qua ví dụ. Ví dụ càng nối liền trải nghiệm con người càng muốn nghe.

Nhờ công việc gặp gỡ nhiều người, học ở họ, học ở họ, thấy rõ hơn giá trị mà họ theo đuổi, thấy đằng sau mỗi con người bình dị là sự vĩ đại và mình trân trọng những giá trị mà những người xung quanh mang lại cho mình.

“Mỗi lần về thăm, thấy cha mẹ một già đi, tóc bạc nhiều hơn. Cuộc đời nghiên cứu mà không được ở bên cạnh người thân cũng xót xa lắm. Hồi sống ở một thị trấn nhỏ phía Nam nước Đức, nơi chỉ có duy nhất mình là người Việt, tôi nhớ mãi một Noel trời tuyết, thèm đứt ruột một tô phở, thấy cô đơn kinh khủng. Nhưng tôi chưa bao giờ tuyệt vọng. Ngay cả những khi nộp bài báo bị từ chối, tôi vẫn có niềm tin.

Nghiên cứu khoa học là cô đơn lắm vì phải độc lập, đôi khi cũng chùn chân. Nhìn lại quá trình vừa qua cũng nhiều gian nan. Ngày xưa khi còn nhỏ, ba mẹ chỉ ước mơ nuôi con khôn lớn thành người, không thể hình dung con mình có thể đi xa đến thế trên con đường khoa học. Thời còn nhỏ quê còn không có điện, không có tivi, mưa bão phải chong đèn học… Nhưng cứ nghĩ đến nước mắt ba mẹ mỗi lần đưa tiễn thấy con thay đổi là tôi lại vừa buồn, vừa như được tiếp thêm sức mạnh.

Nhờ những gian khó đó mà tôi biết mình muốn gì và đam mê gì. Cũng như bức tường sinh ra để thử thách mọi người, và những người không có đam mê thì sẽ không cố gắng để vượt qua”, Quốc tâm sự.

Khi được hỏi suốt ngày đối mặt với con số có làm cho tâm hồn anh khô cằn đi không, Quốc cười hạnh phúc: “Người Huế sinh ra đã lãng mạn. Không lãng mạn sao được khi sống ở một xứ nhiều mưa và cảnh vật nên thơ như thế. Để thư giãn, tôi thường đọc sách, nghe nhạc, xem phim, đá bóng và chụp ảnh. Tôi thường tự hỏi cái gì đem đến cho tôi nhiều hạnh phúc nhất và làm theo điều đó. Hạnh phúc với tôi là đem lại giá trị cho xã hội, làm được nhiều điều tốt cho mọi người.”