Chè Shan tuyết Suối Giàng Văn Chấn là một sản phẩm nổi tiếng của huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái. Đây là chỉ dẫn địa lý thứ hai của tỉnh Yên Bái về chè Shan tuyết, sau chè Shan Phình Hồ.
Đến với Suối Giàng Văn Chấn, du khách không chỉ du ngoạn cảnh đẹp hoang sơ, hùng vĩ của núi rừng Tây Bắc mà họ còn có thể thưởng thức hương vị chè Shan tuyết, thưởng ngoạn thiên nhiên giữa vùng chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi danh tiếng.
Búp chè xoăn, màu xanh đậm, nhiều tuyết trắng, mùi thơm mạnh đặc trưng, màu nước chè xanh vàng, ánh mật ong đặc trưng, vị chát nhẹ, rõ ngọt hậu, dư vị lâu là đặc điểm cảm quan của chè Shan tuyết Suối Giàng Văn Chấn.
Chè mang chỉ dẫn địa lý “Suối Giàng Văn Chấn” là giống chè Shan tuyết được trồng ở vùng núi cao trên 600m so với mực nước biển, độ dốc từ 8o - 30o, nhiệt độ trung bình năm từ 22oC - 26oC, biên độ nhiệt độ ngày đêm trung bình khoảng từ 8oC - 9oC, lượng mưa hàng năm từ 1.200mm đến 1.800mm, độ ẩm trung bình năm từ 83% - 87%.
Thổ nhưỡng khu vực địa lý là đất đỏ vàng trên đá sét và biến chất, thành phần cơ giới từ thịt nhẹ đến trung bình, tầng canh tác dày trên 1m. Đặc điểm địa hình, khí hậu và thổ nhưỡng này phù hợp cho cây chè Shan tuyết sinh trưởng và phát triển, giúp cho quá trình tích lũy vật chất trong lá chè tốt hơn, tạo ra sản phẩm chất lượng hơn.
Thời gian, thời điểm và phương thức hái có ảnh hưởng đến chất lượng chè nguyên liệu. Tập quán canh tác của người dân trong khu vực địa lý là hái chè gồm 1 tôm 2 - 3 lá, đây là nguyên liệu tốt cho chế biến chè, vì chứa hàm lượng Polyphenol và cafein cao, nếu hái quá già thì chất lượng chè giảm và làm ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của cây chè.
Khi búp chè đã hái ra khỏi cây thì dù có muốn hay không thì công đoạn chế biến cũng đã được bắt đầu, đó là quá trình héo. Từ đây, búp chè phải tham gia vào một quá trình với những đòi hỏi khắt khe về thời gian và điều kiện bảo quản. Chính vì vậy, vận chuyển chè búp tươi có ảnh hưởng rất lớn tới chất lượng sản phẩm. Nếu lèn chặt chè ở sọt hái trong thời gian dài, sẽ dẫn đến bị ngốt, nhất là vào mùa hè, làm giảm chất lượng chè. '
Hiểu được điều đó, khi thu hái chè, người dân tại đây tuân thủ tuyệt đối kỹ thuật thu hái chè bao gồm chỉ thu hái chè 1 tôm 2 - 3 lá (chỉ hái lá thứ 3 trường hợp lá non), không thu hái chè khi trời mưa, có sương đọng ướt chè, không ép chặt chè trong bao, không làm giập nát búp chè, không để chè sau khi hái ngoài trời nắng, chè thu hái xong mang về ngay nơi chế biến được trải đều ra trên bạt, nong, nia....
Chiều dày lớp chè Shan tuyết không quá 20 cm ở nơi thoáng mát, thời gian bảo quản không quá 4 tiếng nhằm đảm bảo búp chè còn tươi. Chính những điều này đã giúp cho búp chè luôn trong trạng thái tốt nhất khi đưa vào chế biến.
Để tạo nên màu sắc, hương vị đặc trưng của chè Shan tuyết thì chế biến chính là khâu cuối cùng, quyết định nên sự khác biệt của sản phẩm.
Trước đây, phương pháp chế biến được thực hiện thủ công là chính, đòi hỏi kinh nghiệm của thợ làm chè. Lửa sao chè phải giữ thật đều. Và bằng các giác quan của mình, người làm chè luôn điều chỉnh nhiệt cho phù hợp với từng công đoạn. Người chế biến cũng phải vò chè thật khéo để những búp chè săn lại.
Ngày nay, máy móc đã được đưa vào quá trình chế biến, đòi hỏi người sản xuất phải có kỹ thuật tốt, nắm vững sự biến đổi của chè trong quy trình chế biến. Nhiệt độ khi chế biến cao hoặc thấp đều làm ảnh hưởng tới chất lượng sản phẩm. Vì vậy, chè Shan tuyết Suối Giàng Văn Chấn được diệt men với nhiệt độ thùng sao cao trên 300oC hoặc nếu sao bằng củi thì để lửa to nhất trong khoảng từ 3 - 5 phút.
Ở bước sao khô chè, khoảng từ 15 - 20 phút đầu, cần để nhiệt độ thùng sao ở mức khoảng từ 95 - 105oC, sau đó hạ nhiệt độ xuống thấp dần xuống còn 70oC. Sao chè đến khi chè khô giòn, ẩm độ trong chè từ 3 - 5%. Ngoài ra, để đảm bảo được nguồn gốc xuất xứ của sản phẩm, sản phẩm chè Shan tuyết phải được đóng gói ngay trong khu vực địa lý.
Tổng hợp các điều kiện địa lý tự nhiên và yếu tố con người nêu trên đã đem lại tính chất, chất lượng đặc thù cho sản phẩm chè Shan tuyết Suối Giàng Văn Chấn nổi tiếng.
Khu vực địa lý của chè Shan tuyết: Xã Nậm Búng, xã Gia Hội, xã Nậm Mười, xã Sùng Đô, xã Suối Quyền, xã Suối Giàng, xã Suối Bu thuộc huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái.
Ngày 04/11 /2022, Cục Sở hữu trí tuệ ban hành Quyết định số 5346/QĐ-SHTT về việc cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý số 00122 “Suối Giàng Văn Chấn” cho sản phẩm chè Shan tuyết. Ủy ban nhân dân huyện Văn Chấn là tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý này.
