Năm 'thanh lọc' của ngành F&B: Chọn từ bỏ hay thích nghi với luật chơi mới?

Khả năng ngừng kinh doanh vì biến động chính sách

Là một người cũng đang kinh doanh và có sử dụng lòng một phần vỉa hè ở Hà Nội, việc nhiều tuyến phố tại Hà Nội dẹp tình trạng lấn chiếm vỉa hè khiến ông Hoàng Tùng, nhà sáng lập chuỗi thương hiệu Pizza Home nghĩ xa hơn về tình trạng lòng đường vỉa hè sẽ ngày càng bị thắt chặt trong một tương lai không xa.

“Điều này sẽ dẫn đến những mô hình kinh doanh ẩm thực và đồ uống (F&B) đang bám vào lòng đường vỉa hè có thể sẽ gặp rất nhiều khó khăn, phải thay đổi mô hình một cách toàn diện”, ông Tùng nói.

Với những người kinh doanh F&B, 2025 là một năm đầy biến động với hàng loạt quy định mới khiến cuộc chơi thay đổi nhanh chóng.

Dự thảo quy định hộ và cá nhân kinh doanh phải nộp thuế giá trị gia tăng cùng thuế thu nhập cá nhân theo tỷ lệ phần trăm và kê khai doanh thu qua hóa đơn vẫn đang được Quốc hội thảo luận, trong khi từ đầu năm đến nay các chủ quán đã phải liên tục điều chỉnh để đáp ứng những quy định mới.

Cụ thể, từ 1/6/2025, các cá nhân và hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng trở lên mỗi năm sẽ phải kê khai doanh thu bán hàng thực tế hằng tháng và nộp thuế dựa trên số tiền thực thu.

Trong đó, tổng mức thuế mà nhóm dịch vụ ăn uống phải nộp là 4,5% trên doanh thu, gồm 3% thuế giá trị gia tăng và 1,5% thuế thu nhập cá nhân. Với ông Đỗ Duy Thanh, Giám đốc FnB Director, đây là một con số không nhỏ khi mà nhiều mô hình chỉ có lợi nhuận 10 - 12% trên doanh thu.

Việc xuất hóa đơn cũng thay đổi. Các hộ kinh doanh thuộc diện này buộc phải sử dụng hóa đơn điện tử phát hành trực tiếp từ máy tính tiền tại điểm bán. Với nhiều chủ quán, điều này đồng nghĩa chủ quán phải đầu tư máy móc, phần mềm bán hàng và đảm bảo hệ thống vận hành ổn định.

Quy định về lao động cũng được siết lại khi người làm việc cố định từ 14 ngày mỗi tháng phải có hợp đồng lao động, mã số thuế cá nhân và tham gia bảo hiểm bắt buộc nếu đủ điều kiện.

Song song với đó, cơ quan chức năng sẽ tăng cường kiểm tra mô hình kinh doanh và xử lý nghiêm các trường hợp đăng ký không đúng thực tế. Hộ kinh doanh cá thể chỉ được phép hoạt động tại một địa điểm và nếu muốn mở thêm chi nhánh hay phát triển theo mô hình chuỗi thì phải chuyển đổi sang loại hình doanh nghiệp theo quy định.

Theo ông Tùng, ngoài những thay đổi chính sách rất nhanh và quyết liệt trong thời gian qua, điều khiến giới kinh doanh F&B lo ngại còn đến từ việc thiếu những văn bản hướng dẫn cụ thể, khiến người kinh doanh dễ hiểu nhầm và lo lắng thái quá.

Bên cạnh đó, trước đây nhiều doanh nghiệp dựa vào những “vùng xám” để tiết giảm chi phí nhưng giờ mọi khoản phải đóng đầy đủ khiến lợi nhuận giảm mạnh.

Với các doanh nghiệp F&B nói chung, ông Tùng chỉ ra ba áp lực lớn. Thứ nhất, khi thực thi đầy đủ pháp lý, chi phí sẽ tăng. Để bù đắp, doanh nghiệp sẽ phải tính tới việc tăng giá, song sức mua yếu lại khiến việc tăng giá gặp khó khăn.

Thứ hai là tâm lý e ngại. Hầu hết người kinh doanh đều muốn làm đúng luật nhưng việc thiếu đi hướng dẫn cụ thể khiến họ lo sợ vô tình sai sót ở một vài công đoạn dẫn tới hậu quả khó lường.

Thứ ba, làm sao duy trì biên lợi nhuận đủ để nuôi bộ máy vận hành trong bối cảnh giá nguyên vật liệu, chi phí nhân sự và các khoản phát sinh từ chính sách thuế đều tăng cao.

“Một số quán đã lựa chọn rời khỏi thị trường vì không kịp thích nghi với chính sách mới”, ông Tùng nhìn nhận.

Số liệu từ iPOS.vn cho thấy, hơn 50.000 cửa hàng F&B đóng cửa trên toàn quốc trong nửa đầu năm nay, giảm tổng số điểm bán còn khoảng 299.900, tương đương mức giảm 7,1% so với cuối năm ngoái. Trong đó, cả Hà Nội và TP.HCM đều ghi nhận mức giảm trên 11%.

Dù con số không mấy tích cực, ông Tùng tin rằng đây là một giai đoạn cần thiết. Việc chuẩn chỉnh các chính sách kinh doanh, từ quản lý lòng đường, vỉa hè đến thuế, là điều cần thiết để tạo ra sự công bằng và bảo vệ người tiêu dùng.

Cá nhân tôi không mong một môi trường “dễ dãi” hơn nhưng tôi mong một môi trường kinh doanh thực sự sòng phẳng, minh bạch, luật chơi rõ ràng, ổn định… từ đó khuyến khích sự sáng tạo và bứt phá.

Tuy nhiên, cách triển khai và lộ trình hiện nay cần hợp lý hơn. Chính sách nên có tầm nhìn dài hạn, tránh thay đổi đột ngột. Ví dụ, nếu trong 3 - 5 năm tới có kế hoạch dẹp triệt để hàng quán trên một số tuyến phố, cần có bản đồ, lộ trình và thời hạn rõ ràng để doanh nghiệp kịp tính toán hợp đồng thuê nhà và khấu hao đầu tư.

Ông Tùng cũng nhấn mạnh việc tăng cường cơ chế thí điểm cho những mô hình mới như đồ ăn đường phố sạch hay cho thuê vỉa hè có phép. Những mô hình này vừa giữ được bản sắc ẩm thực đường phố Việt Nam, vừa đáp ứng yêu cầu trật tự và vệ sinh.

Bên cạnh đó, việc tuyên truyền chính sách cần được thực hiện rõ ràng, minh bạch, hướng tới khuyến khích người kinh doanh thay vì tạo áp lực hay đe dọa, giúp họ yên tâm chuẩn chỉnh từ đầu.

“Cá nhân tôi không mong một môi trường “dễ dãi” hơn mà là một môi trường kinh doanh thực sự sòng phẳng, minh bạch, luật chơi rõ ràng, ổn định… từ đó khuyến khích sự sáng tạo và bứt phá”, ông Tùng nói.

Sẵn sàng trước biến động

“Chính sách thay đổi rất nhanh nên thật sự chúng tôi không thể lường trước được điều gì sẽ xảy ra. Cách duy nhất là chuẩn bị sớm cho những kịch bản không thuận lợi”, ông Trung Trần, chủ thương hiệu Cháo trẻ em UNO và Soup cua chị Bụi chia sẻ với TheLEADER.

Hiện các quy định về hóa đơn và thuế của hộ kinh doanh vẫn đang được bàn thảo, chưa có quyết định cuối cùng. Những chủ doanh nghiệp như ông Trung chỉ biết chờ và chuẩn bị phương án ứng phó.

Ông ưu tiên nhà cung cấp có hệ thống hóa đơn chứng từ rõ ràng, đồng thời thực hiện sổ sách cẩn thận và thuê kế toán chuyên nghiệp để quản lý dòng tiền, đầu ra đầu vào, nhằm tránh sai sót trước các quy định mới.

Chi phí nguyên liệu có xu hướng tăng khi tuân thủ chuẩn mực nên ông phải lên kế hoạch điều chỉnh lại cấu trúc giá của menu.

Từ đầu năm, các thương hiệu do ông làm chủ đã tăng giá hai lần với tổng mức tăng khoảng 20 - 30% tùy món. Lần đầu do các sàn thương mại điện tử công bố tăng phí, lần thứ hai là sau Tết khi giá nguyên liệu tăng. Nếu các quy định thuế siết chặt hơn, khả năng ông sẽ còn phải tăng giá thêm.

Không chỉ ông Trung, theo khảo sát thị trường của iPOS.vn, có 45,3% trong số 830 doanh nghiệp F&B được hỏi đã thực hiện tăng giá sản phẩm trong nửa đầu năm 2025.

Mặc dù khách hàng ít phản ứng trước mỗi lần tăng giá nhờ sản phẩm tập trung vào chất lượng, ông Trung vẫn rất cẩn trọng trong việc điều chỉnh giá bán.

Những món mà khách “ghim giá” trong đầu sẽ được hạn chế tăng. Với các sản phẩm phổ biến, có thể mua ở nhiều nơi và giá trung bình đã rõ ràng, mức tăng sẽ rất thấp hoặc không tăng. Ngược lại, những sản phẩm độc quyền, ít nơi bán hoặc mang tính sáng tạo riêng của doanh nghiệp thì có thể điều chỉnh giá cao hơn.

Về mặt bằng, theo ông Trung, vai trò của mặt tiền phụ thuộc vào mô hình kinh doanh. Với các mô hình tập trung vào giao hàng hoặc bán mang đi, mặt tiền không quá quan trọng, thậm chí có thể đặt trong hẻm, diện tích cũng không cần lớn. Ngược lại, với những mô hình trải nghiệm trực tiếp hoặc cần xây dựng thương hiệu, mặt bằng quan trọng hơn để tạo ấn tượng với khách hàng.

Tuy nhiên, xu hướng hiện nay là hạn chế thuê mặt bằng quá lớn nhằm giảm chi phí. Nhiều doanh nghiệp vẫn vận hành hiệu quả ở những vị trí không quá đắc địa nhờ các phương thức tiếp thị và quản lý hợp lý. Chỉ những chuỗi lớn hoặc doanh nghiệp muốn nổi bật thương hiệu như golden Gate hay Bánh tráng Giang Mỹ… mới ưu tiên mặt bằng rộng và vị trí đắc địa.

Còn với Pizza Home, ông Tùng cho biết, công ty đã tối ưu nguồn lực bằng nhiều cách: cắt bỏ những cửa hàng không hiệu quả, tìm thêm nhà cung cấp có đầy đủ giấy tờ và mức giá hợp lý để dự phòng nguồn hàng, điều chỉnh menu loại bỏ những món nguyên liệu khó kiểm soát hoặc giá cao.

Công ty này cũng đồng thời bổ sung các dòng sản phẩm mới như cơm văn phòng, đồ ăn chay, đồ ăn nhanh để tăng doanh số. Hệ thống POS, sổ sách và chi phí kế toán cũng được ông Tùng chuẩn hóa và quản lý chặt chẽ hơn.

“Chuyện về lòng đường, vỉa hè và thuế khiến tôi nghĩ đến xu hướng dài hạn là không gian đô thị sẽ văn minh hơn, kinh doanh trật tự hơn, dựa trên nền tảng pháp lý vững vàng thay vì các mô hình không bền vững trước đây. Đây cũng là cơ hội cho những ai kinh doanh theo tư duy chuẩn, làm đúng ngay từ đầu”, nhà sáng lập Pizza Home nói.

Có chung quan điểm, nhà sáng lập Cháo trẻ em UNO cho rằng những thay đổi gần đây thực sự là một xu hướng hướng tới tính chuyên nghiệp hơn trong ngành. Nhiều hộ kinh doanh nhỏ lẻ có thể rời bỏ thị trường, trong khi những người kinh doanh chuyên nghiệp hoặc các chuỗi lớn vận hành bài bản sẽ trụ lại.

“Vì vậy chúng tôi cũng phải xem xét, đánh giá lại mô hình vận hành của mình để phù hợp với thời cuộc, đồng thời chuẩn bị sẵn sàng để thích ứng với những biến động trong tương lai”, ông Trung chia sẻ.

Đồng hành cùng quá trình này, các đơn vị cung cấp giải pháp quản lý và hóa đơn điện tử đã triển khai nhiều chương trình hỗ trợ doanh nghiệp F&B trong việc chuyển đổi mô hình thuế và tuân thủ pháp luật.

Ông Nguyễn Đỗ Anh Quân, Giám đốc nhãn hàng iPOS.vn cho biết, công ty ưu tiên đồng hành và đảm bảo an toàn pháp lý cho hộ kinh doanh. Toàn bộ hạ tầng phần mềm và thiết bị đều đáp ứng chuẩn kỹ thuật của cơ quan thuế về khởi tạo, truyền và lưu trữ hóa đơn điện tử. Hóa đơn phát hành từ hệ thống được coi là hợp lệ khi kê khai, quyết toán hay hậu kiểm, giúp hộ kinh doanh yên tâm tuân thủ pháp luật.

Để giảm gánh nặng chi phí, iPOS.vn còn tặng 10.000 hóa đơn điện tử và miễn phí khởi tạo cho các hộ kinh doanh mới.

Song song, từ đầu tháng 11/2025, các chi nhánh của iPOS.vn phối hợp với nhiều Cục Thuế trực tiếp đến cửa hàng để hỗ trợ, cài đặt và hướng dẫn xuất hóa đơn đúng quy trình, với mục tiêu đảm bảo “3 đúng”: đúng quy định, đúng thủ tục và đúng hướng dẫn của cơ quan thuế.

Công ty này cũng đang gấp rút hoàn thiện hai giải pháp chuyên biệt hỗ trợ hộ kinh doanh nhỏ dự kiến ra mắt cuối năm 2025. Thứ nhất là phần mềm bán hàng trên điện thoại cá nhân FABiBox, giúp các quán nhỏ dễ dàng xuất hóa đơn điện tử và vận hành theo mô hình kê khai mà không cần đầu tư máy POS. Thứ hai là giải pháp quản lý sổ sách và kê khai thuế tự động, giúp giảm thời gian thao tác và hạn chế sai sót.

Theo iPOS.vn, nhiều chủ quán, đặc biệt là người lớn tuổi, vẫn còn bỡ ngỡ với công nghệ. Vì vậy, việc triển khai sớm nhằm giúp họ có thời gian làm quen trước mốc 1/1/2026 - thời điểm chính thức bỏ thuế khoán.

“Với sự phối hợp của cơ quan thuế và chuẩn bị kỹ lưỡng về công nghệ, chúng tôi tin quá trình chuyển đổi được kỳ vọng diễn ra thuận lợi và bền vững”, ông Quân nói.