Giải bài toán nguồn nhân lực cho thương mại điện tử xanh và bền vững

Đào tạo chưa theo kịp chiến lược phát triển thương mại điện tử

Sau hơn một thập kỷ tăng trưởng nhanh, thương mại điện tử Việt Nam đang bước vào giai đoạn mới, không chỉ mở rộng quy mô, mà phải phát triển theo hướng xanh, bền vững và xuyên biên giới. Tuy nhiên, một trong những điểm nghẽn lớn nhất của giai đoạn này lại nằm ở yếu tố nền tảng, chính là nguồn nhân lực.

Báo cáo Đào tạo thương mại điện tử 2025 do Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam vừa công bố cho thấy bức tranh hai mặt của hệ thống đào tạo hiện nay: quy mô mở rộng nhanh, nhưng chất lượng và cấu trúc chưa theo kịp yêu cầu mới của thị trường và chính sách.

Tính đến năm 2025, cả nước có 47 trường đào tạo ngành thương mại điện tử (TMĐT), 16 trường đào tạo chuyên ngành và hơn 100 trường giảng dạy các học phần liên quan. Số lượng sinh viên nhập học cũng tăng mạnh, từ 3.479 (năm học 2023–2024) lên gần 5.000 (năm học 2025–2026). Điểm chuẩn đầu vào của ngành cũng có xu hướng tăng, phản ánh sức hút ngày càng lớn của TMĐT trong mắt người học.

Tuy nhiên, vấn đề là, Luật Thương mại điện tử mới và Kế hoạch tổng thể phát triển TMĐT quốc gia đều nhấn mạnh mục tiêu phát triển xanh, tuần hoàn và thúc đẩy xuất khẩu trực tuyến, nhưng hệ thống đào tạo vẫn vận hành theo nguyên tắc cũ.

Ở góc độ tổ chức, mức độ minh bạch thông tin chương trình đào tạo đã cải thiện đáng kể nhờ quy chế “Ba công khai”. Nhưng ở cấp độ quản trị hệ thống, các hạn chế vẫn tồn tại như thiếu chuẩn hóa, thiếu thống nhất trong cách công bố và chưa đảm bảo tính cập nhật giữa các cơ sở đào tạo. Đây không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà phản ánh sự thiếu vắng một khung năng lực quốc gia cho ngành TMĐT, yếu tố nền tảng để liên kết đào tạo, doanh nghiệp và chính sách phát triển nguồn nhân lực.

Về phía người học, khảo sát hơn 3.000 sinh viên cho thấy 80,5% tin rằng ngành TMĐT sẽ mang lại nhiều cơ hội việc làm trong ba năm tới. Tuy nhiên, sinh viên cũng bày tỏ mong muốn chương trình đào tạo cần tăng cường thực hành, cập nhật các xu hướng mới như AI, TikTok Shop và kỹ năng vận hành thực tế trên sàn. Điều này cho thấy một dịch chuyển quan trọng: người học không còn tìm kiếm bằng cấp, mà tìm kiếm khả năng làm việc ngay trong môi trường số.

Cần thoát khỏi tư duy đào tạo rời rạc

Từ góc nhìn quản trị, Báo cáo Đào tạo TMĐT 2025 đặt ra một yêu cầu mang tính chiến lược: nguồn nhân lực thương mại điện tử không thể tiếp tục được nhìn nhận như một vấn đề riêng lẻ của ngành giáo dục, mà cần được coi là một cấu phần hạ tầng mềm của nền kinh tế số. Khi thương mại điện tử ngày càng giữ vai trò trụ cột trong tăng trưởng và hội nhập, cách tiếp cận rời rạc trong đào tạo nhân lực đã không còn phù hợp.

Một trong những nền tảng quan trọng để giải quyết bài toán này là xây dựng khung năng lực nghề nghiệp thương mại điện tử ở cấp quốc gia. Khung năng lực không chỉ giúp chuẩn hóa chương trình đào tạo giữa các cơ sở giáo dục, mà còn tạo ra một “ngôn ngữ chung” để doanh nghiệp, cơ quan quản lý và các tổ chức xã hội nghề nghiệp có thể kết nối hiệu quả hơn trong tuyển dụng, đào tạo lại và công nhận kỹ năng.

Song song với đó, việc tăng cường liên kết giữa nhà trường, doanh nghiệp và hiệp hội trở thành điều kiện then chốt. Thay vì đào tạo tách rời thực tiễn, các mô hình như ngày hội nghề nghiệp TMĐT, kho học liệu và những trường hợp ứng dụng thực tế, hay chương trình thực tập gắn với dự án thật cần được triển khai một cách có hệ thống. Đây là cách để sinh viên tiếp cận sớm môi trường nghề nghiệp và phát triển năng lực đúng với nhu cầu thị trường.

Ở chiều ngược lại, đội ngũ giảng viên cũng cần được đặt ở vị trí trung tâm của chiến lược chuyển đổi. Việc cập nhật kiến thức về eLogistics (quản lý dòng chảy hàng hóa và dịch vụ của một tổ chức trên nền tảng trực tuyến), fintech (công nghệ tài chính), TMĐT xuyên biên giới, giải quyết tranh chấp trực tuyến hay kinh tế tuần hoàn không thể chỉ dựa vào nỗ lực cá nhân, mà đòi hỏi các chương trình đào tạo lại, tập huấn chuyên sâu và hợp tác quốc tế bài bản.

Quan trọng hơn cả, các cơ sở đào tạo cần thay đổi tư duy thiết kế chương trình. Thương mại điện tử xanh và thương mại điện tử xuyên biên giới không nên tiếp tục được coi là những học phần bổ trợ, mà phải trở thành năng lực cốt lõi của nguồn nhân lực kinh tế số.

Điều này kéo theo yêu cầu sửa đổi chương trình, phát triển học liệu mới và mở rộng hợp tác với doanh nghiệp cũng như các tổ chức quốc tế trong lĩnh vực môi trường và thương mại số.

Trong bối cảnh TMĐT ngày càng gắn chặt với các mục tiêu ESG (môi trường, xã hội, quản trị), xuất khẩu trực tuyến và chuyển đổi số quốc gia, bài toán nguồn nhân lực đã vượt ra khỏi phạm vi của từng trường đại học hay từng doanh nghiệp riêng lẻ. Đó là bài toán quản trị ở cấp độ hệ thống, có ý nghĩa quyết định đối với năng lực cạnh tranh dài hạn của thương mại điện tử và rộng hơn, của nền kinh tế số Việt Nam.