Nhà đầu tư cá nhân mua trái phiếu doanh nghiệp sẽ giảm mạnh

Sau thời gian dài chờ đợi, Nghị định 65 sửa đổi bổ sung Nghị định 153 về chào bán trái phiếu riêng lẻ đã được chính thức ban hành vào ngày 16/9/2022. Với nhiều quy định mới, Nghị định 65 được kỳ vọng sẽ góp phần gỡ khó cho các nhà phát hành và khai thông dòng vốn từ kênh huy động này cho các hoạt động kinh tế - xã hội.

TheLEADER đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Tùng Anh, Trưởng bộ phận Nghiên cứu rủi ro tín dụng của FiinRatings, đơn vị xếp hạng tín nhiệm nội địa hàng đầu tại Việt Nam, để làm rõ hơn những quy định mới tại Nghị định 65.

So với Nghị định 153, Nghị định 65 mới ban hành sửa đổi bổ sung nào là quan trọng nhất thưa ông?

Ông Nguyễn Tùng Anh: Có thể nói, các sửa đổi bổ sung lần này trong Nghị định 65 đều có vai trò quan trọng đối với thị trường trái phiếu, nhất là sau giai đoạn bùng nổ về quy mô phát hành năm 2021 và bắt đầu bộc lộ nhiều vấn đề.

Đối với các nhà đầu tư, đặc biệt là cá nhân, việc Nghị định 65 nâng cao điều kiện xác định tư cách nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp có thể coi là một trong các quy định quan trọng, ảnh hưởng lớn đến thị trường.

Cụ thể, nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp cần đảm bảo danh mục chứng khoán niêm yết, đăng ký giao dịch phải đạt giá trị bình quân tối thiểu 2 tỷ đồng trong thời gian tối thiểu 06 tháng liền kề, không bao gồm giá trị vay ký quỹ và giá trị chứng khoán thực hiện giao dịch mua bán lại. Kết quả xác nhận nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp sẽ có giá trị trong vòng 3 tháng kể từ ngày xác định.

Chúng tôi đánh giá Nghị định 65 chưa thể xử lý triệt để lỗ hổng pháp lý về vấn đề này, song điều khoản nghiêm ngặt chắc chắn sẽ khiến các hình thức “lách luật” trở nên đắt đỏ hơn đáng kể, cùng với đó quy định nâng mệnh giá trái phiếu doanh nghiệp từ 100 nghìn đồng lên 100 triệu đồng cũng sẽ khiến cơ cấu nhà đầu tư cá nhân trong thời gian tới giảm đi nhiều so với thực tế hiện nay.

Tuy nhiên, song song với các quy định kiểm soát trên, nhà đầu tư cá nhân cũng được bảo vệ quyền lợi từ nghĩa vụ công bố thông tin của các doanh nghiệp phát hành. Ngoài ra, Nghị định 65 càng củng cố hàng rào bảo vệ đối tượng này bằng việc bổ sung các quy định về quyền biểu quyết cho họ.

Cụ thể đối với nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp sở hữu trái phiếu đại diện từ 65% tổng số trái phiếu cùng loại đang lưu hành trở lên có quyền thông qua việc doanh nghiệp thay đổi điều kiện, điều khoản của trái phiếu, có quyền yêu cầu doanh nghiệp phát hành mua lại trái phiếu nếu đơn vị này vi phạm các điều kiện được nêu nhưng không thể khắc phục hoặc biện pháp khắc phục không được chấp thuận.

Theo chúng tôi, dù điều kiện xác định nhà đầu tư chuyên nghiệp trở nên nghiêm ngặt hơn trước, nhưng bù lại nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp được bảo vệ nhiều hơn khi có cơ chế báo cáo và trách nhiệm cam kết cao hơn, với quyền biểu quyết các vấn đề liên quan đến trái phiếu do họ sở hữu.

Điểm quan trọng là Nghị định cho phép phát hành trái phiếu đảo nợ. Theo ông, điều này có ý nghĩa như thế nào với nhà phát hành?

Ông Nguyễn Tùng Anh: Khác với các dự thảo trước đó, Nghị định 65 ban hành vẫn cho phép các doanh nghiệp được phát hành trái phiếu doanh nghiệp để đảo nợ, nhưng chỉ cho chính doanh nghiệp đó, dựa trên khoản 2 Điều 5.

Chúng tôi đánh giá điều đó sẽ củng cố thêm nhu cầu tìm kiếm các kênh vốn khác để đảo nợ của các doanh nghiệp, đặc biệt là với các doanh nghiệp bất động sản vốn sở hữu nhiều công ty con/liên kết để phát triển dự án.

Chỉ tính riêng ngành bất động sản đã chiếm 59% tổng giá trị đáo hạn, áp lực đáo hạn trái phiếu doanh nghiệp tính riêng trong năm nay đạt 35,56 nghìn tỷ đồng và sẽ tăng mạnh lên mức 61,37 nghìn tỷ đồng vào năm 2023. Có thể thấy, dù giá trị trái phiếu đáo hạn đã giảm xuống đáng kể nhờ hoạt động mua lại, song áp lực đảo nợ vẫn rất lớn.

Theo quan điểm của chúng tôi, các quý sắp tới được dự kiến sẽ là giai đoạn khó khăn để các doanh nghiệp xoay sở dòng tiền trả nợ gốc và lãi trái phiếu do (i) thị trường trái phiếu doanh nghiệp đã thu hẹp đáng kể từ đầu năm đến nay, (ii) dòng tiền chảy vào các công ty con đang bị kiểm soát bởi Thông tư 16, Thông tư 39, và tiếp theo là Nghị định 65.

Việc đáp ứng nghĩa vụ nợ sắp tới sẽ khó khăn hơn trong bối cảnh lãi suất được kỳ vọng sẽ tiếp tục leo thang, làm gia tăng gánh nặng chi phí lãi vay của nhiều doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực thâm dụng vốn nhưng gặp trở ngại tiếp cận dòng vốn tín dụng như bất động sản.

Sau Nghị định 65, liệu phát hành trái phiếu có bùng nổ trở lại sau thời gian bị dồn nén hay không thưa ông?

Ông Nguyễn Tùng Anh: Với tình trạng dồn nén và chờ đợi định hướng chính sách trong nhiều tháng như chúng tôi đã nhận định trong các ấn phẩm trước đây, chúng tôi tin rằng Nghị định 65 sẽ tháo gỡ nút thắt huy động vốn thông qua trái phiếu doanh nghiệp.

Mặc dù kênh vốn tín dụng ngân hàng cũng được nới ở mức độ nhất định nhưng không thể đáp ứng nhu cầu vốn của doanh nghiệp, nhất là các ngành có nhu cầu vốn trung và dài hạn như bất động sản và năng lượng.

Hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp của ngành đang rất yếu, thậm chí có những tháng chỉ có 1, 2 đợt phát hành của ngành, bởi vậy Nghị định 65 ra đời sẽ tạo động lực cho các nhà phát hành đủ điều kiện nhanh chóng xây dựng phương án chào bán trái phiếu.

Mặc dù vậy, thị trường cần có đủ thời gian để làm quen với quy định và khẩn trương thực hiện các hoạt động phát hành nhằm đáp ứng nhu cầu vốn. Do đó chúng tôi dự báo quy mô phát hành trái phiếu doanh nghiệp sẽ chỉ tăng mạnh trở lại kể từ năm sau, đặc biệt là trong giai đoạn nửa cuối năm 2023.

Ông đánh giá thế nào về quy định của Nghị định 65 về xếp hạng tín nhiệm bắt buộc trong một số trường hợp?

Ông Nguyễn Tùng Anh: Về xếp hạng tín nhiệm, Nghị định 65 cũng sửa đổi khoản 2 Điều 12, trong đó yêu cầu các các doanh nghiệp thuộc diện cần xếp hạng phải bổ sung kết quả XHTN vào hồ sơ chào bán trái phiếu riêng lẻ.

Cụ thể, dựa vào khoản 2 Điều 19 và khoản 3 Điều 310 Nghị định số 155/2020/NĐ-CP ngày 31/12/2020, các trường hợp phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ cần XHTN bao gồm (i) Tổng giá trị trái phiếu trong mỗi 12 tháng lớn hơn 500 tỷ VNĐ và lớn hơn 50% vốn chủ sở hữu ở kỳ báo cáo gần nhất, hoặc (ii) dư nợ trái phiếu lớn hơn 100% vốn chủ sở hữu ở kỳ báo cáo gần nhất.

Chúng tôi đánh giá cao việc bắt buộc xếp hạng với một số trường hợp sẽ giúp loại bỏ vấn đề bất cân xứng thông tin giữa doanh nghiệp phát hành và nhà đầu tư cá nhân – phần lớn còn bị hạn chế về kiến thức tài chính, năng lực tự phân tích và dễ bị dẫn dắt bởi các luồng thông tin không chính thống.

Mặt khác, doanh nghiệp cần xếp hạng nếu có tình hình tài chính lành mạnh, có dự án tốt sẽ có thể huy động được vốn với chi phí thấp hơn khi phần bù rủi ro đã được giảm thiểu. Nhìn chung, đây không phải là động thái quản chặt về điều kiện phát hành mà là một trong những yếu tố then chốt giúp thị trường hoạt động minh bạch, hiệu quả hơn.