Quảng Ninh và bài toán giữ chuẩn mực cao trong cuộc đua PCI

Trong gần một thập niên, Quảng Ninh được xem là hình mẫu về cải cách điều hành kinh tế cấp tỉnh. Chuỗi bảy năm liên tiếp đứng đầu Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) từ 2017 đến 2023 đã đưa địa phương này trở thành điểm tham chiếu trong nhiều thảo luận chính sách về môi trường đầu tư, chất lượng quản trị và vai trò kiến tạo của chính quyền địa phương.

Bước sang năm 2024, Quảng Ninh lần đầu lùi xuống vị trí thứ hai, nhường ngôi quán quân cho Hải Phòng. Diễn biến này ngay lập tức thu hút sự chú ý của giới quan sát, đặt ra câu hỏi về trạng thái cải cách của tỉnh từng được coi là “người dẫn đầu bền bỉ” trong suốt nhiều năm.

Trong bối cảnh mặt bằng cải cách chung của các địa phương được nâng lên, cuộc cạnh tranh về chất lượng điều hành ngày càng trở nên sít sao hơn. Việc giữ ngôi đầu bảng vì thế đòi hỏi tốc độ cải thiện nhanh hơn chính mình trong quá khứ.

Bão hòa cải cách và áp lực cạnh tranh vùng

Sau nhiều năm liên tục triển khai cải cách hành chính theo hướng bài bản và có chiều sâu, Quảng Ninh bước vào giai đoạn mà dư địa cải thiện nhanh dần thu hẹp.

Những cải cách mang tính nền tảng đã được thực hiện từ sớm, từ mô hình trung tâm hành chính công, cơ chế một cửa liên thông, cải thiện tính minh bạch, đối thoại thường xuyên với doanh nghiệp đến việc chuẩn hóa quy trình nội bộ của chính quyền các cấp.

Khi các yếu tố căn bản đã đạt mức cao, mỗi bước tiến tiếp theo đòi hỏi chi phí lớn hơn, sự tinh chỉnh sâu hơn và tác động thường khó nhận diện ngay trong ngắn hạn. Đây là trạng thái phổ biến của nhiều địa phương từng dẫn đầu cải cách trong thời gian dài.

Trong khi đó, áp lực cạnh tranh vùng gia tăng rõ rệt. Khu vực phía Bắc chứng kiến sự trỗi dậy mạnh mẽ của nhiều địa phương có vị trí chiến lược trong chuỗi cung ứng và logistics, đặc biệt là Hải Phòng. Việc các tỉnh, thành này dồn lực cải thiện môi trường đầu tư khiến khoảng cách về chất lượng điều hành giữa nhóm dẫn đầu dần thu hẹp.

Ở góc độ này, sự dịch chuyển thứ hạng của Quảng Ninh phản ánh sự tăng tốc của các "đối thủ" hơn là sự suy giảm nội tại.

Báo cáo PCI 2024 cho thấy Hải Phòng cải thiện điểm số ở 7 trên 10 chỉ số thành phần. Các lĩnh vực ghi nhận tiến bộ rõ rệt gồm gia nhập thị trường, tiếp cận đất đai, minh bạch thông tin, cạnh tranh bình đẳng và tính năng động của chính quyền.

Trong cùng kỳ, Quảng Ninh cải thiện ở 5 trên 10 chỉ số. Điều này cho thấy sự khác biệt về nhịp độ và phạm vi cải thiện trong năm khảo sát. Hải Phòng đạt được mức tăng điểm đủ lớn ở nhiều chỉ số quan trọng, tạo ra lợi thế tổng hợp trong bảng xếp hạng chung.

Tuy vậy, cần nhìn nhận rằng điểm số tuyệt đối của Quảng Ninh vẫn nằm trong nhóm cao nhất cả nước. Nhiều chỉ số thành phần của tỉnh tiếp tục duy trì ở mức ổn định, phản ánh một nền tảng điều hành đã được chuẩn hóa và vận hành tương đối trơn tru.

Trong khi Hải Phòng đang ở pha tăng tốc mạnh, Quảng Ninh ở trạng thái duy trì chất lượng cao trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt.

Bên cạnh đó, giai đoạn hậu COVID đặt ra những thách thức mới đối với các địa phương từng hưởng lợi lớn từ du lịch, dịch vụ và các dự án đầu tư quy mô lớn. Quảng Ninh nằm trong nhóm này. Sự phục hồi không đồng đều giữa các ngành khiến cấu trúc thu hút đầu tư của tỉnh chịu nhiều sức ép điều chỉnh.

Một số dữ liệu thị trường cho thấy dòng vốn FDI vào Quảng Ninh năm 2024 chưa đạt kỳ vọng như giai đoạn trước đó. Theo công bố của tỉnh, Quảng Ninh thu hút khoảng 2,88 tỷ USD vốn FDI trong năm 2024, tiệm cận nhưng chưa hoàn thành mục tiêu 3 tỷ USD đã đề ra. Con số này thấp hơn mức hơn 3,1 tỷ USD ghi nhận trong năm 2023, vốn được xem là một trong những năm thu hút FDI cao nhất của tỉnh trong giai đoạn gần đây.

Sự chững lại tương đối này phản ánh bối cảnh cạnh tranh thu hút đầu tư ngày càng gay gắt, đặc biệt khi dòng vốn quốc tế có xu hướng dịch chuyển mạnh về các địa phương sở hữu lợi thế nổi trội về cảng biển, logistics và công nghiệp chế biến chế tạo.

Bối cảnh này phần nào tác động đến cảm nhận của doanh nghiệp khi tham gia khảo sát PCI, đặc biệt liên quan đến chi phí cơ hội, tốc độ triển khai dự án và khả năng mở rộng sản xuất trong trung hạn.

Một yếu tố khác được cộng đồng doanh nghiệp nhắc đến là sự thay đổi về nhân sự và cách thức vận hành bộ máy sau đại dịch. Giai đoạn 2020 - 2023 chứng kiến nhiều điều chỉnh về tổ chức và nhân sự trong khu vực công trên phạm vi cả nước. Quảng Ninh cũng nằm trong xu thế chung đó.

Những biến động này đặt ra yêu cầu cao hơn về tính kế thừa trong cải cách, khả năng duy trì kỷ luật hành chính và sự đồng bộ trong triển khai chính sách từ tỉnh đến cơ sở. Với các địa phương đã đạt chuẩn cải cách cao, chỉ một độ trễ nhỏ trong thực thi cũng có thể tác động đến cảm nhận của doanh nghiệp, từ đó phản ánh vào điểm số PCI.

Cơ hội tái cấu trúc chiến lược cải cách

Việc Quảng Ninh lùi xuống vị trí thứ hai trong bảng xếp hạng PCI đã đặt tỉnh vào trạng thái tự rà soát cần thiết sau một giai đoạn dài dẫn đầu, đồng thời mở ra cơ hội tái cấu trúc chiến lược cải cách theo hướng tinh gọn hơn, thông minh hơn và phù hợp hơn với kỳ vọng mới của cộng đồng doanh nghiệp.

Sự dịch chuyển thứ hạng của Quảng Ninh trong năm 2024 vì vậy cần được nhìn nhận như một tín hiệu chính sách hơn là một chỉ báo suy giảm. VCCI nhiều lần nhấn mạnh, PCI phản ánh cảm nhận thực tế của cộng đồng doanh nghiệp về chất lượng điều hành kinh tế, trong đó thứ hạng chỉ là kết quả cuối cùng của nhiều biến số mang tính động.

Với những địa phương đã duy trì vị trí dẫn đầu trong thời gian dài, thách thức lớn nhất không nằm ở việc cải thiện các thủ tục mang tính kỹ thuật mà nằm ở khả năng làm mới tư duy điều hành, cập nhật kỳ vọng của doanh nghiệp và thích ứng với bối cảnh cạnh tranh mới. Khi mặt bằng cải cách chung của cả nước được nâng lên, các chuẩn mực cũ từng tạo lợi thế tiên phong dần trở thành điều kiện cần, thay vì điều kiện tạo khác biệt.

Quảng Ninh đang đứng trước yêu cầu chuyển trọng tâm cải cách từ chiều rộng sang chiều sâu. Điều này bao gồm việc nâng cao chất lượng thực thi chính sách ở cấp cơ sở, giảm độ lệch giữa chủ trương và trải nghiệm thực tế của doanh nghiệp, đồng thời gia tăng mức độ dự đoán và ổn định trong điều hành kinh tế.

Với nhóm doanh nghiệp lớn và nhà đầu tư dài hạn, khả năng dự báo chính sách, tính nhất quán trong áp dụng quy định và tốc độ phản hồi khi phát sinh vướng mắc ngày càng đóng vai trò quyết định.

Từ phía cộng đồng doanh nghiệp đang hoạt động tại Quảng Ninh, nhiều ý kiến cho rằng môi trường kinh doanh của tỉnh vẫn giữ được những giá trị cốt lõi đã tạo dựng trong nhiều năm. Thủ tục hành chính tương đối rõ ràng, tinh thần hỗ trợ của chính quyền được duy trì, các kênh đối thoại chính thức tiếp tục phát huy vai trò.

Tuy nhiên, trong bối cảnh cạnh tranh thu hút đầu tư ngày càng gay gắt, doanh nghiệp kỳ vọng Quảng Ninh có thêm những cải tiến mang tính định hướng dài hạn, vượt ra ngoài phạm vi giải quyết thủ tục hành chính đơn thuần.

Về phía chính quyền tỉnh, Quảng Ninh đã nhiều lần khẳng định cải cách hành chính và cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh tiếp tục là ưu tiên chiến lược. Thay vì chạy theo thứ hạng, tỉnh xác định tập trung nâng cao chất lượng thực chất của các chỉ số thành phần, hướng tới sự hài lòng bền vững của doanh nghiệp và người dân. Cách tiếp cận này cho thấy sự chuyển dịch từ tư duy “giữ ngôi đầu” sang tư duy “giữ chuẩn mực cao”, phù hợp với vị thế của một địa phương đã đi qua giai đoạn cải cách nền tảng.

Một hướng đi đang được Quảng Ninh triển khai và tiếp tục mở rộng là khai thác vai trò của dữ liệu trong điều hành. Việc thu thập và phân tích phản hồi doanh nghiệp, theo dõi xu hướng khiếu nại, đo lường hiệu quả xử lý hồ sơ theo ngành và địa bàn đã trở thành một phần trong cách thức quản trị của tỉnh.

Vấn đề đặt ra trong giai đoạn tiếp theo là nâng cấp việc sử dụng dữ liệu từ công cụ giám sát sang công cụ dự báo, qua đó giúp chính quyền nhận diện sớm các điểm nghẽn mới phát sinh trong bối cảnh cải cách hành chính truyền thống dần tiệm cận ngưỡng hiệu quả.

Ở tầng sâu hơn, cải cách thể chế địa phương cần đi cùng với nâng cao năng lực thực thi trong khu vực công. Với Quảng Ninh, yêu cầu đặt ra là duy trì tinh thần cải cách một cách liên tục, bảo đảm sự nhất quán trong tư duy điều hành và khả năng thích ứng trước các yêu cầu mới từ môi trường kinh doanh toàn cầu.

Khi các chuẩn mực ESG, chuyển đổi xanh và trách nhiệm chuỗi cung ứng ngày càng ảnh hưởng đến quyết định đầu tư, vai trò dẫn dắt và đồng hành của chính quyền địa phương tiếp tục trở thành lợi thế quan trọng.