Vì sao EVN 'treo' thanh toán 4.500 tỷ đồng cho 9 dự án điện tái tạo ở Lâm Đồng?

Những vướng mắc liên quan thủ tục nghiệm thu, cơ chế giá FIT và rà soát theo kết luận thanh tra đã tạo ra “điểm nghẽn kép” về pháp lý và tài chính cho nhiều dự án điện.

Sở Công thương tỉnh Lâm Đồng cho biết, có 9 dự án điện tái tạo bị Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) tạm ngừng trả tiền điện cho nhà đầu tư từ tháng 8-9/2023 đến nay và một số dự án chậm trả tiền điện.

Trong số này có bảy dự án điện mặt trời vài hai dự án điện gió. Tổng số tiền EVN còn chưa thanh toán đối với các dự án nêu trên đã vượt 4.500 tỷ đồng.

Điều này đã khiến các dự án gặp rất nhiều khó khăn về tài chính và hoạt động quản lý, vận hành, bảo trì bảo dưỡng thiết bị, trong khi đó việc giải quyết thanh toán tiền điện thuộc thẩm quyền của EVN.

Do đó, sở này kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo EVN sớm có phương án thanh toán tiền điện phù hợp, kịp thời để nhà đầu tư hoạt động ổn định về tài chính.

Các trường hợp bị EVN tạm ngừng thanh toán tiền điện từ hơn 2 năm nay:

- Bảy dự án điện mặt trời: Hồng Phong 4 (388 tỷ đồng), Mũi Né (280 tỷ đồng), Hồng Liêm 3 (267 tỷ đồng), Hồng Phong 1A (1.293 tỷ đồng), Hồng Phong 1B (834 tỷ đồng), Hàm Kiệm 1 (250 tỷ đồng), Hồng Phong 5.2 (264 tỷ đồng)

- Hai dự án điện gió: Đại Phong (501 tỷ đồng), Đăk Hoà (460 tỷ đồng).

EVN nói việc ngừng thanh toán tiền điện “không có gì đặc biệt”

Trao đổi với TheLEADER, ông Trịnh Mai Phương, Trưởng ban Tuyên giáo Đảng ủy, Trưởng ban Truyền thông EVN bình luận vụ việc “không có gì đặc biệt” và nếu không có vướng mắc pháp lý thì đã thanh toán từ lâu. Tuy nhiên, EVN tới nay chưa đưa ra phản hồi chính thức về nguyên nhân, phương án xử lý liên quan.

Theo báo cáo EVN gửi Bộ Công thương cách đây 6 tháng về xử lý các dự án gặp khó khăn theo Nghị quyết 233, trung tâm của xung đột chính là cách thức thanh toán giá điện theo cơ chế FIT đối với các dự án COD trong giai đoạn cuối năm 2020.

EVN cho biết nhà đầu tư lo ngại việc EVN/Công ty Mua bán điện thanh toán giá tạm theo hướng hồi tố giá FIT – tức điều chỉnh lại giá sau COD – khiến dự án không đủ trang trải chi phí vận hành, trả nợ ngân hàng và bảo trì theo quy định.

EVN cũng cảnh báo, nếu các vướng mắc tiếp tục kéo dài, một số nhà máy có thể phải ngừng phát điện, gây ảnh hưởng đến an ninh cung ứng điện năm 2025 và các năm tiếp theo.

Vướng mắc vì đâu?

Vướng mắc nêu trên xuất phát từ Kết luận 1027 của Thanh tra Chính phủ (4/2023), yêu cầu rà soát việc áp dụng giá FIT và điều kiện COD tại nhiều dự án điện tái tạo. Trong giai đoạn 2019–2020, đa số dự án không bị yêu cầu phải có văn bản chấp thuận nghiệm thu hoàn thành công trình (KQNT) từ cơ quan nhà nước trước khi được công nhận COD. Sau kết luận thanh tra, tiêu chí này được áp dụng để rà soát lại, dẫn tới nguy cơ hồi tố giá FIT.

Nhà đầu tư cho rằng đây là yêu cầu “áp dụng sau”, vì tại thời điểm COD, họ không được thông báo bắt buộc phải hoàn tất KQNT. Nhiều dự án đã nộp phạt hành chính và khắc phục thiếu sót, nhưng vẫn bị xem xét điều chỉnh giá điện.

Một trong những tranh cãi lớn là việc EVN dùng Nghị quyết 233 của Chính phủ và Báo cáo 321 của Bộ Công thương làm cơ sở rà soát giá FIT. Nhiều nhà đầu tư cho rằng hai văn bản này không phải quy phạm pháp luật, nên không thể dùng để thu hồi giá FIT đã được xác lập theo hợp đồng. EVN thừa nhận đang nhận nhiều kiến nghị về cơ sở pháp lý này từ ADB, 28 nhà đầu tư trong và ngoài nước, Đại sứ quán Hàn Quốc, KOCHAM, Sembcorp, ThaiCham…

Trong 159 dự án điện tái tạo vướng vấn đề nghiệm thu, 39 dự án/phần dự án đã bổ sung tài liệu chứng minh hoàn thành nghiệm thu trước COD. Tuy nhiên, EVN cho rằng tập đoàn không có điều kiện xác minh tính chính xác vì không phải đơn vị thụ lý các văn bản nghiệm thu ban đầu. Điều này dẫn tới nhiều hồ sơ tồn đọng, chưa có căn cứ chốt thanh toán.

Ngoài Lâm Đồng, thị trường điện tái tạo đang xuất hiện hai nhóm rủi ro: cắt giảm công suất ở nhiều dự án điện gió tại Quảng Trị và chậm thanh toán tại các dự án Tây Nguyên – Nam Trung Bộ. Các nhà đầu tư cho biết khoản thanh toán tạm từ đầu năm 2025 đến nay không đủ duy trì vận hành và trả nợ ngân hàng.

Ngoài vấn đề FIT, doanh nghiệp đề nghị EVN công khai thông tin về: ngày nhận văn bản nghiệm thu tại các dự án EVN làm chủ đầu tư; tiến độ nghiệm thu các nhà máy nhiệt điện, thủy điện; các dự án COD trước hoặc sau nghiệm thu. Họ cho rằng việc áp dụng hậu kiểm nên được thực hiện đồng nhất với các dự án điện truyền thống để đảm bảo công bằng.

Lâm Đồng là địa phương phát triển mạnh điện gió, điện mặt trời, việc chậm thanh toán kéo dài đình trệ dòng vốn, gia tăng rủi ro mất thanh khoản, đặc biệt trong bối cảnh Quy hoạch điện VIII yêu cầu bổ sung nguồn tái tạo nhanh để giảm áp lực phụ tải miền Nam.

Đến nay, khung pháp lý xử lý nhóm dự án chuyển tiếp vẫn chưa hoàn thiện, khiến nguy cơ treo thanh toán tiếp tục đối diện khả năng kéo dài.