Vươn mình bằng chiều sâu văn hóa

Cần một thế hệ lãnh đạo vươn mình

Trong bài viết “Khai doanh trí và chấn doanh khí cho kỷ nguyên vươn mình của dân tộc” đăng trên đặc san Nhà Quản Trị cuối năm ngoái, tôi còn khá dè dặt khi nhắc đến hai chữ “vươn mình”. Khi trích lời Tổng Bí thư Tô Lâm để mở đầu bài viết, tôi không chắc liệu “vươn mình” có phải là một “lá cờ” của thời đại mới.

Nhưng chỉ sau một thời gian ngắn, hai chữ ấy đã phủ sóng các phương tiện truyền thông, trở thành kim chỉ nam trong tầm nhìn phát triển quốc gia và là từ khóa của thời đại, bên cạnh từ AI (trí tuệ nhân tạo).

Lúc này tôi cho rằng, nếu như tham vọng AGI (trí tuệ nhân tạo tổng hợp hay siêu trí tuệ nhân tạo) sẽ định hình tương lai của nhân loại thì khát vọng vươn mình sẽ định hình tương lai của Việt Nam. Sau nhiều thập kỷ đất nước “ủ mình” và “oằn mình”, vươn mình là một khát vọng trỗi dậy mạnh mẽ, vượt qua chính mình để làm những điều chưa từng có tiền lệ. Đó là khát vọng vươn mình để dân tộc ta trở nên phú cường và văn minh, và để Việt Nam ta được biết đến là một con rồng mới ở châu Á.

Trước đây, doanh nhân là lực lượng thổi lửa cho xã hội, nhất là khi đất nước bắt đầu mở cửa. Giờ đây, cộng đồng doanh nghiệp lần đầu tiên được truyền lửa từ thượng tầng. Một sự chờ đợi dài nửa thế kỷ nhưng chưa bao giờ là muộn để trỗi dậy như câu chuyện huyền thoại về Phù Đổng Thiên Vương.

Trong kỷ nguyên mới, Việt Nam ta cần một thế hệ lãnh đạo vươn mình, bao gồm cả lãnh đạo chính quyền và lãnh đạo doanh nghiệp. Khi lãnh đạo quốc gia có khát vọng dẫn dắt dân tộc vươn mình trỗi dậy thì lãnh đạo doanh nghiệp cũng sẽ được truyền cảm hứng để trở thành lãnh đạo vươn mình và dẫn dắt doanh nghiệp của mình vươn xa.

Tương tự sự trỗi dậy của Nhật Bản, Hàn Quốc và các con Rồng châu Á trước đây, các doanh nhân hàng đầu không chỉ có mong muốn làm giàu thuần túy mà còn có khát vọng lớn lao và sứ mệnh cao cả, dùng sản phẩm, dịch vụ của mình chinh phục thế giới, góp phần kiến tạo quốc gia và trở thành hành hùng dân tộc.

Tôi cho rằng, điều quan trọng nhất trong quốc tính (phẩm tính quốc gia) của kỷ nguyên mới là “Nhân tính” và “Chí khí”. Nhân tính giúp ta vẫn giữ được tính người, “chất người”, hay “mùi người” trong kỷ nguyên đang dần bị hao hụt tình người và ngày càng “sặc mùi AI”. Còn chí khí bền bỉ, kiên cường và sẵn sàng vượt nghịch cảnh giúp ta đi nhanh, đi mạnh, đi xa trong kỷ nguyên mới này.

Ngoài ra, tương tự khái niệm “lãnh đạo tầm vóc” mà tôi đã chia sẻ rất nhiều năm trước, “lãnh đạo vươn mình” thời đại này cũng bao hàm 5 phẩm chất nền tảng nhưng ở một cấp độ cao hơn.

Thứ nhất, phải có khát vọng lớn lao. Người dẫn dắt không thể chỉ nuôi mục tiêu cá nhân mà cần nuôi dưỡng hoài bão vì cộng đồng. Để đất nước vươn mình, trong cộng đồng doanh nghiệp cần có những doanh nhân mang trong mình cảm thức và tâm thức “chí tại thiên hạ”, chứ không chỉ là “chí tại bản thân”.

Thứ hai là phải có một sứ mệnh cao cả. Kinh doanh chỉ để kiếm tiền với khát vọng trở thành triệu phú, tỷ phú thì khát vọng đó có thể lớn, nhưng không lao. Một khát vọng lớn lao không chỉ hướng thiện mà còn hướng thượng, gắn liền với một lý tưởng, sứ mệnh cao cả là mang lại điều gì đó tốt lành cho cuộc sống.

Chẳng hạn, bán sữa không chỉ là giải pháp dinh dưỡng mà cao xa hơn là góp phần cải tạo giống nòi. Bán máy lạnh không chỉ là làm mát không gian mà là để nâng cao chất lượng không khí, cải thiện sức khỏe. Đào tạo doanh nhân thì không chỉ là bán các khóa học mà còn góp phần khai doanh trí, chấn doanh khí nhằm phát triển thế hệ doanh nhân mới và khai mở một nền quản trị mới…

Thứ ba, phải có chiến lược khả thi để hiện thực hóa khát vọng. Nếu không có chiến lược rõ ràng và khả thi thì dù khát vọng có lớn đến đâu, sứ mệnh có cao cả như thế nào thì cũng chỉ là giấc mơ, thậm chí dễ rơi vào ảo tưởng.

Thứ tư, phải xây dựng đội ngũ tài năng, đồng chí, cùng hệ và cộng sinh, tức cùng chung chí hướng, cùng chia sẻ hệ giá trị chung và bổ khuyết tài năng cho nhau. Không doanh nhân nào có thể vươn mình một mình.

Thứ năm, phải có giá trị bền vững để dựa vào, những giá trị đó chính là cốt lõi của văn hóa cá nhân, đội ngũ và tổ chức. Văn hóa vừa là chân ga giúp ta chinh phục đèo cao, vừa là chân thắng/chân phanh ngăn ta rơi xuống vực sâu. Văn hóa vừa thúc đẩy ta mãnh mẽ đi tới, vừa giữ ta dừng lại trước cám dỗ, là điều nhắc nhở ta đừng phản bội chính mình hay đánh mất chính mình.

Văn hóa cũng chính là động cơ sâu thẳm nhất và chí hướng cao xa nhất trong cuộc đời và sự nghiệp của một người, và điều này sẽ chi phối mọi suy nghĩ và hành động của người đó cả trong và ngoài công việc.

Làm sao một đất nước có thể vươn mình khi người lãnh đạo không còn cảm thức thiện-ác? Thiếu cảm thức đó, tài năng trở nên nguy hiểm. Tài năng kinh doanh cần được dùng để đưa mình, doanh nghiệp mình và đất nước đi lên, chứ không phải dùng để thao túng thị trường với vô số hàng giả hay hàng nhái, hàng độc hại.

Cho nên, thế hệ doanh nhân mới là một thế hệ không chỉ có năng lực lãnh đạo hay tài năng kinh doanh mà còn có chiều sâu văn hóa, có tính nhân bản và tinh thần ái quốc, một thế hệ doanh nhân rất nhân bản, rất dân tộc và rất là chính mình.

Đến lúc, người doanh nhân sẽ tự hỏi đích đến của cuộc đời ta là gì. Vì trước hết, doanh nhân cũng là một con người, nên vẫn cần trả lời những câu hỏi rất con người như: Ta là ai? Ta muốn trở thành con người như thế nào? Ta hiện thân cho điều gì? Nguyên tắc và giá trị sống nào mà ta sẽ bảo vệ và không bao giờ phá vỡ?...

Định hình được chính mình, ta mới có thể lãnh đạo bản thân. Lãnh đạo được bản thân, ta mới có thể thực sự dẫn dắt người khác và đưa tổ chức đi lên.

Tới đây, cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam sẽ trải qua một đợt thanh lọc, sẽ có doanh nghiệp phải rời cuộc chơi. Số còn lại với nền tảng vững chắc, được dẫn dắt bởi một thế hệ doanh nhân mới và một nền quản trị mới có sự dung hòa giữa chiều sâu văn hóa, tính nhân bản và tinh thần ái quốc sẽ nắm lấy vận hội chưa từng có và bứt phá mạnh mẽ.

Không còn là những người chỉ biết mưu cầu lợi nhuận, thế hệ doanh nhân mới giờ đây là chủ thể kiến tạo quốc gia, trở thành những anh hùng dân tộc thời đại mới.

Tử tế - Cốt lõi của văn hóa

Tử tế đích thực là khi ta lấy sự tử tế làm mục đích chứ không chỉ là một phương tiện để đạt được mục đích.

TS. Giản Tư Trung

- Nhà sáng lập Học viện Quản lý PACE, Viện trưởng Viện Giáo dục IRED.

Trong số các giá trị văn hóa tạo nên một nhà lãnh đạo vươn mình thì giá trị “nhân bản”, “đáng tin”, “tử tế” là những giá trị quan trọng bậc nhất, nhưng lâu nay lại ít bàn tới hay làm rõ vì khá trừu tượng, khó nắm bắt. Hơn nữa, nói dễ, làm khó.

Để dân tộc Việt Nam ta có thể vươn mình mạnh mẽ và bền bỉ thì có nhiều việc phải làm, có nhiều đích cần đạt, nhưng có một con đường và một đích đến mà chính quyền, doanh nghiệp và người dân luôn phải đặt lên hàng đầu, đó là cùng nhau tạo ra một “Trusted Vietnam” (Việt Nam đáng tin) trong mắt bạn bè năm châu. Và khởi đầu cho con đường này là, chung tay giúp cho các doanh nghiệp kinh doanh hàng thật thành công trong một thế giới tràn ngập hàng giả.

Việt Nam đang quyết liệt dẹp bỏ hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng. Môi trường kinh doanh ngày càng lành mạnh hơn. Nhưng quan trọng hơn, người kinh doanh cần được dẫn dắt bởi nội lực bên trong và được quản trị từ bên trong.

Chắc hẳn ai cũng đồng ý, sống nhân bản và kinh doanh tử tế là nền tảng quan trọng nhất của khát vọng vươn mình. Nhân bản và tử tế để vươn cao mà không té đau.

Nếu hỏi bất kỳ ai rằng, có muốn làm kinh doanh tử tế không, có muốn làm người tử tế không, có muốn dạy con làm người tử tế không… thì câu trả lời chắc hẳn là: Có. Nhưng nếu bàn thêm thế nào là tử tế thì có khi nhiều người sẽ lúng túng, vì chưa dành thời gian để tìm hiểu sâu về một thứ mà ai cũng cần và muốn có.

Có người bảo: Tử tế là không làm hại người khác. Đúng, nhưng chưa đủ. Tử tế không chỉ là tránh làm điều xấu. Ta làm ăn tử tế là vì ta là người tử tế.

Cụ thể, người kinh doanh đàng hoàng tử tế không phải chỉ vì muốn khách hàng quay lại với mình hay muốn thành công trong kinh doanh, mà tử tế đích thực là “ta kinh doanh đàng hoàng tử tế bởi vì ta là con người đàng hoàng tử tế”.

Bởi lẽ, tử tế đích thực là khi ta lấy sự tử tế làm mục đích chứ không chỉ là một phương tiện để đạt được mục đích.

Muốn làm doanh nhân tử tế, trước hết phải là con người tử tế. Đã là người tử tế thì làm gì cũng tử tế. Làm con, làm cha, làm mẹ, làm vợ, làm chồng, làm lãnh đạo, làm ăn, làm việc… tất cả đều tử tế.

Ai làm ăn gian dối không thể gọi là người tử tế. Còn nếu đã xác định sống tử tế, thì phải giữ vững điều đó trong mọi việc. Bởi lẽ, mọi nghề, mọi việc khác mà ta làm chỉ là hiện thực hóa cách sống và cách làm người mà ta đã chọn.

Tôi cho rằng, văn hóa là lựa chọn ta hiện thân cho điều gì và sống với điều đó mọi nơi mọi lúc, đồng thời bảo vệ được điều đó trong mọi hoàn cảnh.

Nếu ta đã lựa chọn hiện thân cho sự tử tế thì ta có sống được với sự tử tế đó ở mọi nơi, mọi lúc hay không; có bảo vệ được sự tử tế trong mọi hoàn cảnh hay không? Đó là điều thực sự đáng suy ngẫm!

Phụng sự - đích đến tối hậu

Từ nội hàm của hai chữ tử tế, ta thấy rõ hơn sứ mệnh phụng sự trong thời đại mới. Ngày xưa, Nguyễn Công Trứ từng nói: “Đã mang tiếng ở trong trời đất Phải có danh gì với núi sông”. Phụng sự trong ý thức hệ Nho giáo thường là để có danh phận, để lại tiếng thơm muôn đời.

Nhưng có một cách nghĩ khác, là một người muốn phụng sự bởi vì đó là con người tử tế của họ chứ không phải họ phụng sự để đạt được điều gì. Mong muốn phụng sự nằm trong cái bản chất tử tế, trong cái bản tính tự nhiên của họ.

“Cư trần lạc dạo”, như lời của Phật Hoàng Trần Nhân Tông, chúng ta vẫn sống trong cõi trần, nhưng vẫn đắc đạo.

Chúng ta sống tự do theo cách của mình, nhưng vẫn mang lại nhiều giá trị cho đời và nhận được những thứ mà mình muốn. Phụng sự khi đó như hơi thở, tự nhiên và bền bỉ.

Phụng sự xã hội theo cách nhìn đó, những thành tựu ta đạt được sẽ là hệ quả trong cách sống của mình.

Một người doanh nhân nếu làm vì phụng sự thì họ sẽ làm rất quyết liệt nhưng đến một lúc không còn muốn phụng sự nữa, họ sẽ dừng lại. Còn nếu như phụng sự là bản chất con người họ thì họ sẽ nỗ lực cả đời người.

Trong tư tưởng kinh doanh hiện đại, không có sứ mệnh thì không thể gọi là kinh doanh (no mission, no business), tuy nhiên, không có lợi nhuận thì cũng khó mà thực hiện sứ mệnh bền vững (no margin, no mission), tức là “có thực mới vực được đạo”.

Thực và đạo không mâu thuẫn nhau mà hòa quyện vào nhau, không thể tách rời. Nhưng phải hành đạo thì mới có thực, chứ không phải là ngược lại. Làm ăn gian dối để có nhiều tiền, rồi lấy tiền đi làm từ thiện thì có khi chỉ là sám hối mà thôi!

Một lần nữa, có thể tiếp tục khẳng định khái niệm kinh doanh mà tôi đã miệt mài chia sẻ với cộng đồng doanh nghiệp trong suốt hơn hai thập kỷ qua: kinh doanh là kiếm tiền bằng cách phụng sự xã hội thông qua các sản phẩm dịch vụ tốt lành của mình.

Tôi tin, khái niệm này đúng ở mọi thời, nhưng ở kỷ nguyên này, mọi người sẽ có tầm nhìn xa hơn và cảm thức rộng lớn hơn về kinh doanh và phụng sự. Và trong sự cộng hưởng khát vọng chung của cả dân tộc để chinh phục thế giới và phụng sự nhân loại, vươn mình không chỉ hướng thiện mà còn hướng thượng.

(*) Đặng Hoa lược ghi

Bài viết đăng trên Đặc san TheLEADER với chủ đề PHỤNG SỰ xuất bản tháng 8/2025. Đặc san dày 196 trang, gồm bốn phần: Chính sách phụng sự, Lãnh đạo phụng sự, Doanh nghiệp phụng sự và Báo chí phụng sự.

Để đặt mua Đặc san, xin liên hệ: Tạp chí điện tử Nhà quản trị - TheLEADER

Tòa soạn thường trực: Tầng 2, tòa nhà số 5 ngõ 535 Kim Mã, phường Giảng Võ, Hà Nội
Điện thoại: (024) 6687 6808 - Hotline: 08887 08817

Văn phòng đại diện tại Thành phố Hồ Chí Minh
Địa chỉ: Lầu 2, tòa nhà VNO, số 29 Huỳnh Văn Bánh, phường Phú Nhuận, TP.HCM
Điện thoại: 08867 08817