Chỉ cần nhấn like, bình luận về một bộ quần áo, món ăn hay một điểm đến du lịch nào đó trên Facebook, ngay lập tức ứng dụng này sẽ chọn lọc và hiển thị hàng loạt những sản phẩm, gợi ý mua hàng tương tự để người dùng chọn lựa.
Chính vì sự quá nhanh nhạy trong việc nắm bắt hành vi của khách hàng, nhiều người còn nói đùa với nhau rằng, Facebook, Google thậm chí còn "hiểu" họ hơn chính vợ, chồng hay người thân của họ.
Để làm được điều "kỳ diệu" này, Facebook đã "theo dõi" người dùng, đọc các hoạt động trong group, fanpage, từ đó định hình sở thích, nhu cầu của khách hàng và sử dụng nó cho các đơn vị kinh doanh, nhằm đưa sản phẩm đến đúng đối tượng và đạt hiệu quả cao nhất.
Tại Việt Nam, số lượng tài khoản sử dụng Facebook, Google đã đạt hơn 100 triệu, trong đó, Facebook đạt khoảng 70 triệu và Google đạt gần 40 triệu tài khoản.
Đáng nói, thị trường trên internet của Việt Nam hầu như đang nằm hoàn toàn trong tay các công ty nước ngoài. Mạng xã hội nước ngoài chiếm 95%, các công cụ tìm kiếm 98%; thương mại điện tử 80%.
Bao trùm lên tất cả các lĩnh vực trên là số tiền "khổng lồ" thu được từ quảng cáo. Theo thống kê sơ bộ, hiện tiền quảng cáo các công ty nước ngoài điển hình là Facebook và YouTube chiếm tới 80% thị phần. Riêng số tiền quảng cáo mà hai công ty Facebook và YouTube năm 2017 thu được là 320 triệu USD.
Tuy nhiên, những khoản thuế từ doanh thu quảng cáo nói trên đều không thu được. Bộ trưởng Bộ thông tin và truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng từng khẳng định rằng, các mạng xã hội nước ngoài sang Việt Nam làm giàu, hưởng nhiều lợi ích ở Việt Nam nhưng chưa tuân thủ pháp luật, chưa đóng thuế đầy đủ. Tình trạng này đã kéo dài và không thể để tiếp tục tồn tại.
Lý giải nguyên nhân của thực trạng này, TS. Vũ Sỹ Cường, Học viện Tài chính cho rằng, trong bối cảnh thương mại xuyên biên giới ngày càng nở rộ, đang tồn tồn tại một thực tế là các doanh nghiệp công nghệ tạo ra doanh thu trên lãnh thổ một quốc gia nhưng lại không phải nộp thuế tại quốc gia đó.
"Đây là sự thay đổi rất lớn trong xã hội, bởi trước đây, chúng ta chỉ nghĩ rằng đánh thuế đối với những thứ hiện hữu, song hiện có những thứ không hiện hữu nhưng lại rất có giá trị. Điển hình như thông tin, giá trị được tạo ra bởi người sử dụng", ông Cường cho hay.
Chính bản thân Facebook cũng đang sử dụng thông tin mà người dùng khai báo để khai thác, mang lại lợi nhuận bằng việc bán thông tin đó cho các đơn vị quảng cáo.
Chia sẻ tại Tọa đàm "Đánh thuế thế nào đối với các hoạt động thương mại và dịch vụ xuyên biên giới", vị chuyên gia này cho rằng: "Câu chuyện ở đây là Facebook ở tận Mỹ nhưng lại thu lợi nhuận từ những người Việt Nam, thông qua đại lý tại Việt Nam. Trong khi đó, cách đánh thuế thông thường như trước đây chỉ quy định đánh thuế dựa trên các hàng hoá hữu dụng, hữu hình. Nếu hàng hoá đó được chuyển qua các quốc gia thì đánh thuế thông qua thuế xuất nhập khẩu".
Như vậy, vấn đề đặt ra là hàng hoá mà Facebook phân phối qua các quốc gia là thông tin, thông tin được phân phối qua internet thì đánh thuế như thế nào khi không có cơ quan hải quan nào có thể kiểm soát được?
Bên cạnh đó, bản chất của thuế là đánh thuế theo đơn vị lưu trú, hàng hoá hữu dụng, trong khi đó, Facebook, Google không có đơn vị lưu trú tại Việt Nam và hàng hoá hữu dụng thì đánh thuế trên cở sở nào?
Theo ông Cường, hoạt động thương mại xuyên biên giới đang tồn tại những thách thức lớn không chỉ đối với Chính phủ Việt Nam mà còn là vấn đề nan giải chung của cả thế giới. Trong đó, đáng chú ý là hai thách thức cơ bản.
Thách thức thứ nhất là xác định giá trị đánh thuế của các hoạt động thương mại xuyên biên giới. Đối với những sản phẩm hữu hình, việc xác định giá trị này rất đơn giản bởi nó có chi phí sản xuất, song hàng hoá vô hình như thông tin lại hoàn toàn khác, để tính toán được con số cụ thể vẫn đang là câu hỏi lớn.
Liệu có thể xác định dựa trên giá trị người dùng là bao nhiêu không, ví dụ mạng xã hội có 100.000 người dùng khác mạng xã hội một triệu người dùng, hay Youtube có 500 người like với một triệu like. Trong khi đó, muốn đánh thuế, trước hết phải xác định được giá trị của sản phẩm.
Thách thức thứ hai là đối tượng đánh thuế. Theo ông Cường, rõ ràng không thể đánh thuế người dùng bởi như vậy sẽ cản trở người dùng, càng không thể đánh thuế Facebook hay Google vì các công ty này không ở Việt Nam.
Một cách khác là đánh thuế đại diện các công ty này tại Việt Nam. Tuy nhiên, điều này cũng gây tranh cãi vì các doanh nghiệp này cho rằng, họ chỉ thu hộ các công ty chủ tại nước ngoài.
Hơn nữa, theo cách đánh thuế hàng hoá thông thường, VAT hàng xuất khẩu bằng 0, trong khi đó, thông tin của người dùng tại Việt Nam xuất ra nước ngoài cho các doanh nghiệp đó khai thác, nhưng bán dịch vụ cho quảng cáo thì lại là các đại lý ở trong nước. Do đó, để tính toán được ai là đối tượng chịu thế và mức thuế như thế nào là điều không đơn giản.
Lấy dẫn chứng cho điều này, ông Cường chỉ ra câu chuyện của Vinasun và Grap. Theo đó, nếu Grap bị đánh thuế như taxi thông thường 10% VAT, thuế thu nhập doanh nghiệp thì không hợp lý bởi bản thân Grap không cung cấp dịch vụ cho khách hàng mà từng cá nhân lái xe cung cấp dịch dụ. Trong khi đó, theo Luật Thuế quy định VAT trên hộ gia đình chỉ chịu mức thuế khoán.
Về vấn đề bảo hiểm xã hội cho người lao động, Grap không sử dụng hợp đồng thuê mướn lao động giữa hai bên (doanh nghiệp và người lao động) như Vinasun, vì thế không có căn cứ để bắt công ty này đóng bảo hiểm xã hội. Mặt khác, Grap ở Singapore, vậy thu thuế doanh nghiệp như thế nào?
"Trong khi đó, không thu được thuế thì nhà nước thất thu ngân sách, người lao động không được đóng bảo hiểm thì bị thiệt, nhưng nếu bắt họ thực hiện thì không biết dựa trên căn cứ nào và tính ra sao", ông Cường chia sẻ.
Bên cạnh đó, theo vị chuyên gia này, các doanh nghiệp trong nước có pháp nhân, phải nộp thuế thu nhập, nếu không thể thu thuế hoặc đánh thuế không đầy đủ những doanh nghiệp có hoạt động thương mại xuyên biên giới sẽ tạo môi trường cạnh tranh không công bằng.
Các hoạt động thương mại xuyên biên giới đang đặt ra rất nhiều những thách thức cho các cơ quan thuế. Đó là sự thay đổi cơ bản về cách thức xác định giá trị, đối tượng chịu thuế, đối tượng đánh thuế. Để đánh thuế đối với các doanh nghiệp này cần có sự nghiên cữu thật kỹ lưỡng.
Tuy nhiên, Ông Cường cũng cho rằng, có những xu thế không thể chống lại, Việt Nam không phải là nước duy nhất đang gặp tình trạng này. Đơn cử như khi Netflix vào, không chỉ truyền hình, rạp chiếu phim ra đi cũng là bình thường.
Hơn nữa, việc đưa ra hành lang pháp lý để đánh thuế những ông lớn như Facebook, Google sẽ rất khó khăn vì nếu làm mạnh, họ sẵn sàng từ bỏ thị trường Việt Nam nếu cân bằng giữa chi phí và lợi nhuận không hấp dẫn, khi đó, Việt Nam sẽ mất nhiều hơn được.
