"Sống dở, chết dở", "nguy cơ lụi tàn" là thực trạng của ngành xây dựng được Chủ tịch Hiệp hội các Nhà thầu xây dựng Việt Nam (VACC) - ông Nguyễn Quốc Hiệp khái quát trong công văn gửi tới Thủ tướng Chính phủ mới đây.
Mặc dù đã có một số doanh nghiệp xây dựng tăng trưởng mạnh trong nửa đầu năm nhưng về tổng thể phần lớn các doanh nghiệp mới đạt 20-40% kế hoạch cả năm.
Thay mặt các nhà thầu xây dựng, ông Hiệp nêu ra sáu khó khăn lớn của các doanh nghiệp xây dựng hiện nay mà chưa tìm ra giải pháp khắc phục.
Khó khăn lớn nhất phải kể đến đầu tiên là giá cả vật liệu xây dựng biến động quá lớn.
Ông Hiệp dẫn chứng giá thép tính từ đầu năm 2021 đến nay đã tăng từ 20% - 60% (cao điểm là tăng 60%, hiện nay dịu xuống ở mức trên 20%). Tương tự, giá xi măng từ mức giá 1.400đồng/kg thời điểm quý IV/2020 đến nay là 1.980đồng/kg (chưa kể VAT). Giá nhựa đường là 11.000đồng/kg ở thời điểm cuối 2020 đến nay là 15.500đồng/kg.
Chưa làm đã biết lỗ
Tất cả các loại vật liệu đều tăng cao đã làm giá thành gói thầu tính trung bình cho từng thời điểm tăng từ 18% - 30%. Trường hợp cụ thể tại Vinaconex, nhà thầu thi công gói thầu đường cao tốc Mai Sơn - Quốc lộ 45, ngay khi bắt đầu triển khai thi công tính toán lại tất cả cơ cấu giá ở thời điểm đó đã thấy lỗ 46% so với giá gói thầu được chủ đầu tư ký hợp đồng.
Theo VACC, giá cả vật liệu biến động mạnh nhưng Nhà nước chưa có cơ chế bù giá, điều chỉnh hợp đồng hợp lý hoặc có những biện pháp cụ thể để hỗ trợ nhà thầu nên hiện nay hàng loạt nhà thầu đang tham gia vào các gói thầu đầu tư công, đặc biệt các gói thầu về hạ tầng kỹ thuật đường cao tốc Bắc - Nam, đang lâm vào tình trạng sống dở, chết dở.
Nhiều nhà thầu hiện nay không dám nhận thầu các công trình vốn đầu tư công do hệ thống định mức đơn giá của ta không cập nhật dược thị trường. "Đây là một thực tế đáng buồn và chưa từng xảy ra ờ Việt Nam", ông Hiệp cho biết.
Khó khăn thứ hai của các nhà thầu xây dựng là thủ tục pháp lý đầu tư dự án bất động sản chưa được tháo gỡ nên số dự án mới chưa đủ nhiều để cung cấp công ăn việc làm cho các doanh nghiệp xây dựng.
"Tâm lý e dè ngần ngại, né tránh khá phổ biến trong bộ máy hành chính khi giải quyết các thủ tục cho các dự án nên số dự án mới ngày càng ít hơn dẫn đến tình trạng cạnh tranh phá giá ở một số doanh nghiệp để cố gắng tồn tại, nhưng do cố gẳng thắng thầu bằng mọi giá nên khi thực hiện đều đổ vỡ, công nợ", ông Hiệp thẳng thắn nêu trong công văn gửi Thủ tướng.
Khó khăn thứ ba là thiếu hụt lao động. VACC cho biết, ngành xây dựng có đặc thù là 70% số lao động là từ nông nhàn nhưng sau Covid-19, việc tuyển dụng lao động hết sức khó khăn.
Ví dụ, Thanh Hoá có số thợ hoàn thiện trong xây dựng rất lớn nhưng sau Covid-19 số lao động này không quay lại mà phần lớn ở lại quê tìm kiếm công việc khác. Cũng vì khan hiếm nhân công nên đơn giá nhân công tăng lên đến 25% để cạnh tranh thu hút nhân lực.
Vướng mắc về quyết toán tài chính
Tài chính cũng đang là một sức ép lớn cho các doanh nghiệp xây dựng do công tác thanh quyết toán với các chủ đầu tư còn phức tạp, khó khăn, hầu hết các nhà thầu bị nợ đọng. Đặc biệt, ở khoảng 20 - 25% cuối của dự án, nhiều dự án đã đưa vào khai thác sử dụng vài ba năm vẫn chưa quyết toán được, trong khi nhà thầu phải vay tín dụng ngân hàng, chịu lãi suất cao dẫn đến tình trạng nợ chồng nợ.
Mặc dù VACC đã nhiều lần kiến nghị cũng như đề xuất trong các cuộc họp về cơ chế thanh toán để bảo vệ nhà thầu khỏi bị thua thiệt với các chủ đầu tư nhưng cho đến nay chưa có cơ quan nào lên tiếng.
Các cuộc tranh chấp giữa các chủ đầu tư và nhà thầu phần lớn người chịu thua thiệt là các nhà thầu. Trong bối cảnh đó, việc các ngân hàng siết tín dụng cho vay làm các nhà thầu đã khó khăn càng thêm điêu đứng về tài chính.
Chủ tịch VACC Nguyễn Quốc Hiệp: Các doanh nghiệp xây dựng đang đứng trước thách thức hết sức khốc liệtThứ năm, các thủ tục pháp lý về giao nhận thầu còn nhiều rắc rối phức tạp, đối với các nhà thầu vừa mất nhiều thời gian, nhiều chi phí về thủ tục và cơ chế thanh quyết toán cũng còn nhiều bất cập.
Ông Hiệp đặc biệt nêu việc phải tuân thủ quy định của Luật Phòng cháy chữa cháy với những tiêu chí đặc biệt cao so với mặt bằng khu vực.
Nguyên vật liệu độc quyền nhập khẩu khiến chi phí tăng quá cao, cơ chế kiểm tra đánh giá các vật liệu còn nhiều điểm bất họp lý vừa gây lãng phí vật tư, tiền của vừa làm khó cho các nhà thầu và chủ đầu tư.
Áp lực thứ sáu đối với các nhà thầu được ông Hiệp nêu ra là công tác thanh, kiểm tra của các cơ quan thanh tra, kiểm toán còn chồng chéo giữa các ngành liên quan khiến các doanh nghiệp tốn khá nhiều thời gian.
Đặc biệt, tình trạng hồi tố của công tác kiểm toán, thanh tra gây khá nhiều phiền phức cho các doanh nghiệp. Ông Hiệp nêu thực trạng có dự án đã quyết toán xong cả chục năm, kiểm toán vẫn yêu cầu truy thu tiền, và doanh nghiệp không lấy đâu ra để nộp.
Với những khó khăn trên, VACC cho rằng, doanh nghiệp xây dựng Việt Nam thật sự đang đối mặt nguy cơ tàn lụi dần.
Hiện khá nhiều doanh nghiệp tập trung tìm kiếm công việc ở các dự án có vốn đầu tư nước ngoài vì cơ chế giá của họ hợp lý bám sát giá thị trường vật liệu, cơ chế đấu thầu minh bạch và cơ chế thanh toán sòng phẳng.
Nhưng thực tế không phải doanh nghiệp nào cũng tiếp cận được các công trình vốn nước ngoài nên có thể nói đa số các doanh nghiệp xây dựng Việt Nam đều đứng trước thách thức hết sức khốc liệt.
Trước thực tiễn này, VACC cho rằng, Chính phủ và các bộ, ngành liên quan cần lắng nghe những kiến nghị của doanh nghiệp xây dựng đế có ý kiến chỉ đạo cụ thể để giúp doanh nghiệp vượt qua thời điểm khốc liệt này.
