'Ba nhà' bắt tay ngăn chảy máu chất xám

Bằng kinh nghiệm khởi nghiệp 25 dự án kinh doanh có lợi nhuận, ông Marc Kramer, hiện đang là giảng viên cao cấp bộ môn khởi nghiệp của Đại học VinUni đã đề xuất một số sáng kiến nhằm giữ chân các nhân tài ở lại Việt Nam. 

TheLEADER đã có cuộc trò chuyện với ông Marc về sáng kiến này.

Được biết ông đang có một chuỗi các sáng kiến nhằm hạn chế tình trạng chảy máu chất xám ở Việt Nam, ông có thể cho biết rõ hơn về sáng kiến đầu tiên?

Ông Marc Kramer: Ý tưởng đầu tiên của tôi đó là "các tập đoàn có doanh thu từ 10 triệu USD trở lên sẽ bỏ vốn đầu tư cho sinh viên kinh doanh". 

Theo sáng kiến này, các tập đoàn sẽ đầu tư một lượng vốn kinh doanh với lãi suất thấp để sinh viên đại học và sau đại học có cơ hội triển khai.

Nhằm đáp ứng mục tiêu phát triển, việc loại bỏ hay thêm mới các hoạt động kinh doanh có ý nghĩa sống còn đối với các tập đoàn nếu không muốn dẫm vào vết xe đổ của những thương hiệu toàn cầu đã thất bại như Kodak, Sears và Smith Corona.

Để có thể làm được việc đó, họ cần khảo sát sự thay đổi về nhu cầu của khách hàng, luôn cập nhật các công nghệ mới, để cải thiện vị thế cạnh tranh và tạo ra nguồn doanh thu mới. 

Sinh viên có thể trực tiếp làm việc cùng với lãnh đạo doanh nghiệp để nghiên cứu các cơ hội kinh doanh mới, phát triển kế hoạch kinh doanh cho các dòng sản phẩm mới.

Công ty sẽ đầu tư hoặc đồng đầu tư vào những dòng sản phẩm/dịch vụ mới này, đồng thời kết hợp các nhân viên có kinh nghiệm và những sinh viên mới ra trường vào triển khai các hoạt động.

Đồng thời, công ty có thể trả cho những thành viên tham gia tiền lương và một phần lợi nhuận để thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp, linh hoạt hơn và đem đến những cơ hội hấp dẫn khiến cho những người tài năng và thông minh nhất cảm thấy thách thức.

Đối với từng dự án, doanh nghiệp sẽ tuyển dụng sinh viên thuộc các chuyên ngành khác nhau như: quản lý, tiếp thị, truyền thông, kỹ thuật, kho vận và khoa học máy tính… bởi đây là những cấu phần giúp doanh nghiệp vận hành một cách thông suốt.

Công ty sẽ cử một trưởng dự án đến để làm việc với sinh viên. Đây cần là những người huấn luyện giỏi, có tính cách tích cực và kiên định, chỉ ra được những ưu nhược điểm của sinh viên. 

Khả năng này của những người quản lý dự án khiến cho sinh viên tự tin hơn và đưa ra phản hồi để cải thiện kỹ năng của mình. Sự tự tin tạo ra sáng tạo và cải thiện các kỹ năng mềm như giao tiếp giữa các cá nhân.

Khi làm việc ở những dự án đó, sau khi tốt nghiệp, sinh viên không chỉ tích lũy được kinh nghiệm mà còn có sẵn cơ hội làm việc toàn thời gian. 

Với sáng kiến này, thậm chí họ còn có cơ hội xây dựng một doanh nghiệp mới do chính họ sở hữu một phần vốn.

Làm thế nào để có thể đảm bảo rằng những dự án này không chỉ tạo ra lợi ích ngắn hạn mà còn mang lại giá trị bền vững cho cả sinh viên và các tập đoàn đầu tư?

Ông Marc Kramer: Đó là vấn đề mà tôi cũng lo lắng! Điều quan trọng là doanh nghiệp cần chọn những dự án có thể được thực hiện nhanh chóng với lợi nhuận đủ để trang trải tiền lương ban đầu.

Doanh thu trong khoảng thời gian làm thêm giờ mang lại tỷ suất lợi nhuận trước thuế từ 20% trở lên sau khi đã trừ đi tất cả các chi phí.

Ví dụ, chúng ta đều biết rằng việc sử dụng AI cho các sản phẩm, dịch vụ mới hoặc cải tiến hoạt động chỉ mới bắt đầu. Các công ty sẽ phải tận dụng khả năng của AI để tạo ra các sản phẩm, dịch vụ mới và nâng cao hiệu quả chi phí.

Điều đó sẽ tạo ra việc làm cho các nhà nghiên cứu thị trường, nhà tiếp thị, quản lý dự án, nhà phát triển, nhà văn, nhà quay phim, dịch vụ khách hàng và nhà hoạch định chiến lược.

Một ví dụ khác, đặc biệt là ở các thành phố lớn, khi mức thu nhập tiếp tục tăng lên sẽ thu hút các thương hiệu thực phẩm nước ngoài và các doanh nghiệp bán lẻ nhảy vào thị trường Việt Nam. 

Những doanh nghiệp này sẽ muốn thuê những nhân tài địa phương trong các lĩnh vực quản lý, tiếp thị, bán hàng, nghiên cứu thị trường, hỗ trợ khách hàng, kho vận, lập trình viên máy tính và nhiều vị trí khác.

Sinh viên Việt Nam có kỹ năng nói tiếng Anh tốt và hoàn toàn phù hợp với 4 đối tác kinh tế lớn nhất của Việt Nam là Australia, Canada, Anh và Mỹ. 

Theo tạp chí Economist và các nghiên cứu khác, Việt Nam được kỳ vọng sẽ có tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh nhất châu Á.

Để thực hiện ý tưởng này cần sự phối hợp của những tổ chức, lĩnh vực nào?

Ông Marc Kramer: Để thực hiện được ý tưởng này, chúng ta cần có kế hoạch chiến lược tập hợp bốn nhóm, bao gồm: nhà kinh tế, công ty trong và ngoài nước, chính phủ và trường đại học.

Nhà kinh tế học thể cung cấp những báo cáo, nghiên cứu về những ngành đang phát triển, cần những nhân sự thuộc chuyên môn nào, với số lượng bao nhiêu để đáp ứng được nhu cầu của ngành nghề đó. 

Điều này sẽ cho phép ba nhóm chính: doanh nghiệp, trường đại học và chính phủ xây dựng một kế hoạch để mọi người đều có lợi về mặt tài chính.

Các doanh nghiệp phải chỉ ra cụ thể những công việc họ cần tuyển và mức lương họ sẵn sàng trả. Hãy nhớ rằng mức lương đủ sống là không đủ, cân bằng cuộc sống trong công việc là ưu tiên hàng đầu của mọi người dưới 35 tuổi. 

Vì vậy, doanh nghiệp cần phải cho nhân viên có thời gian nghỉ ngơi vào thứ Bảy, có thể làm thêm mỗi giờ một ngày vào ngày trong tuần, nhưng họ muốn những ngày cuối tuần rảnh rỗi.

Các trường đại học cần phải điều chỉnh chương trình giảng dạy của mình để cung cấp kiến thức thực tế từ chuyên gia đã từng làm việc trong lĩnh vực này và các kỹ năng mềm như giao tiếp và công nghệ. 

Điều này không có nghĩa là loại bỏ các môn học truyền thống. Nó có nghĩa là làm theo những gì các trường tốt nhất làm, khuyến khích giáo sư các trường tư vấn cho khu vực tư nhân và làm việc với các công ty khởi nghiệp.

Nhiều giáo sư thuộc các trường vẫn đang dạy các tài liệu lỗi thời. Họ nên tham gia các môn học không liên quan đến kinh doanh như lịch sử, sáng tác và các lớp khác dạy tư duy phê phán, cải thiện kỹ năng giao tiếp… giúp phát triển các mối quan hệ thông qua sở thích chung ngoài công việc.

Chính phủ có thể yêu cầu các trường thay đổi chương trình giảng dạy, loại bỏ các lớp học không tạo ra những công việc tiềm năng và thay thế bằng các lớp học kỹ năng mềm bắt buộc.

Bên cạnh đó, nhà nước cũng cần đảm bảo rằng hành vi hối lộ và các công cụ tham nhũng khác sẽ bị loại bỏ và thay thế bằng các biện pháp khuyến khích thưởng cho các quan chức chính phủ và các bộ nhằm giảm chảy máu chất xám. 

Ngoài ra, chính phủ cũng cần có những chính sách khuyến khích đổi mới sáng tạo và thuế suất để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vốn cho sinh viên triển khai các dự án.

Nhà trường cần chuẩn bị những gì cho sinh viên để có thể tham gia vào các dự án kinh doanh này?

Ông Marc Kramer: Mỗi sinh viên sẽ có lĩnh vực chuyên môn riêng trong dự án, ví dụ như lập trình máy tính, tiếp thị, kế toán…

Ngoài kĩ năng chuyên môn, các trường học có thể dạy sinh viên triển khai một hoạt động kinh doanh. Đây là điều mà phần lớn các trường đại học dạy về khởi nghiệp trên thế giới đang thực hiện.

Cụ thể, trường học có thể khuyến khích sinh viên triển khai một dự án ít hoặc không tốn kém như: bán áo thun, sản phẩm nướng hoặc làm trợ lý trực tuyến cho các cá nhân, doanh nghiệp… để học mọi khía cạnh về vận hành doanh nghiệp và hiểu được tất cả các mảnh ghép trong bức tranh kinh doanh.

Các trường đại học và doanh nghiệp có thể kết hợp triển khai chương trình này cho sinh viên từ năm nhất đại học. 

Trong đó, trường học sẽ là bên triển khai, doanh nghiệp sẽ bảo lãnh toàn bộ hoặc một phần học phí, hoặc trả lương cho sinh viên khi họ thực hiện những dự án kinh doanh nhỏ liên quan đến doanh nghiệp.

Điều này sẽ mang lại cho các công ty cơ hội làm quen, chuẩn bị kiến thức và kĩ năng cho nhân viên tương lai, từ đó bỏ được giai đoạn đào tạo nội bộ sau khi những sinh viên này tốt nghiệp.

Các đại học khác trên thế giới và Việt Nam đã từng thực hiện sáng kiến này chưa? Bản thân VinUni thì sao thưa ông?

Ông Marc Kramer: Tại đại học Drexel ở Philadelphia, thời gian thực tập của sinh viên tại các doanh nghiệp kéo dài một năm và 80% sinh viên được chủ lao động tuyển dụng.

Tương tự, tại đại học VinUni, theo khảo sát của tôi với 30 công ty nhận sinh viên VinUni thực tập, tất cả sinh viên này đều nhận được điểm cao khi tham gia các dự án phức tạp và được các công ty thực tập mời làm việc toàn thời gian.

Chính phủ có thể làm gì để thu hút các doanh nghiệp có doanh thu trên 10 triệu USD thực hiện ý tưởng này?

Ông Marc Kramer: Trong khoảng từ ba tháng đến một năm đầu, tại Hoa Kỳ, các tiểu bang đã và đang tài trợ cho các doanh nghiệp một nửa mức lương khi họ tuyển dụng những người lao động có tay nghề cao.

Câu hỏi đặt ra là sau khi chính phủ không còn trợ cấp, liệu các doanh nghiệp có thể tiếp tục giữ lại những nhân sự này hay không?

Để đảm bảo rằng sau khoảng thời gian tài trợ, các nhân sự vẫn sẽ đảm bảo được việc làm, doanh nghiệp sẽ huy động họ vào hoạt động xây dựng, phát triển những dòng sản phẩm, dịch vụ mới, đồng thời tìm ra những giải pháp tiết kiệm về tài chính tối ưu cho công ty, từ đó tạo ra doanh thu tương lai và dòng tiền dương trên bảng cân đối kế toán.

Với khả năng tạo doanh thu và dòng tiền dương, việc làm của các nhân sự này trong doanh nghiệp sẽ được đảm bảo.

Hầu hết các quốc gia trên thế giới đều thu hút nguồn vốn lớn hơn nhu cầu thực tế. Chính phủ có thể ưu đãi về thuế cho doanh nghiệp trên nguồn doanh thu mới này, từ đó tạo ra một động lực tài chính để doanh nghiệp phát triển các sản phẩm và dịch vụ mới.

Ví dụ, giả sử tại thời điểm đăng ký tham gia chương trình giữ chân nhân tài địa phương, công ty đang kiếm được 10 triệu USD và tăng trưởng 5% mỗi năm trong 3 đến 4 năm qua. Họ kỳ vọng sẽ đạt doanh thu 10,5 triệu USD vào năm tiếp theo.

Nhờ có nhân viên mới, công ty có thể tăng trưởng lên mức 10%, tương ứng với 1 triệu USD doanh thu tăng thêm. 

Trong trường hợp chính phủ miễn 20% thuế trên doanh thu mới, công ty sẽ được giảm 200 nghìn USD. Điều này có nghĩa là khoản hoàn thuế của chính phủ trong chương trình này có thể đã cao gấp đôi, gấp ba lần số tiền lương mà họ cần dùng để thu hút và tuyển dụng nhân tài.

Triển khai dự án một cách bền vững

Làm thế nào để kế hoạch này hiệu quả và hấp dẫn về lâu dài?

Ông Marc Kramer: Để có thể khiến cho các doanh nghiệp thấy rằng đây là một cơ hội hấp dẫn và lâu dài, chính phủ cần ưu đãi tài chính cho những hoạt động liên quan đến đổi mới sáng tạo và thuế. 

Bên cạnh đó, để đảm bảo rằng những ưu đãi này khả thi, chính phủ nên yêu cầu doanh nghiệp cần có các kế hoạch kinh doanh đầy đủ, có mốc thời gian, dự báo tài chính, kế hoạch tuyển dụng, trước khi đưa ra những ưu đãi về thuế.

Là một doanh nhân, tôi biết các mốc thời gian và dự báo tài chính hiếm khi đạt được, đặc biệt là khi kinh doanh những loại sản phẩm, dịch vụ mới.

Nếu nhận thấy các doanh nghiệp tham gia dự án thực sự nỗ lực và những mục tiêu của họ là khả thi, chính phủ cần cho doanh nghiệp thêm một khoảng thời gian để tích hợp mục tiêu tài chính và tạo việc làm vào bộ máy doanh nghiệp.

Bởi họ đang đóng vai trò tương tự như một nhà đầu tư mạo hiểm/nhà đầu tư thiên thần/nhà đầu tư cổ phần tư nhân trong dự án này.

Thông qua việc lựa chọn các dự án ngắn hạn, các doanh nghiệp sẽ có được nguồn vốn và tích lũy để triển khai các dự án dài hạn, mang giá trị bền vững. 

Trong hầu hết các lĩnh vực, ngoài lĩnh vực năng lượng và cơ sở hạ tầng, rất ít nhà đầu tư có đủ kiên nhẫn và vốn để chờ đợi lợi tức đầu tư từ 5 năm trở lên. 

Dưới đây là một số ví dụ về những cơ hội dài hạn.

Thứ nhất là cơ hội từ các trường đại học giảng dạy bằng tiếng Anh. Do Việt Nam đang phát triển kinh tế quá nhanh nên ngày càng có nhiều trường đại học nói tiếng Anh đến mở trường học tại đây. Điều này sẽ tạo ra cơ hội lâu dài trong lĩnh vực tiếp thị, công nghệ thông tin, nhân sự, hoạt động vận hành, giáo dục trực tuyến, bán hàng, viết đơn xin tài trợ và nghiên cứu phát triển do nhà tài trợ tài chính.

Tương tự, hoạt động R&D từ các trường đại học sẽ tạo ra các doanh nghiệp và việc làm mới. Những tập đoàn đầu tư lớn như Mekong Capital đã đầu tư vào các công ty Việt Nam trong 30 năm và ngày càng có nhiều nhà đầu tư đến.

Thứ hai là cơ hội đến từ các công ty phát triển sản phẩm trí tuệ nhân tạo. Giống như các công ty phát triển thương mại điện tử, các nền tảng trực tuyến để mua bán sản phẩm, những sinh viên mới tốt nghiệp ngành khoa học máy tính có thể cung cấp dịch vụ phát triển trí tuệ nhân tạo theo hợp đồng.

Các doanh nghiệp này sẽ thuê những sinh viên trẻ, mới tốt nghiệp, có khả năng hiểu được sức mạnh của công nghệ trong hoạt động tiếp thị, bán, phát triển nội dung, thu thập thông tin để tạo ra sản phẩm mà họ đã ký hợp đồng phát triển.

Thứ ba là những cơ hội trong ngành trò chơi điện tử. Trong tương lai, các trò chơi di động sẽ phát triển lên một cấp độ hoàn toàn mới và sẽ có cơ hội cho các game thủ trẻ của chúng ta tham gia vào cuộc cách mạng chơi game tiếp theo.

Trong tương lai ấy, các nhà văn, nhà nghiên cứu, nghệ sĩ đồ họa, tiếp thị, bán hàng, dịch vụ khách hàng, hậu cần, quản lý dự án, nhân sự và tài chính cũng sẽ có những cơ hội của riêng mình.

Sẽ có cơ hội để thay đổi mô hình của mọi loại hình kinh doanh. Sự kết hợp đầu tư từ các doanh nhân, nhà đầu tư mạo hiểm và nhà đầu tư thiên thần cùng với vốn cổ phần tư nhân với những ưu đãi về thuế ưu đãi từ chính phủ sẽ chứng kiến sự bùng nổ cơ hội cho giới trẻ.

Xin cảm ơn ông!