Khắc phục lỗ hổng về xác định giá trị doanh nghiệp trong cổ phần hóa

Giá trị doanh nghiệp liệu đã chính xác?

Chính phủ đang quyết tâm đẩy nhanh tiến độ cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước. Trong quá trình đó, việc xác định giá trị doanh nghiệp trước khi cổ phần là giai đoạn then chốt, làm tiền đề cho việc phê duyệt phương án cổ phần hóa về sau.

Kiểm toán kết quả định giá doanh nghiệp nhà nước do Kiểm toán Nhà nước tiến hành có ý nghĩa quan trọng, không chỉ dừng lại ở việc xác định tăng giá trị thực tế vốn nhà nước, kiến nghị xử lý tài chính, mà còn đánh giá thực trạng công tác định giá doanh nghiệp, các tồn tại, bất cập đang diễn ra trong quá trình cổ phần hóa để kịp thời kiến nghị sửa đổi cơ chế chính sách hiện hành.

Tại hội thảo “Xác định giá trị doanh nghiệp trước khi cổ phần hóa và vai trò của Kiểm toán Nhà nước”, diễn ra ngày 21/8, Tổng Kiểm toán Nhà nước Hồ Đức Phớc cho biết, năm 2016, Kiểm toán Nhà nước đã kiểm toán kết quả định giá doanh nghiệp và xử lý các vấn đề về tài chính trước khi cổ phần hóa của 7 doanh nghiệp, đã xác định vốn nhà nước tăng thêm 20.818 tỷ đồng.

Cơ quan kiểm toán đã chỉ ra nhiều hạn chế trong việc xác định giá trị doanh nghiệp và xử lý các vấn đề tài chính trước khi chính thức công bố giá trị doanh nghiệp cổ phần hóa, nhất là việc lựa chọn phương pháp định giá, xác định giá trị thương hiệu, lợi thế kinh doanh, giá trị các khoản đầu tư tài chính, giá trị quyền sử dụng đất…

Người đứng đầu ngành kiểm toán cũng cho biết, Kiểm toán Nhà nước đã chỉ ra các hạn chế về cơ chế, chính sách về cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, kiến nghị với cơ quan chức năng sửa đổi, bổ sung những cơ chế, chính sách còn hạn chế, bất cập trong định giá và xử lý các vấn đề tài chính.

Còn ông Nguyễn Anh Tuấn, Kiểm toán trưởng, Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành 6 cho biết, chỉ qua kiểm toán 8 doanh nghiệp nhà nước trong năm 2016, cơ quan kiểm toán đã phải kiến nghị điều chỉnh tăng thêm vốn nhà nước hơn 8.000 tỷ đồng. Ví dụ, Công ty trách nhiệm hữu hạn Lọc hóa dầu Bình Sơn có giá trị thực tế phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp theo báo cáo là hơn 40.342 tỷ đồng, nhưng sau kiểm toán, con số này lên tới hơn 44.900 tỷ đồng…

Ông Nguyễn Anh Tuấn cho biết, có tình trạng kiểm kê sót tài sản, hoặc phân loại tài sản để xử lý chưa đầy đủ. Một số đơn vị không xử lý các khoản tài chính như doanh thu, thu nhập khác, các khoản nợ phải thu, nợ phải trả.

Cùng với đó là tình trạng kê khai thiếu giá trị lợi thế kinh doanh, các loại chi phí liên quan tới hạng mục này như như chi phí tạo dựng và bảo vệ nhãn hiệu, tên thương mại…

Có tình trạng không tính toán tài sản của các ban quản lý dự án chuyển giao giữa các giai đoạn, cho thấy dấu hiệu buông lỏng trong quản lý của các đơn vị.

Cần cơ quan thẩm định uy tín, độc lập và cơ chế chặt chẽ hơn

Ông Nguyễn Ngọc Tuấn, Chủ tịch Hội thẩm định giá Việt Nam cho rằng, môi trường pháp lý về xác định giá trị doanh nghiệp nói chung, xác định giá trị doanh nghiệp để cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước nói riêng còn chưa hoàn chỉnh.

Theo thông lệ quốc tế, có nhiều phương pháp xác định giá trị doanh nghiệp và phổ biến hiện nay các nước đang áp dụng 5 phương pháp. Thế nhưng, ở nước ta quy định cho phép áp dụng 2 phương pháp, và hầu hết các đơn vị tư vấn chỉ chọn áp dụng phương pháp tài sản là chủ yếu, mà không áp dụng các phương pháp khác để kiểm chứng, trên cơ sở đó để lựa chọn mức giá phù hợp.

Dù phương pháp tài sản có nhiều ưu điểm, nhưng cũng bộc lộ không ít khiếm khuyết. Nhiều trường hợp không phản ánh sát thực tế, bỏ qua giá trị vô hình không được hạch toán trên sổ sách, dẫn đến giảm giá trị tài sản được đánh giá, ảnh hưởng lớn đến quyền lợi của Nhà nước.

Điều này thể hiện ở kết quả năm 2016, khi Kiểm toán Nhà nước kiểm toán kết quả định giá doanh nghiệp để cổ phần hóa của 7 đơn vị thì đã xác định vốn Nhà nước tăng thêm tại 6 doanh nghiệp theo phương pháp tài sản là 4.625 tỷ đồng…

Hay ví dụ về kiểm toán kết quả định giá 2 doanh nghiệp, gồm Công ty trách nhiệm hữu hạn Truyền hình cáp Saigontourist và Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Tổng công ty Truyền hình cáp Việt Nam hoàn toàn đủ điều kiện áp dụng định giá theo phương pháp dòng tiền chiết khấu, nhưng lại chỉ thực hiện xác định giá trị doanh nghiệp theo phương pháp tài sản. Khi định giá bằng phương pháp định giá tài sản, chênh lệch giữa con số kiểm toán và đơn vị định giá khoảng 400 tỷ đồng. Còn nếu áp dụng theo phương pháp dòng tiền chiết khấu thì giá trị doanh nghiệp tăng so với phương pháp tài sản do Kiểm toán Nhà nước xác định là 15.684 tỷ đồng.

Từ những bất cập trên, ông Nguyễn Ngọc Tuấn cho rằng, vẫn còn nhiều vướng mắc chưa được hướng dẫn chi tiết, chẳng hạn như các vấn đề: xử lý tài chính; đánh giá lại giá trị thị trường các tài sản có trong doanh nghiệp, đặc biệt là giá trị quyền sử dụng đất (đất thuê, giao), lợi thế kinh doanh; định lượng các quy định về khả năng sinh lợi của doanh nghiệp, thậm chí vẫn có công ty thẩm định giá chạy theo lợi ích, bóp méo giá trị thẩm định giá…

"Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, cổ phần hóa không phải là giải pháp 'thần kỳ', quan trọng nhất là việc đa dạng hóa sở hữu giúp cải thiện việc ra quyết định của công ty"

Điều này đòi hỏi cơ quan chỉ đạo cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước nên chọn các doanh nghiệp thẩm định giá thực sự có trình độ, chuyên sâu, chất lượng và uy tín để giao nhiệm vụ.

Ông Brian McEnery, Chủ tịch ACCA Toàn cầu phân tích thẳng thắn: Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, cổ phần hóa không phải là giải pháp “thần kỳ”. Quan trọng nhất là việc đa dạng hóa sở hữu giúp cải thiện việc ra quyết định của công ty, áp dụng các thực tiễn kinh doanh phù hợp hơn và bảo đảm nguồn vốn đa dạng hơn. Tuy nhiên, cơ hội chỉ có thể hiện thực hóa nếu có được chiến lược, giải pháp cải cách quản trị doanh nghiệp hiệu quả hỗ trợ.

Đại diện ACCA chia sẻ một số giải pháp cụ thể về việc lựa chọn phương pháp định giá, vai trò của các chuyên gia định giá ngoài cơ quan kế toán nhà nước, cũng như công tác chuẩn bị cần thiết từ phía doanh nghiệp nhà nước khi cổ phần hóa ở Anh và quốc tế.

“Ngoài việc bảo đảm tính độc lập trong việc định giá và quy trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, các cơ quan kế toán nhà nước quốc tế thường xây dựng các bộ tài liệu về các thông lệ tốt nhất về định giá doanh nghiệp nhà nước trước khi cổ phần hóa trên cơ sở tập hợp các phát hiện, đề xuất trong quá trình kiểm toán đã thực hiện, nhằm hỗ trợ chính phủ thực hiện cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước nhanh và hiệu quả hơn”, ông Brian McEnery nói.