Nghệ nhân già giữ hồn tranh Hàng Trống

Phạm Hà, CEO Lux Group Thứ hai, 15/02/2021 - 08:47

Giữa nhịp sống hiện đại, có một người đàn ông thất thập cổ lai hy vẫn cần mẫn sáng tác những bức tranh Hàng Trống với vẻ đẹp và sức hút lạ kỳ.

Nghệ nhân Lê Đình Nghiên – nghệ nhân cuối cùng của dòng tranh Hàng Trống. Ảnh: sovhtt.hanoi.gov.vn

Việc phát triển dự án du thuyền Heritage Cruises và niềm say mê đưa di sản dân tộc vào trải nghiệm để du khách cảm được văn hóa Việt Nam đã thôi thúc tôi tìm hiểu về dòng tranh dân gian của đồng bằng Sông Hồng như Đông Hồ, Hàng Trống và Kim Hoàng. Tôi đặc biệt mê mẩn với tranh Hàng Trống và có duyên gặp được nghệ nhân của làng tranh Hàng Trống - ông Lê Đình Nghiên.

Thật khó khăn lắm mới tìm ra căn nhà của ông trong ngõ nhỏ phố Cửa Đông vào một ngày giáp Tết Canh Tuất 2018. Trong căn nhà nhỏ, có một người đàn ông thất thập cổ lai hy vẫn cần mẫn sáng tác những bức tranh Hàng Trống đẹp mê hồn, tràn ngập tươi vui ngày Tết và sức hấp dẫn lạ kỳ.

Tranh được treo ở khắp nơi trong căn nhà nhỏ. Nào là tranh Tết, tranh thờ, tranh đời sống lễ hội của Đồng bằng Sông Hồng như “Tranh Công”, “Cá chép trông Trăng”, “Tố nữ”, “Ngũ hổ”, “Tứ bình ‘’, “Chợ Quê” “Canh nông vi bản”...

Nghệ nhân già giữ hồn tranh Hàng Trống
Tranh Hàng Trống

Thú vị và khác biệt là ở chỗ dòng tranh Hàng Trống khắc gỗ và vẽ bằng bút lông, nghệ nhân in bằng ván khắc gỗ in lên giấy dó để lấy hình, lấy nét. Sau khi có bản in hoàn chỉnh, người vẽ tranh dùng bút lông chấm màu để tô lên từng mảng màu đậm nhạt, tuỳ theo nội dung, đường nét và các loại tranh. Mỗi bức tranh bộc lộ đầy đủ tài năng của những nghệ nhân vẽ tranh Hàng Trống.

Ông Nghiên cho biết, công việc vẽ và phục chế tranh dân gian của ông bận rộn quanh năm chứ không chỉ vào dịp Tết như các cụ ngày xưa. Xã hội càng phát triển, càng xuất hiện nhiều dòng tranh khác nhau, nhiều cách chơi khác nhau. Thế nhưng với những nét vẽ mộc mạc, truyền thống và gần gũi với người Việt, tranh Hàng Trống vẫn tồn tại vững bền.

Hơn 50 năm cầm cọ, có những câu chuyện khiến người nghệ nhân già này xúc động. Chẳng hạn như có những người trẻ mang những bức tranh của gia đình treo từ vài chục năm, thậm chí là cả trăm năm đã cũ mờ, rách nát đến nhờ ông phục chế lại. Hay có người sưu tập thì đi tìm mua lại những bức tranh cũ mà trước đây ông bà, bố mẹ đã từng treo. 

Không ít lần, ông Nghiên đã tìm lại chính những bức tranh do cha ông vẽ từ thế kỷ trước. Điều đó cho thấy, họ đã rất trân trọng và mong muốn lưu giữ lại hình ảnh đẹp của Tết xưa trong ký ức thời ấu thơ của mình.

Cụ Lê Xuân Quế, ông nội nghệ nhân Lê Đình Nghiên, khi xưa đã làm nghề tranh. Bố của nghệ nhân này là cụ Lê Đình Liệu tiếp nối. Đến ông Nghiên, cả nhà có bảy anh chị em nhưng chỉ có ông theo được nghề tranh gia truyền và giờ ông truyền nghề lại cho cậu con trai. 

Ông kể lại, từ khi còn là cậu bé 10 tuổi, hằng ngày ông đã được cha dạy cách cầm bút lông vẽ nhưng vì lớn lên phải lo toan chuyện mưu sinh nên đã không tiếp nối nghề của cha. Đến khi cha ông yếu, cụ có tâm nguyện ông sẽ là người nối nghiệp giữ nghề tranh truyền thống.

Năm 1972, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam mời ông tới làm việc với một quyết định biên chế chính thức và với một yêu cầu cụ thể duy nhất: phục chế tranh Hàng Trống đang lưu trữ tại bảo tàng này. 

Nghệ nhân già giữ hồn tranh Hàng Trống 1
Tranh được treo khắp nơi trong căn nhà nhỏ của nghệ nhân Lê Đình Nghiên

Bí quyết để tranh của ông vẫn còn chỗ đứng là việc giữ được sắc màu truyền thống, màu đậm nhạt của hàng trăm bức tranh. Ông ghi nhớ rõ mà không cần nhìn mẫu, vì thế, tranh ông vẽ đẹp đẽ, nuột nà, sạch sẽ hơn loại tranh hàng chợ chỉ chơi một năm như các cụ xưa. Do cách tô màu bằng tay (vờn màu bằng tay, nét cản) nên mỗi tờ tranh đều thể hiện nét sáng tạo riêng. Công đoạn bồi tranh là một khâu quan trọng định sự thành công, và tồn tại lâu bền của tác phẩm.

Do được làm bằng chất liệu giấy dó của Việt Nam có màu sắc vàng ấm áp nên càng để lâu tranh lại càng mang vẻ cổ kính. Thực tế, tranh dân gian trang trí rất dễ, bởi nó mang tính chúc tụng, may mắn. Không chỉ nhờ vào nét vẽ mà ngay màu sắc cũng nói lên điều đó. Hình ảnh cũng rất gần gũi với đời thường thể hiện những ước muốn riêng của mỗi người. Đó là mong muốn no đủ, mạnh khỏe, trường thọ, hạnh phúc đến với gia đình mình trong năm mới.

Bộ “Tranh Công” hay “Cá chép trông Trăng” (Lý ngư vọng nguyệt) là những tác phẩm nghệ thuật nổi tiếng của dòng tranh Hàng Trống. 

Tranh “Cá chép trông Trăng” đã đạt đến độ cao về mỹ thuật, sâu sắc, thâm thúy về ý nghĩa, đầm ấm gần gũi, tranh thể hiện ước nguyện cầu ấm no hạnh phúc và thành công. Hay bộ tranh 4 tố nữ đánh đàn thổi sáo là những âm thanh cuộc sống trần gian gửi tới thế giới thần linh, ước nguyện có tiếng vui trong nhà, màu sắc tươi vui của ngày Tết. Tranh Công Táo, tranh Tứ Bình… mang ẩn ý vững chắc, cũng được nhiều người chuộng treo trong ngày Tết.

“Nhất chữ, nhì tranh, tam sành, tứ mộc” là bốn thú chơi tao nhã của người Việt xưa. Và cho đến nay, chơi tranh dân gian vẫn là thú chơi mang đậm nét văn hóa Việt trong mỗi dịp tết đến xuân về.

Một đời họa sĩ - chiến sĩ Phạm Lực cháy hết mình vì nghệ thuật

Một đời họa sĩ - chiến sĩ Phạm Lực cháy hết mình vì nghệ thuật

Ống kính -  4 năm
Cùng huyết thống dòng máu nghệ thuật, cụ Nguyễn Du viết thơ còn Phạm Lực diễn tả cảm xúc bằng màu sắc đường nét và hình khối.
Một đời họa sĩ - chiến sĩ Phạm Lực cháy hết mình vì nghệ thuật

Một đời họa sĩ - chiến sĩ Phạm Lực cháy hết mình vì nghệ thuật

Ống kính -  4 năm
Cùng huyết thống dòng máu nghệ thuật, cụ Nguyễn Du viết thơ còn Phạm Lực diễn tả cảm xúc bằng màu sắc đường nét và hình khối.
Khát vọng truyền cảm hứng của 'gã ngông' mang tâm hồn nghệ sĩ

Khát vọng truyền cảm hứng của 'gã ngông' mang tâm hồn nghệ sĩ

Khởi nghiệp -  5 năm

Từng đi hết Việt Nam bằng xe đạp và xây dựng khu nghỉ dưỡng sinh thái Utopia Eco Lodge với những trải nghiệm chất lừ, Dương Xuân Phi không chỉ mong muốn truyền cảm hứng về lối sống hoà mình với thiên nhiên mà còn gieo hạt mầm cho những bạn trẻ.

Nghệ sĩ Ưu Đàm: Khắc hoạ 'con rắn độc' đang bủa vây con người

Nghệ sĩ Ưu Đàm: Khắc hoạ 'con rắn độc' đang bủa vây con người

Ống kính -  6 năm

Lần đầu tiên tại Việt Nam, một nghệ sĩ kết hợp nhiều ngôn ngữ nghệ thuật để “điêu khắc” khí thải, khiến hình dáng chúng hiện lên rõ nét như một con rắn khổng lồ với trăm tay ngàn mắt đang bóp nghẹt cuộc sống con người.

Bí mật Bắc Việt của hoạ sỹ Phạm Lực

Bí mật Bắc Việt của hoạ sỹ Phạm Lực

Ống kính -  6 năm

Những bí mật và huyền thoại thời chiến ở miền Bắc trước 1975 đều được ghi chép đầy đủ bằng đường nét, mầu sắc và hình khối đầy điêu luyện của một hoạ sỹ bậc thầy làng hội hoạ Việt Nam.

Hoạ sỹ Nguyễn Trung: Đi tìm cái đẹp trong nỗi tuyệt vọng của chính mình

Hoạ sỹ Nguyễn Trung: Đi tìm cái đẹp trong nỗi tuyệt vọng của chính mình

Ống kính -  6 năm

Bước vào xưởng vẽ của hoạ sỹ Nguyễn Trung vào một chiều mưa tầm tã, bỗng thấy cả xưởng vẽ rực ấm bởi một gam đỏ nồng nàn của những bức trừu tượng sơn vẫn còn ướt. Có thể thấy một thời kỳ mới đang manh nha, đang phấp phỏng tượng hình.

Hàng ngàn ô tô ngập nước phải cứu hộ sau lũ lụt tại Thái Nguyên

Hàng ngàn ô tô ngập nước phải cứu hộ sau lũ lụt tại Thái Nguyên

Ống kính -  5 ngày

Trận lũ lụt lịch sử sau cơn bão số 11 làm nhiều khu vực tỉnh Thái Nguyên ngập sâu, khiến nhiều ô tô bị ngâm trong nước nhiều ngày.

Người dân Thái Nguyên dọn dẹp sau cơn lũ lịch sử

Người dân Thái Nguyên dọn dẹp sau cơn lũ lịch sử

Ống kính -  6 ngày

Mưa lớn do hoàn lưu bão số 11 đã gây ra trận lũ lụt lịch sử nhiều xã phường tỉnh Thái Nguyên, nhiều tuyến đường ngập sâu gây thiệt hại khá lớn về tài sản.

Giải bơi chải thuyền rồng - ván SUP  Hà Nội mở rộng năm 2025 tại Hồ Tây

Giải bơi chải thuyền rồng - ván SUP Hà Nội mở rộng năm 2025 tại Hồ Tây

Ống kính -  1 tuần

Sự kiện do Vietnam Airlines tổ chức, thu hút sự tham gia sôi nổi của 423 vận động viên đến từ các đơn vị, tổ chức, doanh nghiệp trong và ngoài nước.

Cận cảnh Vicem Tower khiến loạt cựu lãnh đạo Vicem bị khởi tố

Cận cảnh Vicem Tower khiến loạt cựu lãnh đạo Vicem bị khởi tố

Ống kính -  2 tuần

Dự án Trung tâm điều hành và giao dịch Vicem Tower ‘đắp chiếu’ lãng phí 10 năm qua đã khiến 8 cựu lãnh đạo của Tổng công ty Xi măng Việt Nam bị điều tra, khởi tố.

Bế mạc triển lãm 'thành tựu đất nước 80 năm' - triển lãm của những kỳ tích

Bế mạc triển lãm 'thành tựu đất nước 80 năm' - triển lãm của những kỳ tích

Ống kính -  1 tháng

Tối 15/9, tại Trung tâm Triển lãm Việt Nam, triển lãm với chủ đề “80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc” bế mạc sau gần 20 ngày diễn ra.

Phó chủ tịch T&T Group giữ trọng trách tại Mạng lưới chuyên gia dữ liệu toàn cầu

Phó chủ tịch T&T Group giữ trọng trách tại Mạng lưới chuyên gia dữ liệu toàn cầu

Nhịp cầu kinh doanh -  8 giờ

Hiệp hội Dữ liệu quốc gia phối hợp cùng UBND thành phố Huế hôm nay đồng tổ chức lễ công bố Mạng lưới chuyên gia dữ liệu toàn cầu do Hiệp hội Dữ liệu quốc gia khởi xướng. Tại sự kiện, Phó chủ tịch HĐQT Tập đoàn T&T Group, Chủ tịch HĐQT Vietravel Airlines Đỗ Vinh Quang vinh dự được bổ nhiệm làm Phó chủ tịch VDEN.

Từ hộ kinh doanh lên doanh nghiệp, TPBank đồng hành chuyển đổi từng chặng

Từ hộ kinh doanh lên doanh nghiệp, TPBank đồng hành chuyển đổi từng chặng

Nhịp cầu kinh doanh -  8 giờ

Chuyển đổi từ hộ kinh doanh sang doanh nghiệp theo Nghị định 70 không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là cơ hội nâng tầm quản trị. Với một lộ trình hỗ trợ toàn diện, TPBank đồng hành cùng hộ kinh doanh từ khâu pháp lý đến vốn vay, để việc chuyển đổi trở thành động lực tăng trưởng.

Hơn 40% hộ dân nông thôn chưa được sử dụng nước đạt chuẩn quốc gia

Hơn 40% hộ dân nông thôn chưa được sử dụng nước đạt chuẩn quốc gia

Phát triển bền vững -  10 giờ

Sau hàng chục năm triển khai chương trình cấp nước nông thôn, vẫn còn hơn 40% hộ dân khu vực nông thôn chưa được sử dụng nước đạt quy chuẩn quốc gia.

Kỷ nguyên công nghệ cao và cuộc đua 'siêu app' ngân hàng thế hệ mới

Kỷ nguyên công nghệ cao và cuộc đua 'siêu app' ngân hàng thế hệ mới

Tài chính -  11 giờ

Nếu như “ngân hàng số” từng là đích đến thì trong kỷ nguyên công nghệ cao hiện nay, đó mới chỉ là điểm khởi đầu. Liệu 5 năm tới, người dùng còn nhận ra đâu là ngân hàng mình đang dùng?

Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo: Nguy cơ gia tăng gánh nặng cho doanh nghiệp

Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo: Nguy cơ gia tăng gánh nặng cho doanh nghiệp

Diễn đàn quản trị -  11 giờ

Trách nhiệm tự đánh giá, tự phân loại trong dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo cần được làm rõ để giảm rủi ro với thị trường nội địa, giúp việc giám sát dễ dàng hơn.

3 giải pháp kiềm chế giá bất động sản: Những rủi ro tiềm ẩn

3 giải pháp kiềm chế giá bất động sản: Những rủi ro tiềm ẩn

Leader talk -  11 giờ

Các giải pháp trong dự thảo nghị quyết của Chính phủ về cơ chế kiểm soát, kiềm chế giá bất động sản, bên cạnh những mặt tích cực cũng bộc lộ nhiều kẽ hở, tiềm ẩn rủi ro chính sách và khó khả thi trên thực tế.

Hoàn tất tăng vốn lên hơn 12.000 tỷ đồng, LPBS sẵn sàng đón chu kỳ tăng trưởng mới

Hoàn tất tăng vốn lên hơn 12.000 tỷ đồng, LPBS sẵn sàng đón chu kỳ tăng trưởng mới

Tài chính -  11 giờ

Với việc tăng vốn thành công, LPBS đã gia nhập nhóm các công ty chứng khoán có quy mô vốn điều lệ lớn nhất thị trường.