Trong 7 tháng đầu năm 2017, công tác giải ngân vốn ODA chỉ đạt 41.700 tỷ đồng (42% kế hoạch năm 2017), bằng khoảng 95% so với cùng kỳ 2016.
Việc chậm trễ trong việc giải ngân vốn đầu tư công, vốn ODA được cho là một điểm nghẽn đối với tăng trưởng kinh tế. Nếu không có giải pháp cấp bách để thúc đẩy tiến độ giải ngân, sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến tăng trưởng, trong khi tỷ lệ và nghĩa vụ vay trả nợ công ngày càng tăng cao.
Tại buổi Tọa đàm: "Giải ngân vốn đầu tư công, ODA: Minh bạch và hiệu quả" do Cổng thông tin Chính phủ tổ chức, ông Trần Quốc Phương, Vụ trưởng Vụ Tổng hợp kinh tế quốc dân (Bộ Kế hoạch và đầu tư) cho biết, nguyên nhân của thực trạng này là do để vốn đến tay nhà thầu phải qua nhiều công đoạn từ thẩm định phê duyệt, thực hiện và thanh quyết toán.
Trong đó, trước hết là do thói quen của của bộ máy hành chính Nhà nước, trong nhiều năm nay giai đoạn đầu năm hoạt động công việc thường chậm, chủ yếu tập trung giải ngân vào cuối năm. Phong cách làm việc của các cơ quan quản lý và nhà thầu trong nửa đầu năm chủ yếu là khâu chuẩn bị, "không có động thái làm việc".
Bên cạnh đó, giai đoạn đầu năm có nhiều thủ tục phải hoàn thiện như đấu thầu, giải phóng mặt bằng. Công tác giải phóng mặt bằng còn nhiều phức tạp. Đặc biệt, đối với dự án càng lớn, sử dụng diện tích đất càng lớn thì càng tốn nhiều thời gian giải phóng mặt bằng.
Công tác hoàn thiện thủ tục dự án và sự phối hợp giữa chủ đầu tư và cơ quan quản lý trong hoàn thiện thủ tục giầy tờ chậm trễ khiến việc giải ngân vốn còn chậm so với mục tiêu đặt ra.
Một nguyên nhân nữa là do thời tiết, mưa, bão… dẫn đến công trình thi công bị ảnh hưởng. Theo ông Trần Quốc Phương, vùng khí hậu và ảnh hưởng của thời tiết khiến nhiều dự án không thể thi công. Do tạm nghỉ, không phát sinh khối lượng nên không thể lập hồ sơ thanh toán và không thể giải ngân vốn đầu tư công.
Cũng theo ông Phương, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 70 về điều chuyển vốn nhằm sử dụng hiệu quả toàn bộ nguồn vốn hiện có. Trong ngành, vốn sẽ được điều chuyển từ dự án này sang dự án khác. Một số dự án sẽ được báo cáo Chính phủ, Quốc hội để điều chuyển từ bộ này sang bộ khác, từ địa phương này sang địa phương khác.
Tuy nhiên, việc phải xin ý kiến cấp trên cũng khiến việc điều chuyển vốn không kịp thời dẫn đến việc giải ngân bị chậm trễ.
Về vấn đề chậm giải ngân vốn đầu tư, theo ông Lưu Quang Khánh, Vụ trưởng Vụ Kinh tế đối ngoại (Bộ Kế hoạch và đầu tư), quá trình phê duyệt dự án ODA còn vướng cả hai phía, đấu thầu của Việt Nam và nhà tài trợ nước ngoài. Trong đó, khâu giải phóng mặt bằng và tái định cư, nhà tài trợ quan tâm hơn nên chính sách của Việt Nam, trong nhiều trường hợp chính sách phải thay đổi theo khiến tranh luận hai bên kéo dài.
Chính sách tái định cư cũng khiến thời gian chuẩn bị dự án kéo dài. Dẫn số liệu thống kê từ 6 ngân hàng phát triển có hợp tác với Việt Nam, ông Khánh cho biết từ khi có khoản vay đến khi giải ngân phải mất tới 2 năm với nhà tư vấn và 3 năm với nhà thầu xây lắp. Bên cạnh đó, khi dự án được cơ quan chủ quản phê duyệt nhưng địa phương không đưa vào kế hoạch đầu tư trung hạn và kế hoạch đầu tư hàng năm thì cũng không thể giải ngân vốn.
Đáng tiếc nhất là các dự án khi đã hoàn tất thủ tục thì trở ngại từ việc điều chỉnh tổng mức đầu tư lại khiến vốn bị dừng. Ví dụ được ông Khánh đưa ra là dự án đường sắt đô thị Bến Thành – Suối Tiên. Từ 17.000 tỷ đồng nay được điều chỉnh thành 47.000 tỷ đồng, mức điều chỉnh quá lớn này buộc phải chờ đợi Quốc hội (cơ quan có thẩm quyền theo luật) quyết định.
Trong quá trình khảo sát, nắm tình hình, ông Khánh phát hiện ra rằng việc chậm giải ngân vốn đầu tư còn đến từ việc không có cát xây dựng. Những thay đổi địa lý khiến cát không còn, giá nguyên liệu này bị tăng lên khi buộc phải vận chuyển từ xa tới khiến hợp đồng bị tăng vốn. Dự án bất đắc dĩ được tạm ngưng để tính toán lại toàn bộ chi phí.
Trong khi đó, việc giải ngân chậm đang khiến đất nước thiệt hại rất lớn. Theo ông Khánh, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) từng đưa ra nghiên cứu cho rằng mỗi năm chậm trễ sẽ khiến chi phí tăng lên tới 17,5%. Trong đó, 6% do trượt giá và 15,5% do lợi ích của dự án bị suy giảm. Ngoài ra, nước vay ODA còn phải trả phí cam kết trị giá 0,15% khoản vay/năm cho ADB để được sử dụng vốn.
