Leader talk

Quy hoạch không gian các vùng phát triển: Hướng đi nào cho phát triển bền vững?

Quy hoạch không gian phát triển các đơn vị hành chính mới làm thế nào phát huy được sức mạnh tổng thể, đảm bảo lợi ích bền vững về dài hạn?

Việc sáp nhập tỉnh thành và thực hiện chính quyền 2 cấp đã tạo điều kiện thuận lợi để áp dụng nguyên lý luân chuyển không gian phát triển. Ảnh: Hoàng Anh.

Tháng 7/2025 đánh dấu một bước chuyển quan trọng trong quản lý lãnh thổ Việt Nam. Việc sáp nhập từ 63 tỉnh thành thành 34 tỉnh thành, kết hợp với việc thực hiện chính quyền 2 cấp từ ngày 1/7/2025, đã mở ra không gian phát triển mới với nhiều tiềm năng. 62% tỉnh thành mới có biển, đa số kéo dài theo trục đông-tây từ núi đến biển.

Đây là cơ hội để áp dụng mô hình "vòng luân chuyển không gian phát triển" - một triết lý quy hoạch dựa trên nguyên lý tuần hoàn bền vững.

Trong bối cảnh các tỉnh thành đang quy hoạch lại không gian phát triển, câu hỏi được đặt ra là: chúng ta sẽ để lại di sản gì cho tương lai? Nếu thiếu cái nhìn tổng thể, có thể sẽ xuất hiện những vấn đề tương tự như quá khứ về sự thiếu liên kết giữa các vùng phát triển.

Đây là thời điểm thích hợp để xem xét một triết lý phát triển mới, học hỏi từ các kinh nghiệm trong và ngoài nước.

Những thiếu sót trong mô hình cũ

Nhìn lại quá khứ, trong mô hình 63 tỉnh thành với 3 cấp hành chính, có thể quan sát được xu hướng áp dụng các mô hình phát triển tương tự nhau ở nhiều địa phương, mà không đủ quan tâm đến sự khác biệt về điều kiện tự nhiên và xã hội.

Điển hình là sự lan rộng của các khu công nghiệp thâm dụng lao động từ thành công ban đầu ở phía Nam ra nhiều tỉnh thành khác. Điều này đã tạo ra tình trạng nhiều địa phương cùng định hướng phát triển dệt may, da giày, điện tử lắp ráp.

Một số tỉnh miền núi với tiềm năng về tài nguyên thiên nhiên và văn hóa đặc sắc lại hướng tới xây dựng khu công nghiệp tương tự các tỉnh ven biển. Các tỉnh có thế mạnh nông nghiệp có xu hướng chuyển đổi sang công nghiệp gia công. Kết quả là nhiều vùng có những lợi thế tự nhiên riêng biệt nhưng lại theo đuổi các mô hình phát triển khá giống nhau.

Tình trạng này đã dẫn đến việc các tỉnh phát triển theo hướng tương đối độc lập, ít có sự liên kết và bổ trợ lẫn nhau. Thay vì tạo ra chuỗi giá trị đa dạng, đã xuất hiện hiện tượng nhiều tỉnh cùng hoạt động trong những lĩnh vực tương tự.

Đặc biệt, trong khi các tỉnh ven biển phát triển mạnh về công nghiệp và dịch vụ, các tỉnh miền núi chưa phát huy được hết tiềm năng. Cấp huyện trong mô hình cũ đôi khi cũng tạo ra những khó khăn trong việc phối hợp phát triển liên vùng.

Kinh nghiệm quốc tế

Khi tìm hiểu kinh nghiệm quốc tế, có thể thấy nhiều quốc gia phát triển đã áp dụng những mô hình quản lý không gian khá thú vị. Liên minh châu Âu đã triển khai "Kế hoạch hành động kinh tế tuần hoàn" (Circular Economy Action Plan) từ năm 2015, tập trung vào việc sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn và giảm thiểu chất thải trong các hoạt động kinh tế.

PGS.TS Nguyễn Đức Lộc, Viện trưởng Viện Nghiên cứu đời sống xã hội.

Hàn Quốc với chính sách "phát triển quốc gia cân bằng" (balanced national development) từ đầu những năm 2000 đã thực hiện nhiều nỗ lực để giảm sự tập trung quá mức tại Seoul. Các chính sách này bao gồm việc phát triển các trung tâm khu vực như Busan-Ulsan, Daegu-Gyeongbuk, và Gwangju-Jeonnam theo các giai đoạn khác nhau, mặc dù hiệu quả vẫn còn hạn chế.

Nhật Bản từ năm 2014 đã triển khai chính sách "Phục hồi địa phương" (Chiho Sosei/Regional Revitalization) nhằm giải quyết vấn đề giảm dân số ở các vùng nông thôn. Chính sách này tập trung vào việc tạo việc làm và thu hút người trẻ quay về các vùng nông thôn thông qua các chương trình hỗ trợ cụ thể.

Hà Lan với "Chương trình Delta" (Delta Programme) đã phát triển cách tiếp cận "quản lý vùng đồng bằng thích ứng" (adaptive delta management) rất đáng chú ý. Họ tạo ra những khu vực có thể thay đổi chức năng theo điều kiện thời tiết và nhu cầu phát triển, ví dụ như khu vực có thể là nông nghiệp vào mùa khô và trở thành khu chứa nước vào mùa mưa.

Những mô hình này đều dựa trên lý thuyết "kinh tế tái sinh" (regenerative economics) mà các trường đại học như MIT, Stanford đang nghiên cứu. Thay vì "khai thác tối đa trong ngắn hạn", các mô hình này hướng tới "tối ưu hóa giá trị dài hạn" thông qua việc cân bằng giữa phát triển và bảo tồn tài nguyên.

Quy hoạch kiến tạo phát triển bền vững

Việc sáp nhập tỉnh thành và thực hiện chính quyền 2 cấp đã tạo điều kiện thuận lợi để áp dụng nguyên lý luân chuyển không gian phát triển.

Các tỉnh thành mới có diện tích lớn hơn và đa dạng địa hình từ núi đến biển. Tỉnh Quảng Ngãi mới (hợp nhất Kon Tum - Quảng Ngãi) trải dài từ cao nguyên với rừng nguyên sinh đến ven biển với cảng biển - tạo thành "hệ sinh thái kinh tế" hoàn chỉnh. Thành phố Đà Nẵng mới (Đà Nẵng - Quảng Nam) từ di sản văn hóa Hội An, Mỹ Sơn đến trung tâm dịch vụ quốc tế.

Việc bỏ cấp huyện giúp tạo sức mạnh liên đới tốt hơn. Trước đây, ranh giới huyện có thể tạo ra sự gián đoạn trong quy hoạch. Giờ đây, cấp tỉnh có thể quy hoạch liền mạch từ núi đến biển, tạo các tuyến du lịch và hành lang kinh tế xuyên suốt.

PGS.TS Nguyễn Đức Lộc

Việc bỏ cấp huyện giúp tạo sức mạnh liên đới tốt hơn. Trước đây, ranh giới huyện có thể tạo ra sự gián đoạn trong quy hoạch. Giờ đây, cấp tỉnh có thể quy hoạch liền mạch từ núi đến biển, tạo các tuyến du lịch và hành lang kinh tế xuyên suốt.

Các tỉnh thành mới có thể áp dụng mô hình luân chuyển theo chu kỳ có kế hoạch. Giai đoạn đầu (5 - 7 năm) có thể tập trung vùng ven biển với lợi thế hạ tầng và kết nối quốc tế, trong khi các vùng khác được chuẩn bị hạ tầng và đào tạo nhân lực.

Giai đoạn thứ hai (5 - 7 năm) chuyển trọng tâm sang vùng trung du, tận dụng kết quả giai đoạn trước để tạo chuỗi cung ứng, đồng thời vùng ven biển tập trung cải tạo môi trường và chuyển đổi sang các ngành có giá trị gia tăng cao. Giai đoạn thứ ba phát triển vùng miền núi với du lịch sinh thái và nông nghiệp sạch.

Trong suốt quá trình này, sức mạnh liên đới giữa các vùng được duy trì: vùng ven biển cung cấp logistics, vùng núi cung cấp nguyên liệu sạch và du lịch sinh thái, vùng trung du làm cầu nối. Tất cả đều là những mắt xích trong chuỗi giá trị chung.

Mô hình này cũng đặt ra một số thách thức. Việc quản lý khoảng cách khi cấp tỉnh phải quản lý trực tiếp từ núi đến biển đòi hỏi hệ thống thông tin và giao thông hiện đại. Cán bộ cấp tỉnh cần hiểu sâu đặc thù từng vùng và có tầm nhìn tổng thể. Việc hợp nhất các vùng có văn hóa và lợi ích khác nhau cần chính sách hài hòa và công bằng.

Tuy nhiên, việc đơn giản hóa hệ thống hành chính giúp giảm thủ tục và tăng linh hoạt. Công nghệ thông tin hiện đại có thể thu hẹp khoảng cách quản lý thông qua các hệ thống trực tuyến.

Mô hình vòng luân chuyển không gian phát triển hứa hẹn những lợi ích dài hạn đáng quan tâm. Về kinh tế, giúp tối ưu hóa tài nguyên đa dạng từ núi đến biển, tạo chuỗi giá trị hoàn chỉnh. Về môi trường, nguyên lý "nghỉ ngơi và phục hồi" đảm bảo tính bền vững sinh thái. Về xã hội, tạo cơ hội việc làm đa dạng và công bằng giữa các vùng. Về văn hóa, giúp hài hòa văn hóa núi và biển, tạo bản sắc phong phú.

Để triển khai hiệu quả, Việt Nam có thể bắt đầu với các tỉnh thí điểm có cả núi và biển, đầu tư hạ tầng giao thông-thông tin, đào tạo cán bộ quản lý liên vùng. Kinh nghiệm thí điểm sẽ được đánh giá và hoàn thiện trước khi mở rộng.

Đến năm 2045, khi Việt Nam trở thành nước phát triển, mô hình vòng luân chuyển không gian có thể trở thành di sản quý báu và kinh nghiệm tham khảo cho các nước khác. Đây không chỉ là cách tiếp cận phát triển kinh tế mà còn là triết lý sống bền vững, gắn kết truyền thống với hiện đại, con người với thiên nhiên.

Hình hài miền Tây hậu sáp nhập tỉnh, thành phố

Hình hài miền Tây hậu sáp nhập tỉnh, thành phố

Tiêu điểm -  2 tuần
Sáp nhập tỉnh, thành phố định hình rõ nét vai trò của các địa phương trong bức tranh chung về phát triển kinh tế vùng Đồng bằng sông Cửu Long
Ý kiến ( 0)
Tầm nhìn mới cho thương hiệu địa phương

Tầm nhìn mới cho thương hiệu địa phương

Diễn đàn quản trị -  1 tuần

Sự hội tụ bản sắc giữa công nghệ cao và nông nghiệp sinh thái, giữa giá trị truyền thống và hiện đại, sẽ là những thách thức thú vị khi làm thương hiệu địa phương.

Hiện đại hóa nền kinh tế cũng cần đến triết lý dân sinh

Hiện đại hóa nền kinh tế cũng cần đến triết lý dân sinh

Leader talk -  2 tuần

Khi cả nước đang bàn luận về việc áp dụng thuế hóa đơn điện tử thay thế thuế khoán, phía sau những con số và quy định là một câu hỏi triết học sâu sắc: làm thế nào để hiện đại hóa phục vụ cho dân sinh, chứ không phải dân sinh phục vụ cho hiện đại hóa?

Doanh nghiệp kỳ vọng đột phá từ 'bộ tứ' chính sách của Nhà nước

Doanh nghiệp kỳ vọng đột phá từ 'bộ tứ' chính sách của Nhà nước

Tài chính -  4 tuần

Từ góc nhìn của doanh nghiệp và chuyên gia tài chính, bộ tứ nghị quyết này hứa hẹn tạo ra những thay đổi sâu sắc, mở đường cho một nền kinh tế số hiện đại.

Động lực tăng trưởng mới từ những quyết sách điều hành mạnh mẽ

Động lực tăng trưởng mới từ những quyết sách điều hành mạnh mẽ

Leader talk -  1 ngày

Theo TS. Đỗ Thiên Anh Tuấn, năm 2025 trở thành năm thử thách năng lực điều hành, sự linh hoạt chính sách và mức độ kiên định với cải cách thể chế của Việt Nam.

'Siêu đô thị' TP.HCM là nền tảng để nâng cao năng lực cạnh tranh

'Siêu đô thị' TP.HCM là nền tảng để nâng cao năng lực cạnh tranh

Leader talk -  1 ngày

Cộng đồng doanh nhân trẻ đặt nhiều kỳ vọng về 'siêu đô thị' TP.HCM là nền tảng để nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt.

Đánh thuế ngay khi nhận cổ tức bằng cổ phiếu: Cổ tức có 'tức cổ'?

Đánh thuế ngay khi nhận cổ tức bằng cổ phiếu: Cổ tức có 'tức cổ'?

Leader talk -  2 ngày

Theo chuyên gia Nguyễn Minh Hoàng, quy định mới được áp dụng sẽ khiến các nhà đầu tư nhỏ lẻ sẽ chịu tác động rõ rệt, đặc biệt là nhóm đầu tư ngắn hạn.

Kiến nghị giữ thuế khoán, bỏ thuế kê khai

Kiến nghị giữ thuế khoán, bỏ thuế kê khai

Leader talk -  2 ngày

Việc áp dụng thuế kê khai đòi hỏi phải có hệ thống theo dõi sổ sách kế toán bài bản, chuyên nghiệp - điều rất khó thực hiện đối với các hộ kinh doanh cá thể.

Sắp diễn ra 'Diễn đàn Net Zero Việt Nam 2025: Thị trường carbon trong kỷ nguyên mới'

Sắp diễn ra 'Diễn đàn Net Zero Việt Nam 2025: Thị trường carbon trong kỷ nguyên mới'

Leader talk -  3 ngày

"Diễn đàn Net Zero Việt Nam 2025: Thị trường carbon trong kỷ nguyên mới" sẽ diễn ra tại Hà Nội vào sáng 18/7/2025. Diễn đàn do Viện Tư vấn Phát triển (CODE) và Tạp chí Điện tử Nhà quản trị - TheLEADER phối hợp tổ chức.

Quy hoạch không gian các vùng phát triển: Hướng đi nào cho phát triển bền vững?

Quy hoạch không gian các vùng phát triển: Hướng đi nào cho phát triển bền vững?

Leader talk -  4 giây

Quy hoạch không gian phát triển các đơn vị hành chính mới làm thế nào phát huy được sức mạnh tổng thể, đảm bảo lợi ích bền vững về dài hạn?

Suntory Pepsico khởi động chương trình bảo tồn nguồn nước

Suntory Pepsico khởi động chương trình bảo tồn nguồn nước

Phát triển bền vững -  9 phút

Suntory Pepsico phối hợp với Cục Lâm nghiệp và kiểm lâm khởi động chương trình Bảo tồn nguồn nước – Vì một Việt Nam xanh.

Người Việt có thể quét Zalopay thanh toán khi du lịch nước ngoài

Người Việt có thể quét Zalopay thanh toán khi du lịch nước ngoài

Nhịp cầu kinh doanh -  3 giờ

Thông qua Zalopay, người Việt giờ đây có thể thanh toán dễ dàng khi du lịch nước ngoài, mà không cần quy đổi ngoại tệ, hay mở thẻ quốc tế.

Meygroup cùng đối tác quốc tế kiến tạo tuyệt tác vượt thời gian Galia Hanoi

Meygroup cùng đối tác quốc tế kiến tạo tuyệt tác vượt thời gian Galia Hanoi

Nhịp cầu kinh doanh -  3 giờ

Galia Hanoi được giới thiệu như một “tuyệt tác vượt thời gian” – nơi thiên nhiên, kiến trúc và con người hòa quyện giữa lòng phố thị.

AIoT trong ESG: Tiếp cận tài chính xanh cho doanh nghiệp

AIoT trong ESG: Tiếp cận tài chính xanh cho doanh nghiệp

Phát triển bền vững -  3 giờ

AIoT giúp doanh nghiệp Việt tự động hóa kiểm kê phát thải, lập báo cáo ISO, tối ưu năng lượng và tiếp cận hiệu quả các gói Green Loan, SLL trong hành trình ESG.

'Thừa thợ, thiếu thầy': Nghịch lý ngành sản xuất thời AI

'Thừa thợ, thiếu thầy': Nghịch lý ngành sản xuất thời AI

Tiêu điểm -  3 giờ

Phó hiệu trưởng Trường Điện – điện tử, Đại học Bách khoa Hà Nội cho rằng, Việt Nam thiếu đội ngũ kỹ sư biết cách sử dụng dữ liệu trong ngành sản xuất.

Vietjet có giám đốc điều hành mới

Vietjet có giám đốc điều hành mới

Hồ sơ quản trị -  4 giờ

Vietjet bổ nhiệm ông Nguyễn Thanh Sơn làm giám đốc điều hành Vietjet với kỳ vọng sẽ dẫn dắt hãng hàng không này phát triển trên hành trình mới.