Thích ứng với già hóa dân số: Cần chuẩn bị ngay từ người trẻ

Chính sách thích ứng với già hoá dân số đã được quy định tại Chương IV của dự thảo Luật Dân số, tuy nhiên, theo đại biểu Nguyễn Hoàng Uyên – Đoàn ĐBQH tỉnh Tây Ninh, cách tiếp cận hiện vẫn chưa toàn diện, chủ yếu tập trung vào việc giải quyết các vấn đề của nhóm đã cao tuổi.

Trong khi đó, Việt Nam lại đang bước qua giai đoạn vàng để chuẩn bị cho một quá trình già hóa chủ động.

Phân tích này được bà Uyên đưa ra tại phiên thảo luận ở hội trường về Dự thảo Luật Dân số trong chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khoá XV, chiều ngày 10/11.

Bà Uyên cho rằng, việc thích ứng thành công phụ thuộc rất lớn vào sự chuẩn bị sớm về sức khỏe, tài chính và kỹ năng ngay từ khi người dân còn trẻ và trung niên.

Do đó, đại biểu đề nghị bổ sung quy định về chuẩn bị cho tuổi già, cụ thể là bổ sung nguyên tắc Nhà nước thúc đẩy sự chuẩn bị chủ động cho quá trình già hóa, hỗ trợ người dân tích lũy đầy đủ về sức khỏe, tài chính, tâm lý từ sớm, thay vì chỉ giải quyết các chế độ khi đã bước vào tuổi già.

Thảo luận thêm, bà Uyên nhận định, dự thảo hiện đang bỏ sót khái niệm then chốt về già hóa khỏe mạnh: “Đây là cách tiếp cận cốt lõi nhằm duy trì tối đa khả năng, chức năng của người cao tuổi, giúp họ sống độc lập, có ý nghĩa và giảm gánh nặng chăm sóc”.

Để thúc đẩy già hoá khoẻ mạnh, nâng cao chất lượng sức khoẻ, văn hoá, tinh thần cho người cao tuổi, bà đề nghị nên xem xét đưa khái niệm này vào Điều 3 của dự thảo Luật và bổ sung một điều khoản trong Chương IV, nhấn mạnh trách nhiệm của Nhà nước trong việc xây dựng môi trường thân thiện với người cao tuổi.

Không chỉ vậy, đại biểu cho rằng, dự thảo Luật chưa đề cập đến hai yếu tố thiết yếu là đoàn kết liên thế hệ và phối hợp liên ngành, bởi một xã hội già hóa thành công đòi hỏi sự gắn kết chặt chẽ giữa các thế hệ và sự phối hợp của các ngành, đoàn thể.

Già hóa dân số ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống xã hội, từ y tế, giáo dục, lao động đến đô thị, văn hóa, công nghệ nên việc thích ứng với già hóa dân số không thể là nhiệm vụ riêng của ngành y tế mà cần phải có sự phối hợp đồng bộ của liên ngành.

Tạo nền tảng cho nền kinh tế ‘tóc bạc’

Cũng thảo luận tại hội trường, Đại biểu Trần Thị Hiền – Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình dẫn khuyến nghị của Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc nhấn mạnh, một trong những biện pháp cần ưu tiên để thích ứng và tận dụng cơ hội già hóa dân số là phải đảm bảo vấn đề già hóa và nhu cầu của người cao tuổi được tính đến trong các chính sách phát triển cấp quốc gia.

Hiện tại, tốc độ dân số cao tuổi của Việt Nam tăng bình quân hơn 4%/năm. Giai đoạn 2019 – 2021, mỗi năm Việt Nam tăng thêm khoảng 600.000 người cao tuổi. Chỉ số già hóa ở nước ta tăng rất nhanh, từ 35,5 vào năm 2019 lên 53,1 vào năm 2021.

Qua nghiên cứu, đại biểu cho biết, hiện tại, nhiều nước như Nhật Bản đang ứng phó với tình trạng dân số “siêu già” bằng cách chuyển các trường học không còn học sinh thành các cơ sở dưỡng lão. Trong khi đó, Việt Nam đang tính đến chủ trương ưu tiên dành các trụ sở cơ quan sau sắp xếp cho việc phát triển cơ sở giáo dục, cơ sở y tế.

Với tốc độ già hóa nhanh chóng như hiện nay, đại biểu nhận định, đây là lúc Việt Nam cần nghĩ trước, đi trước trong việc thiết lập chính sách ưu tiên để thúc đẩy phát triển các cơ sở dưỡng lão, cơ sở cung cấp dịch vụ chăm sóc người cao tuổi. Việc này sẽ tăng tính sẵn có của dịch vụ dành cho người cao tuổi ngay tại cộng đồng, tạo nền tảng cho “nền kinh tế tóc bạc” tại Việt Nam.

Về chính sách, bà Hiền cho rằng, mặc dù dự thảo đã quy định về biện pháp tổ chức các hình thức mô hình chăm sóc người cao tuổi tại nhà, tại cộng đồng, nhưng quy định như hiện nay vẫn chưa rõ nội hàm chính sách.

Năm 2010, Luật Người cao tuổi đã quy định Nhà nước khuyến khích tổ chức, cá nhân đầu tư xây dựng cơ sở chăm sóc người cao tuổi. Nhưng trên thực tiễn, việc xã hội hóa phát triển các cơ sở dưỡng lão, chăm sóc người cao tuổi rất khó khăn. Số lượng cơ sở rất ít, chủ yếu là các dịch vụ chi phí cao (vài chục triệu đồng/tháng) mà nguyên nhân cơ bản là do gặp khó khăn trong việc tiếp cận đất đai, mặt bằng và nhân lực chuyên môn.

Do đó, đại biểu đề nghị cần chỉnh lý bổ sung, cụ thể hóa quy định về hỗ trợ chăm sóc người cao tuổi, theo hướng: Quy định cụ thể hơn về chính sách khuyến khích, ưu tiên về tiếp cận đất đai và ưu đãi về thuế đối với hoạt động đầu tư phát triển trên cơ sở chăm sóc người cao tuổi và các hình thức chăm sóc người cao tuổi tại cộng đồng.

Đồng thời, cần có chính sách khuyến khích, tạo điều kiện cho lao động Việt Nam đã đi làm việc ở nước ngoài trong các lĩnh vực điều dưỡng, chăm sóc người cao tuổi. Khi hết thời hạn hợp đồng làm việc ở nước ngoài, họ có thể thuận lợi phát huy kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm chuyên môn để tiếp tục phát triển nghề nghiệp tại Việt Nam.

Đây là bước chuẩn bị chủ động và rất cần thiết để tăng tính sẵn có về cơ sở hạ tầng, về nguồn nhân lực phục vụ thiết thực cho tương lai già hóa của Việt Nam.

Xây dựng chính sách phát triển nguồn nhân lực

Đại biểu Nguyễn Minh Tâm – Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị trong thảo luận cho rằng, một trong những chính sách quan trọng để thích ứng với già hoá dân số là quy định phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi (Khoản 2, Điều 18).

Về phạm vi chuyên môn Lão khoa, Khoản 2 quy định khuyến khích tổ chức, cá nhân cấp học bổng hoặc trợ cấp học phí, sinh hoạt phí cho người học để phát triển chuyên ngành lão khoa, đặc biệt là những người làm việc tại các cơ sở khám chữa bệnh ở vùng kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn.

Tuy nhiên, theo đại biểu, việc quy định như dự thảo có thể dẫn đến sự hạn chế. Nguyên nhân là bởi trên thực tế, lão khoa hiện là một chuyên khoa tập trung chẩn đoán, điều trị, quản lý các bệnh lý ở người cao tuổi theo y học hiện đại. Việc quy định như dự thảo sẽ không bao gồm việc khuyến khích phát triển các loại hình khám chữa bệnh cho người già theo Y học cổ truyền.

Về cơ chế hỗ trợ tài chính cho người học về chuyên ngành lão khoa, bà Tâm nhận định chuyên ngành lão khoa chưa phát triển đồng bộ khi hiện nay chưa có nhiều cơ sở đào tạo chuyên sâu về lão khoa, nhiều bệnh viện chưa có chuyên khoa riêng, việc điều trị người cao tuổi còn phân tán ở các chuyên khoa khác.

Đặc biệt, cơ chế khuyến khích xã hội hóa chưa đủ lực tạo đột phá về nguồn nhân lực lão khoa. Do đó, cần có chính sách chủ động của Nhà nước nhằm đảm bảo nguồn kinh phí ổn định để thu hút và duy trì người được đào tạo về lão khoa, đặc biệt tại các địa bàn khó khăn, triển khai đồng bộ định hướng, ưu tiên của Đảng và Nhà nước về chăm sóc người cao tuổi.

Đại biểu đề nghị chuyển từ cơ chế khuyến khích tổ chức, cá nhân trợ cấp sang Nhà nước trợ cấp trực tiếp học phí và sinh hoạt phí đối với người học nhằm phát triển chuyên ngành lão khoa.

Việc này là cần thiết, khả thi và phù hợp với mục tiêu nâng cao chất lượng chăm sóc, điều trị cho người cao tuổi trên toàn quốc. Đại biểu đề xuất sửa đổi Khoản 2, Điều 18: Nhà nước thực hiện trợ cấp học phí và sinh hoạt phí đối với người học nhằm phát triển chuyên ngành lão khoa, đặc biệt ưu tiên những người đang công tác tại các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh ở vùng có điều kiện kinh tế xã hội khó khăn và đặc biệt khó khăn.