Theo số liệu từ Tổ chức Y tế thế giới (WHO), mỗi phút có khoảng 1 triệu chai nhựa được sử dụng và thải ra môi trường khoảng 300 triệu tấn rác thải nhựa hàng năm, gây ra những áp lực nặng nề cho hệ sinh thái.
Đáng chú ý, không chỉ những quốc gia đang phát triển như Việt Nam hay Indonesia mà kể cả các nước hiện đại như Nhật Bản, Anh, Pháp cũng đã và đang phải đối mặt với khủng hoảng rác nhựa.
Tại Hội thảo Trực tuyến về các quy chuẩn tái sử dụng rác thải nhựa: Kinh nghiệm từ châu Âu và Đông - Đông Nam Á thuộc dự án Suy nghĩ lại về nhựa (EURP), các đại diện đến từ nhiều nơi trên thế giới, trong đó có Việt Nam đã cùng nhau chia sẻ kinh nghiệm của riêng quốc gia mình trong việc tăng cường tái chế rác thải nhựa, tiến tới thiết lập nền kinh tế tuần hoàn.
Tiếp cận từ chính sách
Bà Katarina Grgas-Brus, Chuyên gia môi trường đến từ Ủy ban Châu Âu (EC) cho biết, biến đổi khí hậu luôn là một trong những vấn đề được EC quan tâm hàng đầu.
Nhằm ngăn ngừa quá trình biến đổi khí hậu, EC đã ban hành thỏa thuận xanh với mục tiêu cắt giảm 100% khí thải nhà kính vào năm 2050, cùng với việc thực hiện các cam kết theo Hiệp ước Paris cũng như 17 mục tiêu phát triển bền vững thuộc Chương trình nghị sự 2030 do Liên hợp quốc đưa ra.
Đối với rác thải rắn, EC ban hành Chiến lược mới về Kinh tế tuần hoàn (CEAP 2020) với kế hoạch bao gồm 35 hành động trong vòng đời sản phẩm.
Theo bà Grgas-Brus, CEAP hướng tới phương châm cốt lõi là trao quyền cho người tiêu dùng, đặt người tiêu dùng làm trung tâm của hoạt động tái chế, bên cạnh việc tập trung vào một số ngành nghề nhất định, bao gồm bao bì, nhựa dùng một lần và dụng cụ đánh cá.
Cách tiếp cận từ người tiêu dùng được xem là giải pháp vẹn toàn do có tác động trực tiếp đến giai đoạn cuối vòng đời của sản phẩm. Tuyên truyền, giáo dục nhằm nâng cao nhận thức của người tiêu dùng cũng là mục tiêu mang tính nền tảng nhằm triển khai các hoạt động của Liên minh Tái chế bao bì Việt Nam (PRO Việt Nam).
Hiện tại, các chuyên gia của EC đang tiếp tục theo dõi một số mô hình thí điểm và nghiên cứu đưa ra một chỉ thị mới, dự kiến được ban hành vào quý IV năm 2021.
Người gây ô nhiễm phải trả tiền
Cũng trong khuôn khổ hội thảo, bà Likha Malai Alcantara, chuyên gia môi trường tại Philippines cho biết, các chính sách của Philippines hướng tới giải quyết rác thải nhựa thông qua nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền”.
Đây cũng chính là cách tiếp cận mới mà Bộ Tài nguyên và môi trường đã đặt ra trong dự thảo Luật Bảo vệ môi trường (sửa đổi), thông qua những điểm mới như thu phí rác thải theo khối lượng hay công cụ chính sách mở rộng trách nhiệm của nhà sản xuất (EPR).
Philippines là một quốc gia đang phát triển có nhiều điểm tương đồng với Việt Nam. Nhận thức được vấn nạn rác thải nhựa từ rất sớm, chính phủ quốc gia này đã ban hành Luật quản lý chất thải rắn vào năm 2000, với các nội dung chính bao gồm bắt buộc phân loại chất thải, phát triển thị trường tái chế và đặt yêu cầu cụ thể cho chính quyền từng địa phương.
Trên cơ sở về khung pháp lý kể trên, các cơ quan chức năng của Philippines tiếp tục đề ra Kế hoạch phát triển 2017 – 2022 với trọng tâm thúc đẩy kinh tế bền vững, kinh tế tuần hoàn, xử lý rác thải thông qua đầu tư vào công nghệ tái chế, xây dựng cơ sở thu hồi nguyên vật liệu.
Bên cạnh những mục tiêu môi trường, các chính sách trên còn đặt trọng tâm vào việc thúc đẩy tạo thêm việc làm cho khu vực kinh tế xanh và khắc phục những cản trở đối với nhóm dễ bị tổn thương bởi ô nhiễm.
Tiêu chuẩn hóa sản phẩm lưu hành trên thị trường
Bà Sabine Bartnik, Chuyên gia về phát triển bền vững người Đức giới thiệu hệ thống tiêu chuẩn sinh thái được áp dụng tại các quốc gia thuộc nhóm EU, bao gồm EU CertPlast, EN15343 và nhãn dán sinh thái Blue Angel.
Các hệ thống trên hoạt động dựa trên tinh thần minh bạch và tạo động lực thực thi chính sách môi trường cho doanh nghiệp, thông qua sự đánh giá của đội ngũ kiểm toán viên độc lập, công khai và minh bạch.
Sử dụng quy trình đánh giá khắt khe, các kiểm toán viên đánh giá sản phẩm của doanh nghiệp theo các nguyên tắc nhằm đảm bảo rác thải được xử lý tốt nhất, nâng cao tiêu chuẩn tái chế và truy xuất nguồn gốc rác thải.
Các doanh nghiệp nhận được chứng nhận sinh thái sẽ có năng lực cạnh tranh tốt trên thị trường nhờ vào chính sách nâng cao nhận thức và ý thức của người tiêu dùng. Tuy nhiên, các chứng nhận chỉ có giá trị trong vòng một năm và ngày càng khắt khe, đặt ra yêu cầu nhà sản xuất không ngừng đổi mới, sáng tạo nhằm tối ưu hóa sự thân thiện với môi trường của sản phẩm.
Từ 3R tới 4R
Nguyên tắc 3R trong việc hạn chế chất thải ra môi trường. Ảnh: PRO Việt Nam.Dựa trên nguyên tắc 3R (Reduce – tiết giảm; Reuse – tái sử dụng, Recycle – tái chế) đang được nhiều tổ chức như PRO Việt Nam áp dụng, Liên minh Tái chế và vật liệu bền vững Philippines (PARMS) đưa ra hệ thống tiêu chuẩn 4R, bổ sung thêm tiêu chí Recover – thu hồi.
Theo EC, thu hồi là hoạt động sử dụng rác thải vào các hoạt động hữu ích và đem lại lợi nhuận nhưng không nhất thiết phải tạo ra sản phẩm vật chất, ví dụ như việc xử lý rác thải làm đầu vào cho sản xuất năng lượng.
PARMS hoạt động với mục tiêu đưa tái chế và kinh tế tuần hoàn trở thành mắt xích quan trọng cho nền kinh tế, không chỉ nhằm bảo vệ môi trường, mà còn hướng tới tạo thêm việc làm và gia tăng lợi nhuận từ việc tham gia vào chuỗi cung ứng tái chế.
Ông Crispian Lao, Chủ tịch sáng lập PARMS cho biết, PARMS đưa ra các chiến lược tương đối tham vọng, bao gồm việc xử lý triệt để luồng rác thải kém chất lượng mà một số quốc gia khác trên thế giới thường bỏ qua.
Để thực hiện được mục tiêu này, PARMS mong muốn nhận được sự hỗ trợ và phối hợp từ các bên liên quan, bao gồm doanh nghiệp, người tiêu dùng và các bộ, ban, ngành chính phủ.
Bên cạnh đó, ông Lao cũng đánh giá cao các mô hình liên minh doanh nghiệp cùng chung tay hành động vì môi trường tương tự PARMS hay PRO Việt Nam. Theo đó, đây là một phương pháp để doanh nghiệp thể hiện trách nhiệm xã hội, sự tri ân tới người tiêu dùng và lòng biết ơn dành cho tạo hóa.
