Tìm động lực cho khu vực kinh tế bị 'lãng quên'

Trong gần bốn thập kỷ qua, kinh tế tư nhân tại Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ, từ một khu vực nhỏ lẻ, manh mún trở thành trụ cột quan trọng của nền kinh tế.

Về quy mô, theo số liệu của Cục Thống kê, khu vực kinh tế tư nhân hiện đóng góp gần 50% GDP, hơn 30% ngân sách nhà nước, tạo ra hơn 40 triệu việc làm, chiếm khoảng 85% tổng số lao động trong nền kinh tế.

Trong đó, bộ phận doanh nghiệp đăng ký chính thức đóng góp hơn 10% GDP và khu vực hộ kinh doanh cá thể, hộ sản xuất nông nghiệp, trang trại và các cơ sở kinh tế, cá nhân kinh doanh khác chiếm khoảng 40% GDP.

Tuy nhiên, khu vực này vẫn chưa được quan tâm phát triển đúng mức, phải đối mặt với nhiều khó khăn và rào cản. Đặc biệt là về thể chế, tiếp cận vốn, đất đai, công nghệ và môi trường kinh doanh.

Để phát huy hết tiềm năng, cần có những cải cách mạnh mẽ nhằm tháo gỡ vướng mắc, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp tư nhân phát triển bền vững.

Động lực cho sự phát triển

Kinh tế tư nhân đóng vai trò quan trọng trong tổng cầu và do vậy đóng vai trò quyết định tới tốc độ tăng trưởng.

Sự đóng góp này thể hiện qua đầu tư tư nhân, tiêu dùng của doanh nghiệp và các cơ sở kinh tế và đóng góp của kinh tế tư nhân cho xuất nhập khẩu.

Theo TS. Lê Duy Bình - Giám đốc Economica Vietnam, kinh tế tư nhân hiện đóng góp gần 30% kim ngạch xuất khẩu và 56% tổng đầu tư toàn xã hội, cao hơn nhiều so với khu vực kinh tế nhà nước (28%) và FDI (16%).

Chỉ cần đầu tư của khu vực này tăng 1% sẽ tạo ra giá trị tương đương với việc đầu tư công tăng 2,5% hoặc FDI tăng 3,5%. Do đó, phát triển kinh tế tư nhân là điều kiện tiên quyết để duy trì tốc độ tăng trưởng cao và bền vững.

Không như đầu tư công và FDI có nhiều hạn chế, tiềm năng mở rộng đầu tư từ khu vực tư nhân còn rất lớn nếu huy động được nguồn lực trong dân như vàng, ngoại tệ, đất đai, tiết kiệm.

Việc khuyến khích khu vực này phát triển sẽ giúp nâng cao năng lực nội sinh và hỗ trợ chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng đổi mới, sáng tạo.

Kinh tế tư nhân hiện tạo việc làm cho hơn 80% lực lượng lao động, giúp hàng triệu người thoát khỏi công việc có thu nhập thấp trong nông nghiệp để chuyển sang các ngành có năng suất cao hơn. Một công nhân trong doanh nghiệp tư nhân hiện có thu nhập gấp ba lần một nông dân bình thường.

Chia sẻ quan điểm về vai trò dẫn dắt của khối tư nhân, TS. Nguyễn Đình Cung - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho biết, doanh nghiệp nhỏ, vừa và siêu nhỏ là bộ phận đông đảo, chiếm đại đa số trong tổng số doanh nghiệp Việt Nam.

Nhóm này cũng có nhiệm vụ, có vai trò lớn nhất trong nền kinh tế khi tạo công ăn việc làm, giải quyết sinh kế cho đông đảo người dân. Do vậy, tính ổn định, sức chống chịu của nền kinh tế phụ thuộc chủ yếu vào lớp doanh nghiệp này.

Đặc biệt, ông Cung bổ sung vai trò quan trọng của các tập đoàn kinh tế lớn đối với nền kinh tế đó là phát triển những ngành nghề trụ cột, mang tính chiến lược của đất nước.

Hiện nay, trong quá trình phát triển, lớp doanh nghiệp nhỏ, vừa và siêu nhỏ không thể thiếu vai trò dẫn dắt, định hướng của các tập đoàn kinh tế. Đây là "sếu đầu đàn" dẫn dắt, định hướng cộng đồng doanh nghiệp phát triển.

Trước bối cảnh mới, nguyên lãnh đạo CIEM cho rằng, đất nước không thể phụ thuộc vào doanh nghiệp nước ngoài để thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, mà cần tự chủ, phát huy sức mạnh của khu vực kinh tế tư nhân, lấy đó làm nền tảng.

Chủ trương thúc đẩy kinh tế tư nhân được xem là một bước chuyển quan trọng, tạo ra cơ hội lớn cho sự phát triển của khu vực này, đặc biệt là các tập đoàn kinh tế lớn.

Cần củng cố các chính sách hỗ trợ

Trong bối cảnh hiện nay, theo Phó Thống đốc thường trực Ngân hàng Nhà nước Đào Minh Tú, mặc dù khu vực kinh tế tư nhân đã có sự phát triển mạnh mẽ trong thời gian qua nhưng các doanh nghiệp vẫn đối mặt với nhiều khó khăn bởi phần lớn doanh nghiệp có quy mô nhỏ và vừa, hạn chế về tiềm lực tài chính và khả năng cạnh tranh.

Điều này càng đặc biệt trong bối cảnh năm 2025 dự báo cho thấy tình hình kinh tế thế giới tiếp tục diễn biến phức tạp, xung đột địa chính trị, căng thẳng thương mại gia tăng và chi phí vay cao ở nhiều quốc gia.

Các khó khăn nêu trên sẽ tác động lớn đến nền kinh tế có độ mở lớn như nước ta, trong đó có khu vực kinh tế tư nhân.

Do đó, đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ hơn của các cơ quan quản lý với các cơ chế, chính sách hỗ trợ cũng như từ chính nỗ lực, chủ động của các doanh nghiệp.

Đóng góp thêm góc nhìn về các thách thức cho sự phát triển, TS Nguyễn Đình Cung nhận định doanh nghiệp tư nhân hiện vẫn đang gặp nhiều rào cản, đặc biệt là về thể chế khi chưa được hỗ trợ một cách hệ thống để khai thác hết tiềm năng.

Để đạt mục tiêu chiến lược rõ ràng nhằm xác định kinh tế tư nhân không chỉ là động lực quan trọng nhất của tăng trưởng mà còn là lực lượng tiên phong trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, ông Cung cho rằng cần tập trung vào hai trụ cột chính.

Trước tiên là cải cách thể chế, loại bỏ các rào cản pháp lý chồng chéo, tạo môi trường kinh doanh thông thoáng, minh bạch, đảm bảo quyền tài sản và quyền tự do kinh doanh, giúp doanh nghiệp phát triển mà không gặp rủi ro pháp lý.

Quan trọng không kém là những hỗ trợ vốn, mở rộng các kênh huy động vốn dài hạn, phát triển thị trường vốn với nhiều loại quỹ đầu tư, giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn lực về tài chính, đất đai, công nghệ để mở rộng quy mô.

Nếu triển khai hiệu quả, chiến lược này sẽ huy động tối đa nguồn lực, phát huy tính sáng tạo của kinh tế tư nhân, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và sức chống chịu của nền kinh tế.

Dưới góc độ quản trị, TS Lê Duy Bình cho rằng, để kích hoạt tiềm năng của kinh tế tư nhân, cần có những quyết sách mạnh mẽ nhằm củng cố quyền tự do kinh doanh, bảo vệ quyền tài sản và tạo môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp phát triển.

Quản lý nhà nước cần chuyển từ hành chính sang sử dụng các nguyên tắc và công cụ thị trường, đồng thời xây dựng hệ thống pháp luật không chỉ phục vụ quản lý mà còn đóng vai trò kiến tạo, khơi thông nguồn lực và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Các chính sách cần khuyến khích nghiên cứu, phát triển khoa học - công nghệ, tạo cơ chế hỗ trợ các hoạt động rủi ro cao nhưng mang lại đột phá về năng suất.

Điều này đòi hỏi áp dụng cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, phát triển hệ sinh thái đầu tư mạo hiểm, hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo và chuyển giao công nghệ.

Cùng với đó, cải cách thủ tục hành chính, giảm chi phí tuân thủ pháp luật, tăng tính minh bạch và nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước sẽ giúp doanh nghiệp hoạt động trong môi trường an toàn, được bảo vệ và có cơ hội làm lại khi thất bại. Nhờ đó, tinh thần khởi nghiệp và đầu tư mạo hiểm sẽ được thúc đẩy mạnh mẽ.