Hiệp hội các Nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI) đánh giá, doanh thu lợi nhuận của Cảng Quy Nhơn trong mô hình doanh nghiệp nhà nước rất thấp, chi phí cao không tương xứng với thực trạng của cảng.
Ngày 17/9/2018 vừa qua, Thanh tra Chính phủ công bố kết luận tiến trình cổ phần hóa Cảng Quy Nhơn, trong đó chỉ ra nhiều sai phạm trong việc lựa chọn đối tác chiến lược và bán thỏa thuận 75% vốn nhà nước cho công ty Hợp Thành.
Thanh tra Chính phủ kiến nghị thu hồi lại số cổ phần đã bán cho công ty Hợp Thành và Cảng Quy Nhơn sẽ trở thành doanh nghiệp do nhà nước nắm giữ đa số thông qua đại diện là Vinalines.
Trước đó , UBND tỉnh Bình Định bày tỏ mong muốn Cảng Quy Nhơn phải do nhà nước nắm chi phối vì lý do an ninh quốc phòng. Tỉnh Bình Định lấy lý do Cảng Quy Nhơn có 1 vị trí và vai trò hết sức quan trọng trong công cuộc phát triển kinh tế của Bình Định, 1 số tỉnh miền Trung và Tây Nguyên.
Theo Hiệp hội các Nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI), mong muốn của UBND tỉnh Bình Định là không mới. Tuy nhiên, trên thực tế, Cảng Quy Nhơn đã hoạt động theo mô hình doanh nghiệp Nhà nước được 37 năm, mô hình CTCP mà nhà nước nắm giữ đa số được 3 năm và trong suốt thời gian đó, luôn tồn tại nhiều bất cập và tiêu cực trong công tác quản lý doanh nghiệp. Có thể kể tới như cơ chế xin cho trong tuyển dụng lao động, tình trạng hoa hồng, cửa quyền trong công tác bốc xếp nhờ vị thế độc quyền của Cảng Quy Nhơn.
Quan trọng hơn, trong vai trò của một doanh nghiệp, doanh thu lợi nhuận của Cảng Quy Nhơn trong mô hình doanh nghiệp nhà nước (DNNN) rất thấp, chi phí cao không tương xứng với thực trạng của cảng.
VAFI nhấn mạnh rằng, kể cả khi thu hồi lại cổ phần đã bán cho Hợp Thành, cũng không thể phát triển Cảng Quy Nhơn theo mô hình cũ với vai trò chi phối của Vinalines.
Nhận định của VAFI là có cơ sở, bởi Tổng công ty Hàng Hải Việt Nam (Vinalines) gần đây có 1 số tiến bộ nhỏ so với trước kia nhưng vẫn thể hiện là 1 tập đoàn yếu kém về nhiều mặt.
Vinalines vừa hoàn tất “sơ bộ” cổ phần hóa nhưng hầu như không thu hút được các nhà đầu tư trong nước và quốc tế, nhà đầu tư quay lưng với Vinalines không phải vì tập đoàn này không hấp dẫn hay không có tiềm năng phát triển mà vì công tác quản trị doanh nghiệp và định hướng phát triển không có nhiều thay đổi, dĩ nhiên là nhà đầu tư không thể mạo hiểm bỏ vốn vào trừ khi Vinalines chỉ ra những thay đổi căn bản sau cổ phần hóa.
Hiện nay, các đơn vị cảng do Vinalines quản lý đều có năng suất lao động thấp, hiệu quả sinh lời của đồng vốn thấp. Chẳng hạn như khu vực các Cảng tại Hải Phòng, CTCP Cảng Hải Phòng (trực thuộc Vinalines) là đơn vị nắm giữ và sở hữu nhiều cầu cảng nhất, ở các vị trí khai thác thuận lợi nhất nhưng doanh thu, lợi nhuận, sản lượng hàng thông qua cảng đều thua xa các đơn vị tư nhân ít cầu cảng như Gemadept, Viconship….
“Điều này nói lên rằng không phải cứ nhà nước nắm giữ cổ phần chi phối là đảm bảo an ninh quốc phòng, là đảm bảo công cuộc phát triển kinh tế cho cả vùng kinh tế”, VAFI nhận xét.
Theo VAFI, để Cảng Quy Nhơn phát triển, ít nhất, cần nhanh chóng thay đổi phương thức quản trị doanh nghiệp tại CTCP Cảng Qui Nhơn bằng đối tác chiến lược mạnh về quản trị và tài chính để nâng qui mô cảng lên 25 triệu tấn/năm, tổ chức được các tuyền tàu container kết nối thẳng với Singapore, Hongkong.
Công việc này không thể dựa vào Vinalines. Nếu lấy quan điểm là doanh nghiệp khai thác cảng phải là doanh nghiệp do nhà nước nắm giữ chi phối thì sẽ rất khó phát triển cảng với chất lượng hiệu quả cao, đặc biệt với trường hợp cảng Quy nhơn, từ đó khó thu hút đông đảo doanh nghiệp tham gia đầu tư vào Bình Định…
Thay vào đó, Cảng Quy Nhơn có thể học theo mô hình thành công của Cảng Lạch Huyện.
Khu cảng Lạch Huyện được xây dựng theo hình thức PPP và Nhà nước bỏ ra chưa đến 1 tỷ USD để xây dựng đường và cầu Tân Vũ Lạch Huyện, xây kè, đê bao chắn sóng nhưng với việc đầu tư của nhà nước, mở ra năng lực thông quan tai Hải Phòng sẽ tăng trên trăm triệu tấn, là điều kiện tiên quyết thúc đẩy đầu tư liên tục từ các nhà đầu tư trong nước và quốc tế vào khu vực các tỉnh phía Bắc.
Việc ra đời của Cảng Lạch Huyện đã làm giảm cước phí bốc xếp, giảm chi phí cho hàng vạn doanh nghiệp
Bài học về xây dựng Cảng Lạch Huyện có thể áp dụng cho các tỉnh miền Trung và khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Đây là những khu vực kinh tế chậm phát triển do không có cảng biển nước sâu qui mô lớn. Ở những vùng này, không thể tìm được vị trí cảng biển nước sâu tự nhiên đầu tư ít vốn mà phải vươn ra ngoài biển để đầu tư cảng biển nước sâu với số vốn lớn lên tới hàng tỷ đô la.
Việc này doanh nghiệp không thể làm được mà đòi hỏi phải có sự đầu tư ban đầu của nhà nước. 1 tỷ đô la cho 1 khu vực cảng biển nước sâu phục vụ cho cả vùng kinh tế không phải là số vốn lớn đối với nhà nước mà là số vốn mồi rất nhỏ và rẻ.
“Phân tích trên đây để thấy rằng Bình Định, miền Trung, Tây nguyên muốn phát triển công nghiệp không thể đi theo con đường cũ là dựa vào mô hình quản trị cũ của Cảng Quy Nhơn mà phải có tầm nhìn rộng ra”, phía VAFI đánh giá.
Quan trọng là cần thúc đẩy Cảng Quy Nhơn nhanh chóng niêm yết. Đây là nhiệm vụ của Bộ Giao thông vận tải và Vinalines, Cảng Quy Nhơn đã làm xong thủ tục niêm yết từ lâu vấn đề bây giờ là phải đưa cảng lên sàn để thực hiện minh bạch tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh và đầu tư.
Tiếp theo là tổ chức bán đấu giá công khai 75% cổ phần nhà nước cho các nhà đầu tư chiến lược. Cần phải đưa ra chi tiết tiêu chí lựa chọn nhà đầu tư chiến lược tốt nhất cộng với cam kết đầu tư lâu dài.
Về vấn đề an ninh quốc phòng, VAFI đánh giá, cảng biển không phải như 1 nhà dân mà người chủ sở hữu có quyền ngăn cản các cơ quan quản lý nhà nước. Các đơn vị quản lý nhà nước như Cảng vụ, Biên phòng, Hải quan, Kiểm dịch, Công An,... đều có quyền hoạt động tại các cảng biển và có quyền kiểm soát mọi hoạt động liên quan đến an ninh quốc phòng trong cảng.
Thực tiễn thông lệ trên thế giới đều chỉ ra rằng hầu hết các cảng biển đều do công ty tư nhân vận hành khai thác và đều đảm bảo an ninh quốc phòng.
