Doanh nghiệp 'đau đầu' bảo vệ tài sản trí tuệ

Nhiều năm nay, các sản phẩm của Công ty CP Nhựa Bình Minh, từ dòng ống nhựa U-PVC, phụ kiện, keo dán đến kiểu dáng bao bì... đã bị một số doanh nghiệp sao chép gần như nguyên vẹn, chỉ biến đổi một vài ký tự. Có trường hợp còn đăng ký tên doanh nghiệp gần giống, rồi “mượn danh” Bình Minh đi tiếp cận đại lý, nhà thầu để ký hợp đồng cung ứng.

Từ đây, Nhựa Bình Minh liên tục nhận các phản ánh tiêu cực: “Hàng Bình Minh gì mà dễ vỡ, rò nước?

Vào cuộc kiểm tra, doanh nghiệp này phát hiện những mặt hàng đó không phải hàng thật do mình sản xuất, mà là hàng nhái – đã chôn sâu dưới đất, chỉ phát hiện khi hư hỏng. Song, về phía người tiêu dùng, họ không truy xuất nguồn gốc mà chỉ nhớ tên “Nhựa Bình Minh”.

Kết quả, doanh nghiệp mất khách hàng, mất niềm tin. Nhưng "đau nhất" là doanh nghiệp mất luôn quyền làm chủ cái tên chính mình.

"Chúng tôi buộc phải học cách trở thành luật sư bất đắc dĩ, chỉ để cố gắng bảo vệ thương hiệu do chính mình gây dựng", ông Bông Hoa Việt, cố vấn Ban giám đốc Công ty CP Nhựa Bình Minh, nói tại diễn đàn "Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ – Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo”, do Tạp chí Diễn đàn doanh nghiệp tổ chức tại TP.HCM mới đây.

"Chờ được vạ, má đã sưng"

Để ứng phó với tình trạng bị xâm phạm thương hiệu, từ năm 2023, Nhựa Bình Minh đã thành lập tổ công tác bảo vệ thương hiệu gồm sáu thành viên, phối hợp chặt chẽ cùng TAT Law Firm để triển khai đồng bộ nhiều biện pháp để bảo vệ chính mình như: giám định tại Viện Sở hữu trí tuệ; khiếu nại đến Bộ Khoa học và công nghệ, Cục Sở hữu trí tuệ.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng khởi kiện ra tòa, từ sơ thẩm - phúc thẩm và hiện nay là kiến nghị xem xét theo thủ tục giám đốc thẩm đến Toà án nhân dân Tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao. Ngoài ra, công ty tổ chức hội nghị nhà phân phối, phát cảnh báo toàn quốc, truyền thông chủ động để phân biệt hàng thật – giả, tăng nhận thương hiệu.

"Trớ trêu thay, càng đi sâu, chúng tôi càng thấy bất lực, bởi lẽ: kết luận giám định xác định có dấu hiệu xâm phạm nhưng không thể dùng để bảo vệ. Một số cuộc kiểm tra, tranh tra lại không xác định được vi phạm, có những bản án mà doanh nghiệp “né đòn” một cách ngoạn mục... Tổng chi phí để xử lý lại lên tới hàng chục tỷ đồng, chưa kể, con số 19 tỷ đồng chúng tôi vừa đầu tư công nghệ in laser chống giả", ông Việt, chia sẻ.

Bà Lê Thị Đông Phương, Phó giám đốc chi nhánh Công ty Yến sào Khánh Hòa tại TP.HCM cho hay, doanh nghiệp cũng rất đau đầu với nạn hàng giả. "Giá sản phẩm giả rất rẻ và được các đối tượng làm hàng giả tuồn hàng về khu vực nông thôn, vùng quê", bà Phương nói.

Ông Võ Tân Thành, Phó chủ tịch VCCI dẫn số liệu từ Cục Sở hữu trí tuệ, cho thấy dù Việt Nam đã có hơn 700.000 nhãn hiệu được bảo hộ, nhưng mỗi năm vẫn xảy ra hàng nghìn vụ xâm phạm. Riêng năm 2024, đã có hơn 2.000 vụ, với giá trị hàng hóa vi phạm lên tới hàng trăm tỷ đồng.

Theo ông Thành, Việt Nam đã đi qua giai đoạn tăng trưởng nhờ tài nguyên, lao động giá rẻ. Nhưng điều đó không còn là lợi thế bền vững. Nghị quyết 57-NQ/TW và Nghị quyết 68-NQ/TW đã khẳng định: đổi mới sáng tạo là động lực tăng trưởng mới, và thể chế bảo hộ tài sản trí tuệ là nền móng cần được ưu tiên hoàn thiện.

Tuy nhiên, trên thực tế, hành lang pháp lý về sở hữu trí tuệ tại Việt Nam vẫn tồn tại nhiều “lỗ hổng sinh tử”.

Chỉ trong sáu tháng đầu năm 2025, hơn 3.270 vụ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ đã được phát hiện và xử lý, gây thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng. Không chỉ các doanh nghiệp nhỏ lẻ, mà cả những thương hiệu lớn… cũng bị làm giả bao bì, nhãn hiệu, tên thương mại một cách trắng trợn.

Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm, khẳng định, sở hữu trí tuệ không còn là công cụ pháp lý đơn thuần, mà là “lá chắn sinh tử” trong cuộc đua chất lượng – công nghệ – sáng tạo toàn cầu. Khi hành lang pháp lý không đủ mạnh để che chở cho doanh nghiệp chân chính, thì điều doanh nghiệp đánh mất không chỉ là doanh thu, mà là niềm tin của người tiêu dùng – tài sản vô hình giá trị nhất trong kỷ nguyên số.

Trường hợp của Nhựa Bình Minh là ví dụ điển hình. Doanh nghiệp này đã chi hơn 39 tỷ đồng cho công tác bảo vệ thương hiệu – từ kiện tụng, truyền thông, đến công nghệ in laser chống hàng giả. Dù vậy, doanh nghiệp vẫn phải chờ đợi hàng năm chỉ để giám định – do đây là quy trình độc quyền.

Ông Tú còn thông tin, nhiều vụ việc vi phạm sở hữu trí tuệ còn bị “đánh úp” vì bị rò rỉ thông tin từ cơ quan quản lý. Thậm chí, đã có vụ kiện lớn mà cả hai cấp sơ thẩm – phúc thẩm không đứng về phía doanh nghiệp chân chính, khiến hệ thống hành chính lúng túng, không dám xử lý tiếp.

"Nếu một thương hiệu lớn đã khổ sở đến vậy, thì hàng chục nghìn doanh nghiệp nhỏ và vừa - vốn không có bộ phận pháp chế, càng dễ bị đánh bật khỏi thị trường khi bị sao chép sáng tạo", ông Tú đặt vấn đề và khẳng định thêm, nếu không có sở hữu trí tuệ - đừng mơ đến đổi mới sáng tạo.

Để luật pháp không đi sau hành vi xâm phạm

Ông Việtkhẳng định, dù gặp rất nhiều khó khăn nhưng Nhựa Bình Minh cam kết đi đến cùng để bảo vệ thương hiệu, không chỉ vì lợi ích doanh nghiệp, mà vì sự lành mạnh của thị trường và quyền lợi người tiêu dùng.

"Chúng tôi sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm, dữ liệu và hành trình pháp lý – để góp phần xây dựng một hệ sinh thái bảo vệ sáng tạo mạnh mẽ hơn. Nếu một thương hiệu 50 năm còn bị đánh cắp dễ dàng đến vậy – thì liệu những công ty khởi nghiệp hôm nay, mai sau sẽ được bảo vệ bằng gì?", Việt nói.

Ông Việt kiến nghị, các doanh nghiệp cùng cơ quan chức năng, các ban ngành hãy phối hợp cùng nhau thay đổi điều đó. Vì cuối cùng, bảo vệ sở hữu trí tuệ là bảo vệ sức cạnh tranh quốc gia, bảo vệ tinh thần sáng tạo của người Việt.

"Chúng tôi chỉ mong một hệ thống pháp luật đủ mạnh, đủ nhanh và đủ công bằng để bảo vệ người làm đúng và xử lý người làm sai", ông Việt kiến nghị.

Ông Nguyễn Thanh Bình, Phó chủ tịch thường trực Hội sáng chế Việt Nam, dẫn câu chuyện khi ông còn đương chức trưởng đại diện Cục Sở hữu trí tuệ tại TP.HCM, vụ việc Bình Minh đã được báo đài và các cơ quan phỏng vấn ông rất nhiều. Công ty CP Nhựa Bình Minh là một doanh nghiệp rất có uy tín và nhiều năm liền đạt danh hiệu "Hàng Việt Nam chất lượng cao". Tuy nhiên, Sở Kế hoạch và đầu tư TP.HCM (cũ) lại cho phép thành lập Công ty TNHH Nhựa ống Bình Minh.

Cũng theo ông Bình, khi Công ty CP Nhựa Bình Minh đề xuất với Sở Kế hoạch và đầu tư (cũ) về việc thu hồi, cơ quan lại giải thích rất rõ ràng: "Chúng tôi làm đúng theo quy định của pháp luật doanh nghiệp. Doanh nghiệp nếu có ngành nghề kinh doanh mà Đảng, Nhà nước không cấm, ngay cả cái tên cũng không có cơ chế kiểm tra và không có cơ chế thu hồi".

“Thậm chí, khi quản lý thị trường xử lý hành vi xâm phạm, họ rất sợ vì cả hai bên đều có dấu đỏ, một bên được cấp văn bằng bảo hộ, một bên được thành lập theo quy định pháp luật, nên họ không biết xử lý thế nào. Đây là một khó khăn”, ông Bình nói.

Luật sư Mai Thị Thảo, Phó giám đốc TAT Law Firm nhấn mạnh, trong nền kinh tế số, nơi giá trị vô hình ngày càng chiếm tỷ trọng lớn, sở hữu trí tuệ chính là “hệ miễn dịch” của doanh nghiệp Việt.

"Nếu không được bảo vệ, sáng tạo sẽ bị đánh cắp, niềm tin sẽ bị bào mòn, và thương hiệu Việt sẽ khó đứng vững trên thị trường toàn cầu", bà Thảo nói.

Chuyên gia của TAT Law Firm nói thêm, thông thường, người ta nghĩ rằng khi nhãn hiệu được đăng ký bảo hộ thì doanh nghiệp sẽ được pháp luật bảo vệ. Nhưng trên thực tế cho thấy “có bảo hộ, chưa chắc đã được bảo vệ”.

Từ thực tiễn và kinh nghiệm bảo vệ quyền lợi cho các doanh nghiệp, phó giám đốc TAT Law Firm kiến nghị bốn nhóm giải pháp.

Thứ nhất, thành lập tòa án chuyên trách về sở hữu trí tuệ, với đội ngũ thẩm phán, thư ký được đào tạo chuyên sâu, để không còn những bản án thiếu tính chuyên môn khiến cả hệ thống hành chính lúng túng.

Thứ hai, mở rộng cơ chế giám định độc lập, phá thế độc quyền hiện nay, đồng thời giám sát nghiêm khắc về năng lực và đạo đức của giám định viên.

Thứ ba, xây dựng quy chuẩn đánh giá tổn thất thương hiệu không chỉ dựa trên doanh thu, mà còn tính đến thiệt hại vô hình về uy tín, danh tiếng – yếu tố sống còn của mọi thương hiệu.

Thứ tư, tăng cường giám sát việc thực thi pháp luật sở hữu trí tuệ, đảm bảo những người xử lý vụ việc có đủ chuyên môn, bản lĩnh và liêm chính, không để doanh nghiệp chân chính bị thiệt thòi.