Mảnh ghép còn thiếu của bức tranh chiến lược doanh nghiệp

Ngày mới ra trường, ông Trịnh Việt Ba, nay là CEO Công ty Tư vấn và đào tạo MBM (MBM Consulting & Training), được Unilever Việt Nam nhận vào làm với vai trò quản trị viên tập sự. Thời điểm đó, họ định hướng cho ông theo nghề kế toán quản trị. Qua nhiều năm đào tạo và thực chiến, ông phát triển trong nghề rồi trở thành chuyên gia.

“Gần 30 năm trôi qua, mặc dù Unilever Việt Nam đã trở thành cái nôi đào tạo ra những anh tài quản lý, những nhà quản trị trong nhóm lĩnh lương cao nhất trên thị trường lao động, tuyệt chiêu này của họ vẫn chưa đi vào được những doanh nghiệp vừa và nhỏ”, ông Ba nhận định.

Qua quá trình tiếp xúc sâu với hàng trăm doanh nghiệp vừa và nhỏ, ông Ba nhận thấy, năng lực quản trị tài chính doanh nghiệp là một mảnh ghép còn thiếu khiến cho bức tranh quản trị của SMEs Việt Nam mãi vẫn loay hoay chưa thể hoàn thiện. Trong đó, chỉ một vài doanh nghiệp thực sự đã và đang đầu tư cho chức năng kế toán quản trị.

4 cấp độ quản lý tài chính doanh nghiệp

Hiện trạng quản lý tài chính doanh nghiệp tại Việt Nam, theo nhà sáng lập MBM Consulting & Training là đang được phân theo bốn cấp độ.

Thứ nhất, bộ phận chuyên môn làm báo cáo giao cho lãnh đạo mà không quan tâm đến việc lãnh đạo có đọc hay không.

Thứ hai, có báo cáo định kỳ, phân tích hiện trạng, thuyết minh giải thích chi tiết, nhưng không đưa ra được đề xuất giải quyết vấn đề.

Thứ ba, bộ phận chuyên môn làm được những việc ở cấp độ thứ hai nhưng đề xuất được phương án giải quyết vấn đề. 

Thứ tư, một hệ thống tài chính doanh nghiệp hoàn thiện nhất sẽ chủ động tham gia sâu vào cả ba vai trò của chủ doanh nghiệp bao gồm: đầu tư, lãnh đạo và quản lý. Hệ thống này dẫn dắt doanh nghiệp từ khâu hoạch định cho đến thực thi.

Ông Ba cho rằng, chỉ khi tài chính doanh nghiệp tiệm cận đến cấp độ thứ tư, chủ doanh nghiệp mới có khả năng giải phóng dần vai trò điều hành và lãnh đạo hàng ngày, dành thời gian và tâm trí nhiều hơn vào các vấn đề lớn mang tính chiến lược và mở rộng kinh doanh.

“Tài chính doanh nghiệp không chỉ là thống kê, sổ sách hay quản lý tài sản. Vận dụng tốt tài chính doanh nghiệp giúp chủ doanh nghiệp điều hành kinh doanh hiệu quả và bền vững hơn”, ông Ba nói trong chương trình “Tài chính doanh nghiệp – mảnh ghép còn lại của bức tranh chiến lược doanh nghiệp” do MBM Consulting & Training phối hợp cùng Tri Tin Investment tổ chức. Chương trình nhằm gây quỹ cho dự án The Reach 2022 xây mới cây cầu tỉnh Sóc Trăng do JCI East Sài Gòn thực hiện.

Tuy nhiên, theo ông Ba, kế toán tài chính thường hay được hiểu lầm là tất cả của tài chính doanh nghiệp. Trong khi đó, năng lực và kỹ năng của kế toán quản trị mới là thứ giúp doanh nghiệp phát triển lớn mạnh. 

Người làm kế toán quản trị thiên về “quản trị” hơn là “kế toán”, có hiểu biết rất sâu về vận hành chi tiết của doanh nghiệp. Họ cũng là người giỏi tập hợp, xử lý, tính toán và phân tích dữ liệu.

“Trong ba phân mảng của tài chính doanh nghiệp thì tài chính hỗ trợ vai trò nhà đầu tư , kế toán quản trị hỗ trợ vai trò nhà lãnh đạo, kế toán tài chính hỗ trợ vai trò nhà quản lý”, ông Ba nói.

3 rào cản của doanh nghiệp Việt

Theo quan sát của CEO MBM Consulting & Training, đa phần doanh nghiệp vừa và nhỏ đang ở cấp độ 1-2, một số ít đang hài lòng ở cấp độ 3 tuy nhiên khi phát triển mạnh mẽ hơn thì khá lúng túng và thường rơi vào thế bị động, khó kiểm soát. 

Cấp độ thứ tư chỉ có thể hiện diện ở các doanh nghiệp đã thực sự trưởng thành, sẵn sàng cho những mục tiêu phát triển nhanh nhưng bền vững hơn. Các tập đoàn đa quốc gia đã đạt được cấp độ này, còn đối với các doanh nghiệp Việt từ lớn tới nhỏ hiện đang có 3 rào cản lớn.

Thứ nhất là rào cản về nhận thức. Nhiều chủ doanh nghiệp và bộ phận chuyên môn vẫn chưa nhận thức đủ được các chức năng mà tài chính doanh nghiệp có thể hỗ trợ cho chủ doanh nghiệp để làm tốt đủ ba vai trò. Thậm chí, rất nhiều người làm chủ đã quá chú trọng vào vai trò quản lý và lãnh đạo mà quên hẳn đi vai trò của một nhà đầu tư ngay khi khởi nghiệp.

“Nếu nói một doanh nghiệp phải mãi mãi tinh thần khởi nghiệp thì người chủ phải luôn nhớ rằng mình là một nhà đầu tư hơn là lãnh đạo hay một nhà quản lý. Chỉ có một hệ thống tài chính doanh nghiệp bài bản và xuyên suốt, mới giúp được người chủ làm tốt vai trò này”, ông Ba nhận định.

Thứ hai là rào cản về tri thức, trong quá trình phát triển sự nghiệp, các chủ doanh nghiệp vừa và nhỏ học được rất nhiều thứ từ bán hàng, tiếp thị, nhân sự cho đến vận hành, chỉ riêng mảng tài chính vẫn luôn là một lĩnh vực khó nhằn vì đòi hỏi chuyên môn sâu, khó bắt chước. Thậm chí, không phải giám đốc tài chính có thâm niên nào cũng từng trải qua đủ cả ba phân mảng để giúp doanh nghiệp đạt được cấp độ thứ tư.

Trong khi đó, không có chương trình đào tạo nào có thể thiết kế một thầy dạy đủ ba mảng của tài chính doanh nghiệp, khiến cho nội dung chương trình không thể xuyên suốt, người học không nắm được vấn đề một cách có hệ thống, khó đi vào thực tiễn.

Thứ ba là vấn đề nhân lực. Dù đã có nhận thức tốt và trang bị vốn tri thức nhất định, chủ doanh nghiệp vẫn gặp khó trong triển khai thực tế do thiếu người.

Một giám đốc tài chính một doanh nghiệp vừa và nhỏ chia sẻ với ông Ba rằng việc tuyển người làm kế toán quản trị quá khó mặc dù doanh nghiệp này, theo quan sát của ông Ba, là có nhận thức tốt, có ngân sách cho việc tuyển người. Tuyển 5 người thì cả 5 đều lần lượt ra đi, có người chỉ làm trong vòng 1 tuần, mãi đến người thứ sáu mới ở lại.

Những người làm nghề kế toán không thiếu việc vì nhu cầu ngày càng lớn nhưng họ lại quá bận rộn với công việc lặp đi lặp lại định kỳ nên hiếm có cơ hội trải nghiệm cái mới, trải qua những phân mảng khác nhau của tài chính doanh nghiệp.

Ông Ba cho rằng, cần phải có sự chuẩn bị từ sớm. Nếu đã có nhận thức tốt và tri thức đầy đủ, việc đào tạo phát triển nội bộ hay tìm được đúng người phù hợp, sẽ chỉ là vấn đề thời gian. Chẳng hạn người phụ trách kế toán quản trị hiện nay của một doanh nghiệp ngành trắc địa – thủy đạc – men vi sinh – phân vi sinh từng được lãnh đạo định hướng chuyển đổi công việc và được đào tạo từ nghề bán hàng và tiếp thị do có sự nhạy bén.

Người làm kế toán quản trị ở doanh nghiệp này cũng được tiếp cận hầu hết thông tin nội bộ, được tham gia các cuộc họp mà họ thấy cần để có thể nắm sâu về vận hành chi tiết của doanh nghiệp. Ban đầu có thể để biết, hiểu vận hành, có thông tin và sau đó hỗ trợ ra quyết định.

“Trong thực tế, đã có những doanh nghiệp vừa và nhỏ bỏ ra vài năm để làm được điều này, một số trong đó đã đạt được cấp độ 3, khi quy mô kinh doanh phát triển lớn hơn họ hoàn toàn có thể nâng tầm chuyển mình sang cấp độ 4”, ông Ba nói.