Năm 2019, khi trong khung chính sách, pháp lý chưa hề nhắc đến kinh tế tuần hoàn, 9 doanh nghiệp hàng đầu ngành hàng tiêu dùng nhanh (FMCG) thành lập Liên minh Tái chế bao bì Việt Nam (PRO Việt Nam), với mục tiêu thiết lập mô hình kinh tế tuần hoàn cho ngành bao bì.
Sự kiện này tạo được tiếng vang lớn khi khái niệm kinh tế tuần hoàn, khi đó vẫn còn rất xa lạ, lại trở thành chất gắn kết cho những đối thủ cạnh tranh quyết định ngồi lại với nhau, bắt tay nhau cùng hành động. Đến nay, PRO Việt Nam đã có 19 thành viên, triển khai nhiều hoạt động hướng tới mục tiêu tái chế 100% bao bì của các thành viên vào năm 2030.
Trước đó, vào năm 2015, tức là trước cả khi khái niệm kinh tế tuần hoàn lần đầu tiên được “gọi tên” tại Việt Nam, 2 nhà sản xuất điện tử hàng đầu là HP Việt Nam và Apple Việt Nam đã khởi xướng chương trình Việt Nam Tái chế để thúc đẩy xử lý hiệu quả và thu hồi tài nguyên từ rác thải điện tử.
Thực tế, những mô hình kinh tế tuần hoàn xuất hiện ở Việt Nam không phải từ năm 2015 hay 2019 mà từ hàng chục năm trước. Những mô hình sơ khai của kinh tế tuần hoàn là những thứ đã rất quen thuộc với người Việt: mô hình Vườn – ao – chuồng; hệ thống đồng nát, ve chai, làng nghề tái chế…
Trong các văn bản chính sách, dù phải đến năm 2020, Luật Bảo vệ môi trường sửa đổi mới chính thức nhắc đến khái niệm kinh tế tuần hoàn nhưng nhiều quy định và chính sách về phát triển bền vững trước đó như chiến lược tăng trưởng xanh, chương trình hành động quốc gia về sản xuất và tiêu dùng bền vững… đều đã có những nội dung, đề ra những công cụ liên quan đến kinh tế tuần hoàn.
Nhận thức chưa đủ
Xuất hiện ở Việt Nam từ rất sớm, tuy nhiên, kinh tế tuần hoàn và kinh doanh tuần hoàn, theo ông Trịnh Đức Chiều, Phó trưởng ban nghiên cứu cải cách và phát triển doanh nghiệp, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương (CIEM), chủ yếu vẫn đang dược áp dụng một cách chưa có tính hệ thống.
Điều này xuất phát từ việc nhận thức về kinh tế và kinh doanh tuần hoàn của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam vẫn còn chưa rõ ràng, chưa thống nhất. Theo khảo sát mới được CIEM thực hiện đối với 508 doanh nghiệp trên cả nước, chỉ có khoảng 20 – 30% doanh nghiệp hiểu rõ và 3 – 6% doanh nghiệp hiểu rất rõ về kinh tế tuần hoàn. Do đó, tỷ lệ áp dụng kinh tế và kinh doanh tuần hoàn cũng chưa cao. Có đến hơn 50% doanh nghiệp được khảo sát chưa áp dụng các giải pháp kinh doanh tuần hoàn.
Trả lời khảo sát của CIEM, cộng đồng doanh nghiệp cho biết, những khó khăn cản trở việc áp dụng kinh tế tuần hoàn là khung pháp luật, khung chính sách; nguồn lực; công nghệ; chuỗi giá trị; cơ sở hạ tầng; chiến lược, cấu trúc của doanh nghiệp và văn hóa xã hội.
Trong đó, khó khăn lớn nhất là những yếu tố liên quan đến khía cạnh kinh doanh là nguồn lực, công nghệ và thị trường. Điều này xuất phát từ năng lực của doanh nghiệp Việt vẫn còn chưa đủ, cũng như thói quen tiêu dùng và chính sách pháp luật vẫn dựa trên mô hình kinh doanh tuyến tính.
Mặt khác, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp triển khai kinh tế và kinh doanh tuần hoàn cũng chưa đầy đủ. Trong số chưa đầy 50% doanh nghiệp triển khai các giải pháp kinh tế tuần hoàn, chỉ có khoảng từ 3 – 15% doanh nghiệp nhận được các hỗ trợ.
Đây là những điều cần được đặc biệt lưu ý, bởi theo ông Chiều, trong giai đoạn đầu, vai trò của Nhà nước là đặc biệt quan trọng để xây dựng khung pháp luật và chính sách tạo điều kiện cho doanh nghiệp vượt qua thách thức để mạnh dạn triển khai mô hình mới.
