Sức ép dư cung và hàng lậu ‘bóp nghẹt’ ngành mía đường

Ngành mía đường Việt Nam đã và đang trong tình thế khó khăn: nguồn cung vượt cầu, tiêu thụ yếu và buôn lậu tràn lan, kéo giá bán xuống thấp. Hai doanh nghiệp lớn trong ngành là Mía đường Sơn La và Đường Quảng Ngãi đều chứng kiến lợi nhuận sụt giảm, hàng tồn kho tăng vọt.

Công ty CP Mía đường Sơn La cho biết lợi nhuận ròng quý II/2025 (quý IV niên độ 2024-2025) giảm 59% xuống 96 tỷ đồng khi doanh thu thuần co lại 32% còn 371 tỷ đồng. Hàng tồn kho tăng 23% lên 537 tỷ đồng, trong đó phần lớn là thành phẩm, tăng 40% so với đầu kỳ.

Tính cả niên độ 2024-2025, công ty ghi nhận doanh thu giảm 17% xuống 1.160 tỷ đồng, lợi nhuận ròng giảm 29% còn 374 tỷ đồng.

Đường Quảng Ngãi cũng không tránh khỏi áp lực. Sáu tháng đầu năm 2025, doanh thu mảng đường giảm 23% xuống dưới 1.690 tỷ đồng, trong khi biên lãi gộp rơi từ 31,7% xuống 23,1%. Dù sản xuất tăng 16%, tiêu thụ sụt giảm do nhu cầu yếu và cạnh tranh từ đường lỏng cũng như sản phẩm nhập lậu.

Kết quả, lợi nhuận ròng nửa đầu năm giảm 23% còn 938 tỷ đồng, lần đầu tiên mất mốc nghìn tỷ sau hai năm.

Tồn kho tăng nhanh phản ánh áp lực tiêu thụ. Cuối tháng 6, tồn kho của Đường Quảng Ngãi tăng từ 1.323 tỷ đồng đầu năm lên 2.567 tỷ đồng; giá trị thành phẩm gấp sáu lần lên 2.160 tỷ đồng, trong khi nguyên liệu giảm một nửa còn 354 tỷ đồng.

Công ty CP Đường Kon Tum trong quý II vừa qua cũng chứng kiến lãi ròng lao dốc 82% xuống chưa đến 4 tỷ đồng, trong khi doanh thu giảm 15% về dưới 101 tỷ đồng và biên lãi gộp co mạnh từ 25,3% xuống còn 16,8%.

Theo giải thích từ doanh nghiệp này, do cung vượt cầu trên thị trường nội địa, kết hợp hàng lậu khiến giá bán giảm mạnh, biên lợi nhuận giảm, sản lượng tiêu thụ suy giảm dẫn đến doanh thu bán hàng và lợi nhuận gộp giảm.

Tại cuối tháng 6/2025, hàng tồn kho tăng mạnh 67% lên 252 tỷ đồng, trong đó thành phẩm chiếm 87%.

Điểm sáng hiếm hoi trong nhóm các doanh nghiệp ngành mía đường là Công ty CP Thành Thành Công Biên Hòa. Doanh thu trong quý II/2025 của doanh nghiệp này đạt 6.846 tỷ đồng, giảm 28% so với cùng kỳ, nhưng nhờ tiết giảm chi phí quản lý, bán hàng và nguồn thu tài chính hỗ trợ công ty vẫn ghi nhận lãi ròng 203 tỷ đồng, tăng 4% so với cùng kỳ.

Trong văn bản giải trình kết quả kinh doanh quý IV niên độ 2024 - 2025, doanh nghiệp cho biết đã thực hiện tối ưu hóa danh mục đầu tư, nhằm nâng cao hiệu quả sinh lời. Việc tận dụng xu hướng giảm lãi suất trên thị trường giúp chi phí lãi vay giảm 10% so với cung kỳ. Chi phí quản lý doanh nghiệp cũng giảm 34% nhờ việc cải tiến công tác quản trị và vận hành.

Tính chung niên độ 2024 - 2025, công ty ghi nhận lãi ròng tăng 14% lên 855 tỷ đồng. Giá trị hàng tồn kho của doanh nghiệp này tính đến thời điểm 30/6 ở mức 3.590 tỷ đồng, giảm khoảng 9% so với đầu niên độ.

Có thể thấy, ngành mía đường Việt Nam trong nửa năm qua đối mặt với thách thức lớn khi giá đường trong nước giảm, sức cầu yếu trong khi nguồn cung đường dồi dào.

Theo Hiệp hội Mía đường Việt Nam, giá đường kính trắng đang dao động trong khoảng 17.400 - 18.200 đồng/kg, còn giá đường tinh luyện quanh mức 19.500 đồng/kg. So sánh với cùng kỳ năm ngoái, mặt bằng chung giá đường giảm khoảng 2.000 đồng/kg.

“Mía chiếm khoảng 70% giá thành đường và điểm hòa vốn khoảng 18.000 - 19.000 đồng/kg. Như vậy, giá bán hiện nay đã rơi xuống dưới giá thành sản xuất”, ông Nguyễn Văn Lộc, Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam, cho biết.

Không chỉ dư cung, các doanh nghiệp mía đường cũng đang đối mặt với tình trạng cạnh tranh không lành mạnh từ nguồn đường nhập lậu.

Theo số liệu của Hiệp hội mía đường Việt Nam tổng hợp, việc kiểm tra bắt giữ đường nhập lậu trong sáu tháng đầu năm 2025 đã giảm xuống 6 vụ từ 24 vụ việc năm 2024, và khối lượng kiểm tra bắt giữ đã giảm từ 765,8 tấn năm 2024 ngoái xuống 115 tấn.

Hiệp hội Mía đường Việt Nam cho biết các loại đường không rõ nguồn gốc xuất xứ, bao gồm các loại đường Thái Lan, đường sang chiết đóng gói dưới dạng đóng cây, đóng túi và đường giả đóng trong bao bì các nhà máy trong nước… vẫn tràn ngập thị trường, nhưng hoạt động kiểm tra bắt giữ vẫn rất hạn chế.

Thậm chí, trong tháng 7/2025, hoạt động gian lận thương mại đường nhập lậu duy trì tần suất hoạt động tại các thị trường, nhưng không ghi nhận vụ việc kiểm tra bắt giữ nào.

Triển vọng ngành mía đường những tháng cuối năm ra sao?

Trong báo cáo mới nhất, Hiệp hội Mía đường Việt Nam dự báo trong tháng 9, nguồn cung đường vẫn tiếp tục dồi dào bao gồm đường sản xuất từ mía của niên vụ mới 2024/25 cùng đường nhập lậu và đường nhập khẩu từ các nước ASEAN.

Bên cạnh đó, thị trường đường tiếp tục bị thu hẹp vì đường lỏng sirô ngô HFCS nhập khẩu dẫn đến thị trường thừa cung đường trầm trọng.

Bên cạnh đó, giá đường thế giới giảm và tiếp tục ở mức thấp khiến cho việc kinh doanh đường nhập lậu có nguồn gốc Thái Lan có mức lợi nhuận cao.

Hiệp hội Mía đường Việt Nam cảnh báo, nếu không chấp hành các chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, và không có biện pháp chấn chỉnh kiểm tra các loại đường không rõ nguồn gốc xuất xứ trên thị trường, đường sản xuất từ mía sẽ không thể tiêu thụ được.

Trong khi đó, về triển vọng của ngành mía đường, VCBS cho hay, giá đường thế giới tiếp tục đà giảm xuống 16,21 cents/lbs vào cuối quý II/2025. Tại Việt Nam, giá đường đi ngang trong tiếp tục điều chỉnh nhẹ trong quý II nhưng hồi phục vào cuối tháng 6, đạt 18.720 đồng/kg.

Nguyên nhân chính là do giá đường thế giới có nhịp hồi phục trong nửa đầu tháng 5 trong bối cảnh giá dầu thô hồi phục, các nhà máy đường có thể chuyển sang sản xuất ethanol thay vì đường, từ đó làm giảm nguồn cung. Đồng thời, đồng Real tăng lên cũng làm giảm động lực xuất khẩu của các nhà máy đường tại Brazil.

Tuy nhiên, theo VCBS, xu hướng chung của giá đường là giảm do nguồn cung dự báo dồi dào, sản lượng đường tăng mạnh với dự báo Brazil tăng 2,3% so với cùng kỳ, Ấn Độ tăng 25% và Thái Lan tăng 2% trong khi nhu cầu tiêu thụ đường không mạnh.

Theo VCBS, giá đường Việt Nam giảm nhẹ do nguồn cung trong nước khá đa dạng, tiêu thụ chậm, tồn kho còn khá nhiều.

“Giá đường Việt Nam có dấu hiệu hồi phục do tác động từ nghị định mới về lập hoá đơn chứng từ và sự thay đổi về mức thuế VAT. Tuy nhiên, lượng hàng tồn kho đường còn khá nhiều, tiêu thụ còn chậm, giá đường có thể điều chỉnh giảm”, chuyên gia VCBS đánh giá.