Tháo gỡ ‘3 đọng’ trong giải ngân vốn ODA

Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công đã có chuyển biến mạnh mẽ khi đạt trên 60% trong 9 tháng qua, mức cao nhất lịch sử. 

Phần lớn các bộ, ngành, địa phương đều có quyết tâm giải ngân từ 95-100% vốn đầu tư công, nhất là những địa phương có số vốn lớn như TP. HCM, Hà Nội, Hải Phòng. Tuy nhiên, một trong những khâu còn yếu là giải ngân vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài.

Theo Bộ Kế hoạch và đầu tư, tỷ lệ giải ngân vốn nước ngoài cấp phát từ ngân sách Trung ương tính đến ngày 31/10/2020 ước đạt 18.089 tỷ đồng, bằng 30,15% kế hoạch. Mức giải ngân này cao hơn so với cùng kỳ năm ngoái cả về giá trị (12.367 tỷ đồng) và tỷ lệ (27,09%). Điều này cho thấy, giải ngân ODA cũng có chuyển biến, nhưng tỷ lệ còn thấp.

Chỉ còn 2 tháng nữa là hết năm, nhưng khối lượng giải ngân ODA còn rất lớn, gần 41.000 tỷ đồng, hay 70%.

Phần lớn các bộ, cơ quan Trung ương có mức giải ngân vốn nước ngoài thấp trong 10 tháng qua, riêng Bộ Giao thông vận tải có mức giải ngân cao nhất với tỉ lệ 44,8%. Các địa phương có mức giải ngân khá gồm Tây Ninh (91,74%), Bình Định (73,26%), Cao Bằng (62,58%), Hà Nam (61,64%), Bắc Kạn (60,66%), Lai Châu (60,61%), Khánh Hòa (53,89%), Kiên Giang (52,82%), Hải Phòng (52,71%), Sóc Trăng (52,37%), Điện Biên (51,55%).

Tại hội nghị do Bộ Tài chính tổ chức ngày 28/10, là một trong những nhà tài trợ lớn cho Việt Nam, Ngân hàng thế giới (WB) cho biết tỷ lệ giải ngân các dự án có nguồn ODA do WB tài trợ tại Việt Nam thấp hơn mức trung bình của khu vực châu Á-Thái Bình Dương cũng như toàn thế giới.

Theo Giám đốc WB tại Việt Nam Carolyn Turk, tỷ lệ giải ngân vốn ODA do WB tài trợ đã được cải thiện trong năm tài chính 2020 (từ tháng 7/2019 đến 6/2020) khi đạt 14%, cao hơn năm tài chính 2019 (đạt 9,6%). 

Tuy nhiên, so với khu vực Đông Á - Thái Bình Dương và các khoản vay ODA của WB, thì tỷ lệ giải ngân của Việt Nam tương ứng là 18,6 và 18,7%, thấp hơn mức trung bình trong ba năm tài chính 2014 - 2016 (là 19,2%) ở chính Việt Nam.

Đáng chú ý, WB cảnh báo xu hướng tăng dường như chững lại trong năm tài chính 2021 (bắt đầu từ tháng 7/2020). Trong quý đầu của năm tài chính này, tỉ lệ giải ngân vốn ODA do WB tài trợ cho Việt Nam thấp nhất trong 20 năm.

Nhận định vốn ODA là một trong những yếu tố quan trọng tác động tới tăng trưởng kinh tế tại hội nghị trực tuyến ngày 29/10, Thủ tướng đã yêu cầu giải quyết ‘3 đọng’ thường thấy trong vấn đề giải ngân gồm vốn đọng (có tiền đó mà không tiêu được), nợ đọng (tức là hạng mục thi công xong, đã hoàn thành nhưng không quyết toán, 'cứ ngâm đó mãi') và thủ tục đọng.

Nguyên nhân thấy rõ nhất đến từ khâu giải phóng mặt bằng. Thủ tướng cho rằng, vấn đề này chủ yếu là ở cấp quận, huyện, tỉnh, “các dự án kéo dài nhiều năm chưa giải phóng mặt bằng được, có phải do chúng ta chưa quan tâm, chưa có cách làm đúng mức?”.

Về vốn đối ứng, có tình trạng nhiều địa phương đi xin dự án ODA nhưng không bố trí vốn đối ứng cho dự án. Việc giải quyết thủ tục giải ngân ở địa phương còn chậm trễ.

Ngoài ra, theo Thủ tướng, còn có nguyên nhân từ phía chủ đầu tư, ban quản lý dự án kém năng lực, lúng túng, không có kinh nghiệm trong tổ chức thi công. Việc chuẩn bị dự án còn sơ sài, đơn giản.

Trong khi đó, theo báo cáo của Bộ Kế hoạch và đầu tư, tiến độ thực hiện dự án ODA chịu tác động nặng nề của đại dịch Covid-19 do hầu hết hoạt động của các dự án gắn với yếu tố nước ngoài từ khâu nhập máy móc, thiết bị cho đến huy động chuyên gia, nhân công, nhà thầu nước ngoài, tư vấn giám sát.

Bên cạnh đó, nhiều dự án do chuẩn bị đầu tư không kỹ, áp dụng các công nghệ nhanh thay đổi, dẫn đến phải điều chỉnh lại thiết kế, tăng chi phí, phải tiến hành các thủ tục gia hạn thời gian thực hiện dự án, ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ, giải ngân vốn nước ngoài.

Từ đầu năm đến nay đã có 26 dự án phải thực hiện thủ tục điều chỉnh chủ trương đầu tư. Việc điều chỉnh chủ trương đầu tư hoặc gia hạn hiệp định vay tác động tới tiến độ thực hiện dự án do không triển khai các công tác đấu thầu xây lắp, giải ngân mà còn gây khó khăn cho việc bố trí kế hoạch.

Tuy nhiên, tại hội nghị, có ý kiến cho rằng, nhanh hay chậm là do quyết tâm của người đứng đầu, có địa phương lập tổ công tác, thường xuyên đôn đốc, giao ban, tháo gỡ vướng mắc thì tốc độ giải ngân nhanh hơn.

Còn theo WB tại hội nghị ngày 28/10, nguyên nhân chủ yếu của việc chậm triển khai các dự án ODA là các vướng mắc về khung pháp lý, thể chế, thủ tục và cả trong các khâu triển khai các giai đoạn khác nhau của dự án.

Do đó, Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành, địa phương “phải để tâm vào” chỉ đạo, kiểm tra, đôn đốc, xử lý giải quyết tồn tại, bất cập.

Lấy ví dụ tỉnh Ninh Bình một tháng họp HĐND một lần để quyết định giá cả, quyết định chuyển vốn đầu tư, Thủ tướng cho rằng, “cứ để mãi cả 6-7 tháng không đề cập, Bí thư, Chủ tịch không đi kiểm tra đôn đốc, không đưa ra Ban Thường vụ để kiểm tra, phê bình, nhắc nhở thì làm sao chuyển biến được”. 

Thủ tướng nêu rõ, chấm dứt tình trạng trì trệ, sợ trách nhiệm, tâm lý nhiệm kỳ, quan liêu, nhũng nhiễu. Lãnh đạo các cấp trực tiếp đôn đốc, kịp thời tháo gỡ khó khăn, tập trung xử lý dứt điểm tồn tại, vướng mắc các dự án đầu tư lớn để đẩy mạnh giải ngân. 

“Cương quyết thay, đổi cán bộ không biết làm việc, không hoàn thành, không có trách nhiệm tích cực hoặc là những cán bộ tiêu cực, không vì nhiệm vụ mà vì lợi ích nhóm trong đầu tư ODA”, Thủ tướng nhấn mạnh.

Khung pháp lý phải tiếp tục được hoàn chỉnh. Bộ Kế hoạch và đầu tư, Bộ Tài chính phối hợp để làm rõ lộ trình, cách làm ODA thuận lợi, bài bản hơn, thống nhất hơn, từ đó lập kế hoạch ODA trung hạn 5 năm.

Các ngành, các bộ, địa phương chịu trách nhiệm trước Thủ tướng Chính phủ trong việc bố trí đủ nguồn vốn đối ứng cho các chương trình, dự án ODA trong năm nay, trong đó cả việc tìm các nguồn hợp pháp để cân đối.

Thực hiện nghiêm việc điều chuyển vốn theo ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng, trách tình trạng trả lại vốn quỹ dự toán. 

Thủ tướng yêu cầu hoàn thiện các văn bản pháp lý nhằm đơn giản thủ tục phê duyệt điều chỉnh dự án đầu tư. Hằng tháng, Bộ Kế hoạch và đầu tư tổng hợp trình Thủ tướng xem xét, điều chuyển nội bộ vốn ODA giữa các dự án trong bộ, ngành, địa phương, đặc biệt các hiệp định vay sắp kết thúc năm 2020-2021, không để mất vốn. Cần chấm dứt tình trạng ghi danh mục mà không có dự án.

Yêu cầu sửa đổi Nghị định 56 nhằm đơn giản hóa quy trình, thủ tục điều chỉnh chủ trương đầu tư, điều chỉnh dự án, gia hạn thời gian thực hiện dự án và một số bất cập khác.

“Không thể chấp nhận có tình trạng có vốn, có tiền mà không tiêu được, không phát triển được, cứ cam chịu nghèo, khó khăn, đó là nghịch lý của sự yếu kém về quản lý của chúng ta, phải kiên quyết đổi thay”, Thủ tướng nhấn mạnh. “Cuối năm sẽ kiểm điểm xem tỉnh nào, thành phố nào làm tốt, phê bình tỉnh, địa phương nào chây ì, không làm tốt”.