Canh tác và nuôi dưỡng văn hoá doanh nghiệp

Các vấn đề trong tổ chức giống như một tảng băng trôi, phần nổi chỉ là những gì nhìn thấy được, còn phần chìm ẩn chứa những vấn đề quản trị sâu hơn rất nhiều.

Theo ông Đỗ Tiến Long, Chủ tịch Hội đồng chuyên gia OD Click, nếu không nhận diện đúng phần chìm này, công việc của những người làm truyền thông nội bộ và văn hóa doanh nghiệp rất dễ rơi vào giáo điều và không được nhân viên tín nhiệm.

Nhiệm vụ của những người làm truyền thông nội bộ là lặn sâu xuống phần chìm ấy, vừa suy nghĩ, vừa đào bới tận gốc rễ vấn đề, tìm cách cân bằng giữa lý tưởng và thực tế, giữa tư duy và cách thức vận hành.

Tuy nhiên, một thực trạng đáng buồn được ông Long chỉ ra là nhiều doanh nghiệp đang xây dựng văn hóa "nói". Đây là loại văn hóa chỉ dừng lại ở các khẩu hiệu, triết lý được in trong sổ tay, dán trên tường và các hoạt động truyền thông bề nổi.

Trong khi đó, văn hóa thực sự lại không ảnh hưởng bởi lời nói. Văn hóa được hình thành bởi hai từ: ngẫm và ngấm.

Herb Kelleher, cựu Chủ tịch Tập đoàn Southwest Airlines từng nói, không thể xây dựng văn hóa doanh nghiệp thuần túy mà điều quan trọng là phải biến những giá trị văn hóa đó thành lợi nhuận, đưa vào trong nhận thức như một phần giá trị của mỗi nhân viên và đội ngũ lãnh đạo.

Nhiều người lầm tưởng văn hóa doanh nghiệp là một khái niệm trừu tượng, phi lợi nhuận, chỉ để tạo ra một môi trường làm việc "vui vẻ". Thực tế, một nền văn hóa mạnh không thể tách rời khỏi chiến lược kinh doanh và hiệu quả tài chính.

Văn hóa trả lời cho câu hỏi cốt lõi nhất mà mọi thành viên trong tổ chức phải hiểu: "Công ty này kiếm tiền như thế nào". Mọi chính sách, hành vi đều phải xoay quanh câu trả lời đó.

Một phân tích của Gartner chỉ rõ, có đến 83% lãnh đạo thúc đẩy hành vi văn hoá trong doanh nghiệp bằng cách truyền đạt, tuy nhiên hành động này chỉ tác động 1% đến cảm nhận thực tế của nhân viên. Trong khi đó, việc đưa các giá trị văn hóa vào quản trị như xây dựng chính sách, cơ chế, quy trình… có tác động lớn hơn gấp 18 lần nhưng chỉ có 19% lãnh đạo tham gia khảo sát làm điều đó.

Lý do của sự chênh lệch lớn này, theo ông Long, nằm ở mô hình 3N mà văn hóa tác động lên con người: nghe - ngẫm - ngấm.

Theo đó, nếu việc truyền đạt chỉ dừng lại ở mức độ nghe thì nhân viên sẽ nghe để biết nhưng nó cực kỳ hời hợt và dễ dàng bị lãng quên. Văn hóa thực sự bắt đầu khi nhân viên ngẫm, tức là quan sát hành vi làm gương của lãnh đạo và các đồng nghiệp, họ so sánh lời nói với việc làm.

Tuy nhiên, tác động sâu sắc nhất đến từ sự ngấm, khi các giá trị văn hóa thấm vào từng chính sách, quy trình, hệ thống lương thưởng - những thứ ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi của họ. Đây là lúc văn hóa trở thành sự thật.

Theo phân tích của ông Đỗ Tiến Long dựa trên quan điểm của Edgar Schein, điều lãnh đạo thực sự quan tâm nhất thường chỉ có hai thứ: hình ảnh cá nhân của họ và lợi nhuận. Đa số lãnh đạo xuất thân là dân kỹ thuật, chuyên môn, hoặc tài chính. Họ có xu hướng chỉ nhìn thấy phần nổi của tảng băng là những thứ đo đếm được ngay lập tức.

Khi văn hóa doanh nghiệp bị biến thành công cụ PR cho lãnh đạo hoặc đòn bẩy lợi nhuận ngắn hạn, nó tự động mất đi linh hồn. Nhân viên không ngốc, họ nhìn thấu sự mâu thuẫn giữa lời nói và hành động, và sự gắn kết sẽ chết yểu.

"Nếu chúng ta không hiểu sâu về bản chất văn hóa ấy thì những người làm truyền thông thua loa phường hết... tại vì văn hóa nói không tác động tới hành vi con người", ông Long thẳng thắn nhận định tại sự kiện "Sâu sắc 2025" do Cộng đồng ICC tổ chức.

Đừng cố xây văn hoá doanh nghiệp, hãy canh tác

Các doanh nghiệp nên thay đổi góc nhìn về xây dựng văn hóa doanh nghiệp như một dự án có điểm đầu và điểm cuối, mang tư duy giao dịch sang canh tác và nuôi dưỡng nó như một quá trình liên tục và kiên nhẫn.

Canh tác là một tư duy chuyển đổi, nó đòi hỏi sự kiên trì và chấp nhận đánh đổi, hy sinh những kết quả hữu hình trước mắt để đổi lấy sự phát triển bền vững và lâu dài. Giống như chăm sóc một cái cây, cần phải vun trồng một cách vô điều kiện và chấp nhận rằng cần có thời gian để thấy được thành quả.

"Tôi thích cái chữ culture nó mang nghĩa là canh tác, là nuôi dưỡng, mà nuôi dưỡng ấy là chúng ta bỏ tiền ra rồi ngoảnh mặt đi, đấy mới là nuôi dưỡng", ông Long chia sẻ.

Một nền văn hóa thực sự hình thành âm thầm nhưng bền bỉ nhờ ba yếu tố. Một là các chính sách quản trị nhất quán khiến giá trị ngấm vào từng quy trình. Hai là hành vi làm gương của lãnh đạo để nhân viên ngẫm và noi theo. Và ba là một tư duy dài hạn, kiên nhẫn như người nông dân đang canh tác trên mảnh đất của mình.

Trong bối cảnh doanh nghiệp hiện đại, tinh thần "ngọc trác học nghiên" được coi là triết lý xây dựng một tổ chức học tập, nơi mỗi cá nhân được xem là một viên ngọc thô và văn hóa doanh nghiệp chính là nghệ thuật mài giũa không ngừng nghỉ.

Văn hóa này không chỉ dừng lại ở việc đào tạo mà là quá trình nuôi dưỡng mảnh đất màu mỡ cho sự sáng tạo và đổi mới nảy mầm. Khi đó, việc "mài giũa ngọc" không chỉ giúp từng cá nhân tỏa sáng mà còn tạo ra một tập thể tinh anh và một tổ chức vững mạnh.