Đưa người Việt thoát khỏi 'top lùn' thế giới

“Bộ não thứ hai” của con người

PGS.TS. Nguyễn Phương Mai, chuyên gia về khoa học não bộ ứng dụng chia sẻ, trong mắt các nhà khoa học, cơ thể con người còn có một “não bộ thứ hai”, nơi chứa tới 100 triệu nơ – ron thần kinh.

“Đó chính là đường ruột”, bà Mai chia sẻ. Theo vị chuyên gia, thông qua các tế bào thần kinh này, đường ruột đóng vai trò quan trọng trong việc sản xuất serotonin, hormone quan trọng điều chỉnh cảm xúc.

Chính vì vậy, việc ăn uống không chỉ tác động đến hệ tiêu hóa, quá trình trao đổi chất mà còn tác động trực tiếp tới khả năng phát triển trí tuệ và cảm xúc của con người.

Chẳng hạn, một người tiêu thụ quá nhiều thực phẩm chế biến sẵn, nhiều đường và chất béo có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến não bộ, làm suy giảm khả năng học tập và gây ra các vấn đề về cảm xúc như căng thẳng, trầm cảm.

“Với trẻ em, yếu tố này càng quan trọng. Một chế độ ăn uống cân đối, giàu chất xơ và dưỡng chất là rất cần thiết để hỗ trợ sự phát triển toàn diện của trẻ​”, bà Mai chia sẻ.

Trên thế giới, các quốc gia phát triển từ lâu đã nhận thức được tầm quan trọng của dinh dưỡng đối với sự phát triển của con người, đặc biệt là trẻ nhỏ.

GS. Nakamura Teiji, Chủ tịch Hiệp hội Dinh dưỡng Nhật Bản chia sẻ, ngay từ sau thế chiến II, khi nước Nhật vẫn còn đối mặt với khó khăn kinh tế và thiếu hụt dinh dưỡng nghiêm trọng, Chính phủ Nhật vẫn ưu tiên cải thiện dinh dưỡng cho trẻ em.

Trong đó, hướng đi quan trọng được Chính phủ Nhật Bản triển khai mạnh mẽ là chương trình bữa ăn học đường, thậm chí đi tới việc Luật hóa nghiêm ngặt các quy định này.

Năm 1954, Nhật Bản đã ban hành Luật Bữa trưa học đường. Đến năm 2005, chính phủ Nhật Bản đã ban hành "Luật cơ bản về Giáo dục thực phẩm và Dinh dưỡng (Shokuiku Basic Act).

“Có thể thấy Luật về dinh dưỡng học đường ở Nhật Bản đã ra đời từ sớm và có sự thay đổi theo từng giai đoạn, để phù hợp với tình hình thực tế về tình trạng dinh dưỡng, kinh tế và xã hội”, giáo sư Nakamura chia sẻ.

Luật vừa chuẩn hóa bữa ăn học đường vừa chú trọng phát triển giáo dục dinh dưỡng. Đến nay, 99% các trường tiểu học và 91,5% các trường trung học cơ sở tại Nhật đã áp dụng chương trình này.

Kết quả triển khai rất tích cực khi tình trạng suy dinh dưỡng giảm đáng kể, thanh niên Nhật Bản ngày càng phát triển mạnh mẽ về thể chất và trí tuệ, với tầm vóc, chiều cao trung bình tăng trưởng vượt bậc.

Theo kết quả khảo sát mới nhất của Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản, công bố vào năm 2023, chiều cao trung bình của người Nhật đạt 1m72 ở nam giới và 1m58 ở nữ giới. Con số này vượt trội so với mức chỉ 1m50 ở nam giới và 1m49 ở nữ giới cách đây 50 năm. Hiện tại, chiều cao trung bình của người Nhật cũng đứng hàng đầu thế giới.

Nhật Bản là một ví dụ điển hình về cách một quốc gia có thể sử dụng dinh dưỡng, được quy định bởi một “hành lang pháp lý” chuẩn mực, như một công cụ mạnh mẽ để cải thiện sức khỏe, tầm vóc, chất lượng sống của thế hệ trẻ. Trong đó, dinh dưỡng học đường không chỉ là một giải pháp cải thiện sức khỏe học sinh, mà còn là nền tảng vững chắc để xây dựng một xã hội khỏe mạnh và phát triển bền vững.

Trong khi các quốc gia trên thế giới đã có những bước tiến đáng kể trong việc cải thiện dinh dưỡng cho trẻ nhỏ thì tại Việt Nam, chúng ta mới có những bước đi đầu tiên.

Theo PGS.TS. Trần Thanh Dương, Viện trưởng Viện Dinh dưỡng, Bộ Y tế, trẻ em Việt Nam đang phải đối mặt với ba gánh nặng về dinh dưỡng: suy dinh dưỡng thể thiếu - đặc biệt là suy dinh dưỡng thể thấp còi; thừa cân béo phì và thiếu vi chất dinh dưỡng.

Theo số liệu điều tra toàn quốc năm 2023, tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em dưới 5 tuổi của Việt nam là 18,2%. Bên cạnh đó, có sự gia tăng tỷ lệ thừa cân, béo phì ở tất cả các đối tượng, trong đó phải kể đến là thừa cân, béo phì ở trẻ 5-19 tuổi gia tăng từ 8,5% năm 2010 lên đến 19% vào năm 2020, nghĩ là tăng hơn gấp đôi chỉ sau 10 năm​.

Để giải quyết tình trạng này, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Chiến lược Quốc gia về Dinh dưỡng giai đoạn 2021-2030, với những mục tiêu cụ thể nhằm cải thiện tình trạng dinh dưỡng cho toàn dân, đặc biệt là nhóm trẻ em và thanh thiếu niên tuổi học đường.

Luật hóa dinh dưỡng học đường

Thạc sĩ Josselyn Neukom, chuyên gia dinh dưỡng cộng đồng từ tổ chức SwipeRx nhìn nhận, trường học là môi trường lý tưởng để khuyến khích trẻ em duy trì thói quen ăn uống lành mạnh, vì đây là nơi các em dành phần lớn thời gian hàng ngày.

Tại Mỹ, Chính phủ cũng đã đặt ra những tiêu chuẩn nghiêm ngặt về dinh dưỡng, tập trung vào việc giảm thiểu lượng đường, muối và chất béo; chú trọng bổ sung rau củ, ngũ cốc và sữa tươi trong các bữa ăn học đường.

Bên cạnh đó, việc giáo dục dinh dưỡng cũng được tích hợp vào chương trình học chính khóa, giúp trẻ nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của dinh dưỡng đối với sức khỏe.

Việt Nam cũng đang từng bước triển khai những giải pháp tương tự. Có thể kể đến mô hình điểm bữa ăn học đường bảo đảm dinh dưỡng hợp lý kết hợp tăng cường hoạt động thể lực cho trẻ em, học sinh, sinh viên Việt Nam.

Mô hình này do Bộ Giáo dục và Đào tạo triển khai với sự đồng hành của Tập đoàn TH, được thực hiện tại 10 tỉnh thành trên cả nước, đại diện cho 5 vùng sinh thái của Việt Nam.

Sau khi thực hiện đánh giá tình trạng dinh dưỡng và xây dựng thực đơn phù hợp với từng địa phương, bữa ăn học đường trong mô hình điểm được tiếp cận theo hướng sử dụng thực phẩm hoàn toàn từ tự nhiên, dựa trên lợi thế về nông nghiệp của vùng miền, sữa tươi được đưa vào cấu phần bữa ăn một cách khoa học.

Can thiệp chính của Mô hình điểm là 400 thực đơn bữa ăn học đường đa dạng, cân đối, giàu vi chất dinh dưỡng, bữa phụ chiều sử dụng 1 ly sữa tươi để cải thiện khẩu phần canxi, kết hợp giáo dục dinh dưỡng và giáo dục thể chất, giúp học sinh tăng cường sức khỏe và phát triển thể lực.

Kết quả nghiên cứu cho thấy, mô hình điểm đã có hiệu quả tích cực đối với sự phát triển chiều cao, cân nặng của trẻ, đồng thời góp phần nâng cao kiến thức về dinh dưỡng hợp lý và tăng cường thể lực cho cả ba đối tượng: học sinh, nhà trường và phụ huynh.

Tại Hội thảo Quốc tế Dinh dưỡng người Việt (lần 2) với chủ đề Dinh dưỡng học đường, GS.TS.BS. Lê Thị Hợp, Chủ tịch Hội Nữ trí thức Việt Nam, Nguyên Viện trưởng Viện Dinh dưỡng (Bộ Y tế), Nguyên Chủ tịch Hiệp hội dinh dưỡng Việt Nam khuyến nghị, nên luật hóa/chính sách hóa, trước tiên là “Luật dinh dưỡng học đường”.

“Việc Luật hóa dinh dưỡng học đường tại nước ta là vấn đề cấp thiết, để có giải pháp bền vững và đồng bộ”, bà Hợp nhìn nhận.

Sự xuất hiện của Luật sẽ giúp chuẩn hóa bữa ăn cho học sinh, chuẩn hóa quy trình chế biến, tăng cường nhận thức dinh dưỡng lành mạnh để giúp cho trẻ phát triển toàn diện, giảm nguy cơ mắc các mạn tính liên quan đến dinh dưỡng sau này.

Mặt khác, Luật cũng là căn cứ để quy định cho những người làm công tác dinh dưỡng học đường phải được đào tạo bài bản; đưa kiến thức dinh dưỡng vào các bài học chính khóa cho học sinh; tăng cường sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường trong chăm sóc dinh dưỡng cho học sinh.

Đánh giá về tầm quan trọng của Luật dinh dưỡng học đường, Anh hùng lao động Thái Hương, Nhà Sáng lập- Chủ tịch Hội đồng chiến lược Tập đoàn TH chia sẻ, đến nay, Việt Nam đã có rất nhiều văn bản Luật và dưới luật về chăm sóc sức khoẻ. Điều này cho thấy lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Chính phủ rất quan tâm tới việc chăm sóc sức khỏe nhân dân.

“Trong khi đó, Việt Nam mới đứng thứ 15 từ dưới lên trên thế giới về chiều cao. Để cải thiện vấn đề này, một hành lang pháp lý cho dinh dưỡng học đường là rất cần thiết”, bà Thái Hương chia sẻ.

Tập đoàn TH là đơn vị kiên trì nhất trong hành trình cải thiện dinh dưỡng cho người Việt. Tập đoàn TH chính là bên khởi xướng và đồng hành cùng Chính phủ từ những ngày đầu xây dựng, triển khai các chương trình dinh dưỡng Quốc gia.

Năm 2013, TH là đơn vị tiên phong trong Chương trình Quốc gia Sữa học đường, đi đầu trong việc xây dựng mô hình kết hợp với nghiên cứu, thử nghiệm sản phẩm “Sữa tươi tiệt trùng sữa học đường TH true MILK”.

Đây là sản phẩm đầu tiên được Bộ Y tế xác nhận hiệu quả trong nghiên cứu cải thiện tình trạng dinh dưỡng và vi chất dinh dưỡng của trẻ em, là cơ sở thực tiễn để ban hành tiêu chuẩn Sữa học đường trong Đề án Sữa học đường Quốc gia, góp phần giảm thiểu tình trạng đưa sữa không rõ nguồn gốc, không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm vào trường học.

Năm 2018, Tập đoàn TH phối hợp với Bộ Y tế, Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức Hội thảo quốc tế và công bố “Đề án Dinh dưỡng” người Việt với 6 tiểu đề án hướng đến các nhóm đối tượng có nhu cầu dinh dưỡng đặc thù.

Trong 6 năm qua, tập đoàn TH đã đồng hành triển khai nhiều nghiên cứu/thực nghiệm để có các căn cứ khoa học bài bản cho tiếp cận chính sách, tiên phong thực thi trách nhiệm doanh nghiệp trong lĩnh vực thực phẩm.

Ngoài chính sách về hành lang pháp lý, lãnh đạo tập đoàn TH cũng cho rằng các nhà kinh doanh thực phẩm phải xem sứ mệnh nâng cao tầm vóc của dân tộc là của mình, cùng gánh vác trọng trách cải thiện dinh dưỡng người Việt.

“Tôi mong muốn truyền cảm hứng để mọi người thúc đẩy sự ra đời của những hành lang pháp lý cho dinh dưỡng học đường. Tôi sẽ kiên định và bền bỉ với hành trình này. Tôi cũng có ước mơ, khát vọng là làm một nhà sản xuất thực phẩm tử tế trước hết cho chính người dân Việt Nam rồi mới ra quốc tế”, bà Thái Hương chia sẻ.