Khi doanh giới phất cờ cho một 'Việt Nam đáng tin'

Câu hỏi “làm sao để có thể kinh doanh hàng thật thành công trong một thế giới ngập tràn hàng giả?” chính là nỗi trăn trở của tất cả những doanh nhân tử tế, và cũng là động lực để doanh giới cùng nhau phất cao lá cờ “Trusted Vietnam”, biểu tượng cho một Việt Nam đáng tin, bắt đầu từ những con người đáng tin và sản phẩm đáng tin.

Trong cuộc trò chuyện vào những ngày đầu tháng 10, tháng của doanh nhân, TS. Giản Tư Trung, Chủ tịch sáng lập Học viện Quản lý PACE, Viện trưởng Viện Giáo dục IRED, Hiệu trưởng Trường Lãnh đạo khai phóng IPL, đã chia sẻ với TheLEADER những suy tư về đạo kinh doanh và tương lai của nền kinh thương Việt Nam, đặc biệt là về khát vọng kiến tạo một Việt Nam đáng tin để cùng nhau vươn ra biển lớn.

Theo ông, Việt Nam đáng tin không chỉ là khẩu hiệu mà còn là mục tiêu hành động của doanh giới Việt, nhất là trong một thế giới vô cùng biến động, khi niềm tin và sự minh bạch trong kinh doanh trở thành mối quan tâm hàng đầu không chỉ với doanh giới mà còn với cả nhà nước và người tiêu dùng.

Doanh giới và ngọn cờ Việt Nam đáng tin

Là một người có mấy chục năm gắn bó với sự học của doanh giới, điều gì khiến ông suy nghĩ nhiều nhất vào những ngày tháng 10 - tháng của doanh nhân, nhất là khi gần đây có nhiều vụ việc đáng chú ý trong giới kinh doanh?

TS. Giản Tư Trung: Đầu tiên, tôi xin được chúc mừng các doanh nhân nhân ngày Tết nghề của mình. Ngày 13/10 gợi nhớ một bước ngoặt lịch sử của nghề kinh doanh. Từ chỗ từng bị xem là tầng lớp “hạ đẳng” trong xã hội phong kiến với quan niệm “sĩ, nông, công, thương, binh”, cho đến ngày nay, doanh nhân đã trở thành lực lượng quan trọng của đất nước, được coi trọng và tôn vinh.

Song song với sự tôn vinh đó, tôi cũng nghĩ nhiều đến thực tại mà cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam đang đối diện. Bên cạnh các doanh nhân đang có những kế hoạch bứt phá mạnh mẽ, vẫn còn rất nhiều người đang phải gồng mình vượt sóng vì thị trường hiện nay vô cùng khốc liệt. Có lẽ, Tết doanh nhân năm nay có nhiều người vui, nhưng cũng nhiều người suy tư, lo lắng.

Thời gian qua, nhiều sự việc trong giới kinh doanh đã thu hút sự chú ý của xã hội. Tôi không xem đó chỉ là câu chuyện của riêng ai mà là lời nhắc về tầm quan trọng của sự minh bạch và niềm tin trong hoạt động kinh doanh. Điều khiến tôi suy nghĩ không chỉ nằm ở các vụ việc ấy mà ở một câu hỏi tôi vẫn thường gợi mở cho các doanh nhân học viên trong các lớp học mà tôi có tham gia đứng lớp: “Làm sao kinh doanh hàng thật có thể thành công trong một thế giới ngập tràn hàng giả, hàng nhái”.

Câu hỏi ấy chạm đến nỗi niềm của nhiều người, với nhiều thảo luận rất chân thực. Ai cũng muốn làm ăn đàng hoàng tử tế, nhưng để đứng vững giữa những thực tế cạnh tranh không công bằng là điều không hề dễ.

Trong bối cảnh đó, tôi nghĩ, trước khi nói đến chuyện vươn mình hay làm điều to lớn, doanh nghiệp Việt Nam đang đối diện với một điều giản dị hơn, đó là khả năng sinh tồn. Phải sống còn, cùng với đó là sống được và sống đẹp.

Và điều khiến tôi trăn trở nhất trong tháng Tết của doanh nhân này chính là cụm từ “hàng Việt đáng tin” và “Việt Nam đáng tin”.

Khi doanh giới Việt Nam, hàng hóa Việt Nam và môi trường kinh doanh Việt Nam trở thành một hệ sinh thái đáng tin thì khi ấy doanh nghiệp Việt không chỉ được ủng hộ mạnh mẽ trên sân nhà với thị trường hơn 100 triệu dân mà còn có bệ phóng thật sự để có thể vươn mình mạnh mẽ trên sân chơi toàn cầu.

Để có được thương hiệu “Trusted Vietnam - Việt Nam đáng tin”, điều gì là quan trọng nhất, thưa ông?

TS. Giản Tư Trung: Muốn có một Việt Nam đáng tin thì phải bắt đầu từ cái gốc, đó là con người đáng tin và hàng hóa đáng tin trong mắt thị trường và bạn bè thế giới. Trong một nền kinh thương, biểu hiện rõ nhất của con người đáng tin và hàng hóa đáng tin là hàng Việt ta có chinh phục mạnh mẽ thị trường thế giới hay không.

Một đất nước không thể hùng cường hay bứt phá nếu hàng hóa của quốc gia đó không ra được thế giới. Mà một khi nhiều hàng hóa của quốc gia không chinh phục mạnh mẽ thị trường toàn cầu thì đủ ăn cũng khó, chưa nói đến hùng cường hay văn minh.

Lâu nay hàng Việt đã ra thế giới nhưng chưa nhiều. Để Việt Nam có nhiều thứ có thể bán cho thế giới, việc đầu tiên phải làm cũng chính là xây dựng một Việt Nam đáng tin. Chẳng hạn, người Nhật đã làm được điều đó. Ban đầu, họ tự hào với “made in Japan”. Sau này, họ đưa sản xuất ra nước ngoài, dùng nhân lực ở nhiều quốc gia khác như Indonesia, Trung Quốc, Malaysia, Thái Lan… và nâng tầm lên thành “made by Japan”, tức là bất cứ thứ gì do người Nhật làm ra đều tốt. Lúc ấy, “made in” ở đâu không còn quan trọng mà là “made by”.

Việt Nam cũng cần đi con đường đó. Không chỉ là “made in Vietnam”, mà còn là “by Vietnam”, rồi tiến tới “trusted Vietnam”. Nhiều năm qua, chúng ta nói nhiều về hàng Việt Nam chất lượng cao, điều đó đúng nhưng chưa đủ, đã đến lúc chúng ta hướng tới một thứ còn quan trọng hơn, đó là “hàng Việt đáng tin”.

Để khái niệm này đi thực sự vào cuộc sống và trở thành ý niệm, rồi tâm niệm chung của xã hội, tôi tin rằng phải tích lũy đủ lâu và đủ sâu. Làm giáo dục nhiều năm, tôi thấy có những khái niệm ban đầu còn xa lạ, nhưng đến một thời điểm, nó chạm được vào đời sống sẽ lan tỏa mạnh.

Giống như chữ “doanh trí” do trường PACE khởi xướng, trước đây ít ai nói tới, nhưng giờ đã trở thành điều được nhắc đến ở mọi cấp, từ doanh nhân đến lãnh đạo. Giờ là lúc chúng ta phải nói mạnh về sự đáng tin. Bởi nếu không quan tâm đến "đáng tin” thì chúng ta sẽ vươn mình bằng cách nào?!

Muốn có một Việt Nam đáng tin thì phải bắt đầu từ những sản phẩm đáng tin. Hàng hóa Việt Nam cần trở thành sứ giả của văn hóa Việt, của con người Việt. Mỗi người Việt Nam ra thế giới đều mang theo hình ảnh đất nước, nhưng thật ra hàng hóa đi nhiều hơn con người. Vì thế, sản phẩm đáng tin và con người đáng tin chính là hai mặt của cùng một tấm gương.

Nhiều doanh nhân từng hỏi tôi rằng, dù muốn làm ăn đàng hoàng, tạo ra sản phẩm đáng tin, nhưng khó khăn là phần lớn người tiêu dùng còn phải cân nhắc giữa chất lượng và giá cả. Vậy làm sao để hàng thật có thể sống được giữa thế giới hàng giả?

Tôi cho rằng, điều quan trọng nhất vẫn là sự chính trực trong kinh doanh. Chất lượng có thể chưa cao, nhưng phải đáng tin. Nói chất lượng cao mà thực ra không phải thì là lừa dối. Quảng cáo nên là nói sự thật một cách hay ho, chứ không phải nói một cách hay ho mà trái với sự thật.

Thương hiệu đáng tin, sản phẩm đáng tin sẽ góp phần quan trọng làm nên một Việt Nam đáng tin. Câu chuyện chống hàng giả, hàng nhái không chỉ của Nhà nước mà còn là trách nhiệm của hàng thật. Hàng thật phải mạnh lên. Khi bước vào cuộc chơi khốc liệt, phải biết “khiêu vũ với bầy sói” mà không bị sói ăn thịt, cũng không trở thành sói, mà vẫn giữ được mình.

Tôi luôn ngưỡng mộ những người có thể sống đắc đạo giữa đời thường. Trong kinh doanh cũng vậy. Những doanh nhân làm ăn tử tế, mà vẫn thành công bền vững, xây dựng được thương hiệu đáng tin, đó là một dạng chân tu giữa đời thường.

Tu không chỉ là xuất thế hay lánh đời, mà còn là đắc đạo ngay trong đời thực, giữa vô số cám dỗ chết người và sự cạnh tranh khốc liệt.

Người ta hay nói, có thực mới vực được đạo. Điều đó đúng vì đó là điều kiện để có thể hành đạo một cách bền vững, nhưng điều này cũng dễ bị hiểu nhầm.

Do vậy, ta cần làm rõ rằng, trong kinh doanh, phải hành đạo rồi mới có thực, tức là phải làm ăn đàng hoàng tử tế (hành đạo) rồi mới kiếm được tiền (có thực). Tức là, chỉ khi kiếm tiền bằng cách phụng sự xã hội thông qua các sản phẩm dịch vụ tốt lành mới được xem là kinh doanh đúng nghĩa. Chứ không phải là cứ kiếm tiền bằng mọi giá (lừa đảo, ăn gian, làm dối, trái luật, trái đạo, trái lòng…) rồi sau đó lấy tiền đi làm từ thiện.

Chúng ta không thể lấy mục đích để biện minh cho phương tiện. Mục đích tuy cao đẹp, nhưng phương cách để đạt được mục đích cũng không nên xấu xí. Làm từ thiện là mục đích đẹp, nhưng đồng tiền đi làm từ thiện cũng không nên xấu xí.

Có câu chuyện “chân tu” trong đời thường nào khiến ông ấn tượng?

TS. Giản Tư Trung: Nhiều lắm! Chẳng hạn, tôi rất trân trọng những doanh nghiệp như Gốm sứ Minh Long, họ làm ra những sản phẩm rất thật, rất đẹp và vẫn rất thành công. Họ đi con đường riêng, sáng tạo và kiên định với giá trị của mình, không chạy theo trào lưu nhất thời. Trong một thị trường mà hàng Trung Quốc tràn ngập, họ vẫn cạnh tranh được bằng chất lượng và sự trung thực. Đó là ví dụ cho việc làm ăn tử tế mà vẫn thành công là có thật.

Không chỉ những doanh nghiệp lớn mà cả những chuyện rất nhỏ trong đời sống hằng ngày cũng khiến tôi suy nghĩ. Tôi nhớ lần đi taxi, gặp một bác tài dáng nhỏ, nói chuyện rất chân tình. Khi tôi hỏi công việc dạo này có khá không, bác bảo nghề nào cũng khó. Rồi bác kể về cậu em bán bánh mì, có công thức ngon nên khách mua xếp hàng dài, nhưng sau lại bớt thịt, bớt rau để tiết kiệm, nguyên liệu kém tươi. Bánh không còn như trước, khách thưa dần rồi tiệm phải dẹp.

Bác nói, “tôi có góp ý, nhưng nó không nghe. Dù biết nó không nghe, nhưng là anh trai của nó, thấy điều gì không ổn thì tôi vẫn phải nói. Còn nghe hay không là chuyện của nó”. Tôi nghĩ, người anh trai đã làm “đúng việc” của mình. Làm điều mình cho là đúng, dù biết có khi chẳng được người khác lắng nghe, chỉ vì mình muốn tốt cho người khác.

Câu chuyện ấy làm tôi nhớ đến những quán mì của người Hoa đã tồn tại ba, bốn thế hệ. Khi tìm hiểu, tôi mới biết họ không coi đó là quán mì, mà là lẽ sống và đạo sinh tồn của gia đình. Quán còn thì nhà còn, quán mất thì nhà tan. Vì vậy, họ không bao giờ dám làm gian dối. Họ đi chợ từ sớm để chọn nguyên liệu tốt nhất, giữ chất lượng và hương vị qua nhiều đời mà không cần ghi công thức, vì điều họ truyền lại không chỉ là bí quyết nấu ăn, mà là đạo làm nghề.

Họ hiểu rằng, với gia đình họ, gia đạo chính là doanh đạo, là đạo kinh doanh. Làm ăn đàng hoàng, tử tế thì mới tồn tại. Họ có thể mất khách nhất thời nhưng nếu đánh mất niềm tin, họ mất tất cả. Một tô mì đáng tin không chỉ tồn tại vài tháng hay vài năm, mà là hàng chục năm, thậm chí cả đời người.

Cho nên, từ câu chuyện của Minh Long, của một tô mì, hay của một quán bánh nhỏ, tôi đều thấy một sợi chỉ đỏ chung. Đó là chữ “đáng tin”. Không có sự đáng tin thì không thể tồn tại, chứ chưa nói là có thể lớn mạnh hay đi xa. Một quốc gia muốn có vị thế cũng phải bắt đầu từ những sản phẩm đáng tin.

Tôi nghĩ, nếu phải chọn một lá cờ cho doanh nghiệp Việt Nam, đó nên là lá cờ mang dòng chữ “Trusted Vietnam - Việt Nam đáng tin”. Vì Trusted Vietnam chỉ có thể được tạo nên từ “Trusted products - những sản phẩm đáng tin”, và “Trusted people - những con người đáng tin”. Khi thế giới tin vào hàng Việt và người Việt, đất nước ta mới có thể thật sự vươn mình.

Không có sự đáng tin thì không thể tồn tại, chứ chưa nói là có thể lớn mạnh hay đi xa.

3 căn tính và 5 quốc tính cho một Việt Nam đáng tin

Để kiến tạo Việt Nam đáng tin, theo ông, chúng ta sẽ cần làm gì?

TS. Giản Tư Trung: Muốn có một Việt Nam đáng tin, trước hết phải xây dựng nền tảng từ văn hóa kinh thương của người Việt. Khi nào doanh giới Việt Nam cùng chia sẻ một văn hóa chung, nơi ai làm tốt thì được tôn trọng và tôn vinh, ai làm không tốt thì cộng đồng ấy tự đào thải, khi đó ta mới có thể xây dựng được một Việt Nam đáng tin.

Bởi chỉ luật pháp thôi chưa đủ mà phải có thêm văn hóa. Luật lệ chỉ là cái khung bên ngoài còn văn hóa là sức mạnh bên trong khiến con người ta không muốn làm hàng giả, không dám làm hàng giả, thậm chí ghét bỏ hàng giả.

Có thể nghĩ về văn hóa hào khí Đông A (hào khí đời Trần), sở dĩ nước Việt có thể ba lần chiến thắng quân Nguyên, một đế quốc lớn mạnh hơn ta vô số lần, là bởi Đại Việt khi ấy mang trong mình ba tinh thần cốt lõi: BI, TRÍ, DŨNG.

Bi là lòng từ bi, là tình thương yêu và lòng trắc ẩn. Bi giúp ta muốn làm điều tốt cho cuộc sống và không làm điều xấu tổn hại đến người khác, bởi lẽ người có bi thì không thể làm điều bậy. Ai có thể cho người bệnh uống sữa giả, mà vẫn nói mình có lương tâm được?

Trí là trí tuệ. Làm đàng hoàng nhưng nếu kẻ gian làm giả vẫn lấn lướt, thì doanh nhân cần có trí để nghĩ ra cách làm tốt vượt trội để không chỉ tồn tại mà còn bứt phá trong thế giới cạnh tranh khốc liệt. Dũng là dũng khí, can đảm. Có lòng trắc ẩn và trí tuệ mà thiếu dũng khí thì có khi cũng không làm được gì, nếu không dám làm. Phải có bản lĩnh, có sự can trường để thực hành trí tuệ và từ bi của mình.

Ba phẩm chất đó không chỉ là tinh thần của dân tộc ta từ ngàn xưa, mà cũng chính là tinh thần của doanh trí ngày nay. Doanh nghiệp muốn chống chọi với hàng giả, hàng nhái thì cũng phải có đủ bi, trí và dũng. Một dân tộc nhỏ bé, nghèo yếu mà thắng được đại địch vì ta dám đánh, ta biết cách chiến thắng và ta vẫn giữ được lòng nhân hậu.

Khi bước vào thời đại mới, tôi cho rằng bên cạnh ba giá trị ấy, Việt Nam cần có thêm năm căn tính mới, quốc tính mới để trở thành quốc gia hùng cường. Đó là khai minh, nhân bản, ái quốc, bền chí và dung hợp.

Khai minh nghĩa là khai tâm tâm và mở trí để có tâm nhân bản và trí khai sáng, để giải phóng con người khỏi sự vô minh. Nhân bản là lấy con người làm gốc, lấy phẩm giá và tự do của con người làm gốc. Nhân bản phải đứng trên nền tảng của khai minh, vì nếu nhân bản mà vẫn vô minh thì người tốt vẫn có thể lầm đường lạc lối.

Ái quốc là yêu nước, nhưng ái quốc phải trên nền tảng của nhân bản và khai minh, bởi ta không thể làm điều tốt cho đồng bào mà gây hại cho nước khác. Bền chí là có chí khí và giữ vững chí hướng đó đến cùng. Dung hợp là biết tích hợp và dung hòa những tinh hoa tư tưởng văn minh và tiến bộ từ cổ chí kim, từ Đông sang Tây. Cuộc chiến nào trên thế giới cũng thường bắt đầu từ sự cực đoan, cuồng tín và thiếu sự dung hợp. Trong doanh nghiệp, giữa các thế hệ không có tiếng nói chung cũng là vì thiếu tinh thần dung hợp này.

Thời đại này thiên về kiến quốc chứ không chỉ là vệ quốc. Kiến quốc không phải theo kiểu sống còn mà là sống được, sống đẹp, sống phú cường và văn minh, vừa giàu vừa sang bằng việc tạo giá trị tốt lành cho đời.

Khi quan sát thế hệ doanh nhân trẻ của Việt Nam ngày nay, ông nghĩ rằng đã đủ sẵn sàng để xây dựng một Việt Nam đáng tin chưa?

TS. Giản Tư Trung: Thế hệ doanh nhân trẻ ngày nay rất giỏi, trí tuệ và khả năng tiếp cận tri thức nhìn chung hơn hẳn các thế hệ trước. Các bạn biết nhiều, hiểu nhanh. Nhưng cái bi, tức là sự thấu cảm, sự quan tâm đến con người và đến những giá trị sâu xa, thì còn chưa đều. Có người rất quan tâm, có người lại chưa quan tâm lắm.

Thế hệ đi sau, dù biết nhiều hơn, nhưng thực hành được bao nhiêu trong những điều mình biết thì lại là chuyện khác. Bây giờ tri thức rất dễ tiếp cận, dễ gây ra lầm tưởng như thế là đủ, dẫn đến coi nhẹ giá trị của việc thực hành.

Tôi cho rằng, học để biết nhiều là điều vô cùng đáng quý, nhưng điều đáng quý hơn là ta sẽ làm được gì và sống thế nào với những điều mình biết, bởi đó mới chính là thực học. Biết mà không sống với cái biết ấy thì biết chỉ để biết. Như vậy, không phải là biết bao nhiêu mà là có đủ can đảm để sống với những gì mình biết và mình tin hay không.

Về hành trình phát triển của một doanh nhân, tôi thường chia sẻ mô hình ba giai đoạn: knowing, living và being / biết, sống, thành. Biết là giai đoạn đầu tiên, nhưng phải sống với cái biết thì mới là giai đoạn khó nhất, cần nhiều ý chí, nghị lực và thời gian thì con người mới thật sự trở thành con người mới, và sống thực sự với chính điều mình hiểu và tin. Đó là một hành trình tu tập và chuyển hóa rất dài trong đời thật.

Và trong hành trình xây dựng một Việt Nam đáng tin, cần có vai trò của nhiều chủ thể, nhưng chắc hẳn doanh nhân sẽ là lực lượng tiên phong. Vì thương hiệu quốc gia là con đẻ của văn hóa, mà văn hóa lại được tạo nên từ những con người đáng tin, những con người có đủ căn tính “bi, trí, dũng” và có đủ quốc tính “khai minh, nhân bản, ái quốc, bền chí và dung hợp”.

Khi đa số doanh nhân Việt có đủ căn tính và quốc tính như vậy sẽ làm ăn đàng hoàng, tạo ra những sản phẩm đáng tin, từ đó không chỉ đem lại thành công kinh tế, mà còn cả niềm tự hào của đất nước. Và khi thế giới tin vào hàng Việt và con người Việt, đó là lúc “Trusted Vietnam - Việt Nam đáng tin” ngày càng mạnh mẽ.

Một Việt Nam đáng tin sẽ được xây nên từ những con người đáng tin và những sản phẩm đáng tin. Đó là con đường tất yếu của một dân tộc thật sự muốn vươn mình ra biển lớn.

Xin cảm ơn ông!