Lừa đảo tài sản số có thể lĩnh án chung thân

Ranh giới mong manh giữa đầu tư và lừa đảo

Những ngày gần đây, cộng đồng đầu tư tài sản số Việt Nam dậy sóng trước vụ việc một doanh nhân có tiếng trong lĩnh vực công nghệ bất ngờ tuyên bố mình là nạn nhân của tài sản số, với thiệt hại lên tới hàng triệu USD.

Ngay lập tức, một nhóm nhà đầu tư khác đã lên tiếng phản bác, cho rằng chính vị doanh nhân này mới là người đứng sau dự án và có dấu hiệu lừa đảo.

Cuộc tranh cãi trên vẫn chưa có hồi kết. Tuy nhiên, nó cho thấy một thực tế là ranh giới giữa đầu tư tài sản số và một vụ lừa đảo chiếm đoạn tài sản rất mong manh.

Chia sẻ tại Diễn đàn "Thị trường tài sản số: Từ xu hướng tới bứt phá", bà Nguyễn Thị Minh Thơ, Phó cục trưởng Cục phòng chống rửa tiền, Ngân hàng Nhà nước, thừa nhận rằng Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn đầu với tài sản số và cần học hỏi kinh nghiệm quốc tế để xây dựng các dấu hiệu nhận biết lừa đảo.

"Tài sản số có những dấu hiệu lừa đảo đặc trưng", bà Thơ nói. "Chúng tôi có định hướng sẽ vừa tổng kết, tham khảo kinh nghiệm quốc tế, vừa đúc rút ra những dấu hiệu trong quá trình triển khai để cùng các tổ chức đưa ra cảnh báo".

Ở góc độ công nghệ và thực tiễn đã hỗ trợ các cơ quan điều tra phá án, ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội blockchain và tài sản số Việt Nam khẳng định: "Chưa hề có một sự lừa đảo nào mà xuất hiện trên on-chain".

Giao dịch on-chain được hiểu là những giao dịch được ghi lại công khai, minh bạch và không thể thay đổi trên blockchain. Nó giống như một cuốn sổ cái công cộng mà ai cũng có thể kiểm tra. Ngược lại, giao dịch off-chain là những hoạt động diễn ra bên ngoài blockchain và trong thế giới thực. Đó có thể là những lời hứa hẹn, những hợp đồng miệng, phát hành token, hoặc huy động vốn.

Theo ông Trung, bản chất của lừa đảo chủ yếu nằm ở off-chain. "Hành vi lừa đảo ở đây khá đơn giản. Các đối tượng khi thu được một số tiền nhất định hoặc là token, thì sẽ có sự ăn chia trong nhóm sáng lập và đem đổi thành tiền mặt", ông giải thích.

Nói cách khác, công nghệ blockchain vốn minh bạch, nhưng kẻ xấu đã lợi dụng để chuộc lợi cho những hành vi gian dối diễn ra trong thế giới thực. Theo ông Trung, các cơ quan chức năng hoàn toàn có thể lần theo dấu vết dòng tiền này.

"Tìm tội phạm tài sản số không khó, nhưng nó đòi hỏi cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các bên", ông nói.

Ông Trung dẫn chứng, ngay ở thời điểm mới thành lập, Hiệp hội đã đưa vào chương trình có tên ChainTracer giúp phát hiện, truy vết các dự án có dấu hiệu gian lận và lừa đảo về tài sản số.

Thời gian đầu, chương trình tập trung chủ yếu vào việc ghi nhận thực trạng các vụ việc. Nhưng kể từ đầu năm 2025 và đặc biệt là giai đoạn sau khi có Luật Công nghiệp Công nghệ số, ChainTracer đã liên tục phối hợp cùng các cơ quan chức năng.

"Cơ quan công an có thể xử lý tất cả các vụ án cũ dựa trên các chứng cứ, kể cả vụ việc đã diễn ra được 5, 7, đến 10 năm", vị chuyên gia khẳng định.

Ông dẫn chứng vụ án nổi tiếng khi sàn giao dịch Binance và nhà sáng lập CZ phải nộp phạt 4 tỷ USD vì các giao dịch liên quan đến khủng bố, cho thấy không có hành vi vi phạm nào có thể nằm ngoài vòng pháp luật, dù xảy ra ở bất cứ đâu và thời điểm nào.

Mức phạt cho hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản số

Luật Công nghiệp Công nghệ số có hiệu lực từ ngày 01/01/2026 đã lần đầu tiên công nhận tài sản số là một loại tài sản theo Bộ luật Dân sự, đồng nghĩa, hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản số cũng sẽ bị xử lý hình sự.

Theo quy định của Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) về Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, người phạm tội có thể đối mặt với những hình phạt nghiêm khắc. Khung hình phạt sẽ tăng nặng tùy theo giá trị tài sản chiếm đoạt, từ phạt cải tạo không giam giữ, phạt tù có thời hạn và có thể lên tới mức cao nhất là tù chung thân nếu chiếm đoạt tài sản trị giá 500 triệu đồng trở lên, hoặc lợi dụng tình trạng khẩn cấp, thiên tai, dịch bệnh để phạm tội.

Cạm bẫy của thị trường tài sản số

Thượng tá Nguyễn Thành Chung, Phó trưởng phòng 4, Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05), Bộ Công an cảnh báo: "Trong 5 năm qua, chúng tôi đã phát hiện gần 20.000 vụ lừa đảo liên quan đến hơn 17.000 đối tượng, gây thiệt hại trên 12.000 tỷ đồng".

Ông Chung đã chỉ ra nhiều hình thức lừa đảo tinh vi với thị trường tài sản số. Một trong những chiêu thức phổ biến nhất là việc các đối tượng tự phát hành các loại tài sản số không có giá trị, thanh khoản thấp, chỉ có thể trao đổi nội bộ.

"Nhà đầu tư sẽ luôn đứng trước nguy cơ bị lừa đảo khi các đối tượng phát hành điều chỉnh giá xuống không có giá trị hoặc cho sập hệ thống", ông Chung nhấn mạnh.

Một loại hình khác là lừa đảo huy động vốn bằng cách hứa hẹn trả lãi suất cao ngất ngưởng. Khi gom đủ một lượng tiền lớn, các đối tượng sẽ biến mất.

Như gần đây, A05 đã triệt phá một đường dây huy động vốn bằng tiền số vào tháng 9/2025, khởi tố 13 đối tượng và thu giữ tài sản trị giá trên 440 tỷ đồng.

Không chỉ dừng lại ở hành vi lừa đảo nhà đầu tư, tài sản số còn bị lợi dụng để trở thành công cụ rửa tiền và chuyển tiền xuyên biên giới. Thượng tá Chung cho biết, các đối tượng tội phạm đã lợi dụng các sàn giao dịch để mua tiền số (USDT), rửa tiền và chuyển ra nước ngoài, né tránh sự giám sát của cơ quan chức năng.

Vụ án Lâm Thị Ngọc Loan giúp nhóm đối tượng Trung Quốc chuyển 8.000 tỷ đồng qua biên giới bằng tài sản số đã phải nhận mức án 5 năm 6 tháng tù là một lời cảnh tỉnh.

Đối diện với thực trạng này, Bộ Công an và các cơ quan liên quan đang quyết liệt triển khai hàng loạt giải pháp. Ông Chung cho hay, tới đây, Bộ Công an sẽ chủ trì thẩm định các thủ tục về an ninh mạng cho các tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản số, yêu cầu các sàn phải tuân thủ quy định về an toàn hệ thống thông tin cấp độ 4, xây dựng quy trình giám sát giao dịch và phòng chống rửa tiền.

Bên cạnh đó, đại diện A05 cũng lưu ý các cá nhân sở hữu tài sản số cần chú ý mốc thời gian 6 tháng kể từ khi tổ chức thí điểm thị trường tài sản số đầu tiên được cấp phép để chuyển tài sản về giao dịch trong nước.

Theo ông, việc này không chỉ giúp đảm bảo quyền lợi của nhà đầu tư khi có tranh chấp, mà còn nâng cao hiệu quả phòng chống tội phạm.