Những điểm mới trong quy định xử phạt thuế, hóa đơn từ 16/1/2026 doanh nghiệp cần lưu ý

Việc Chính phủ ban hành Nghị định số 310/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Nghị định 125/2020/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thuế và hóa đơn đánh dấu một bước chuyển quan trọng trong tư duy quản lý: Từ xử phạt dựa trên hình thức sang đánh giá theo bản chất hành vi và mức độ rủi ro đối với ngân sách nhà nước.

Đối với doanh nghiệp, đặc biệt là các tổ chức có quy mô lớn, nhiều đơn vị phụ thuộc hoặc hệ thống giao dịch phức tạp, nghị định này không chỉ là câu chuyện “tăng hay giảm mức phạt”, mà là yêu cầu tái cấu trúc cách thức quản trị thuế, hóa đơn trong kỷ nguyên dữ liệu.

Mở rộng khái niệm vi phạm hành chính về thuế

Một trong những thay đổi nền tảng của Nghị định 310/2025/NĐ-CP là việc tái định nghĩa khái niệm “vi phạm hành chính về thuế”. So với quy định trước đây, phạm vi hành vi bị xem là vi phạm đã được mở rộng và làm rõ hơn, phản ánh cách tiếp cận quản lý toàn diện đối với các khoản thu do cơ quan thuế quản lý.

Theo quy định mới, vi phạm hành chính về thuế không chỉ giới hạn ở các nghĩa vụ thuế theo nghĩa hẹp, mà còn bao gồm các khoản thu khác thuộc ngân sách nhà nước như tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, thuê mặt nước; tiền cấp quyền khai thác tài nguyên, khoáng sản; phần lợi nhuận còn lại sau thuế của doanh nghiệp 100% vốn nhà nước; cổ tức, lợi nhuận được chia cho phần vốn nhà nước đầu tư tại doanh nghiệp, cũng như các khoản thu phát sinh trong hoạt động quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp.

Việc mở rộng khái niệm này cho thấy cơ quan quản lý thuế đang chuyển mạnh sang cách tiếp cận theo dòng tiền và nguồn thu, thay vì chỉ tập trung vào các sắc thuế truyền thống.

Bổ sung các trường hợp bất khả kháng trong xử phạt

Nghị định 310/2025/NĐ-CP đồng thời bổ sung và cụ thể hóa các trường hợp bất khả kháng làm căn cứ xem xét trách nhiệm xử phạt. Các tình huống như thiên tai, thảm họa, dịch bệnh, hỏa hoạn, tai nạn bất ngờ, chiến tranh, bạo loạn, đình công hoặc các sự kiện khách quan khác không thể lường trước, được ghi nhận rõ ràng hơn trong khung pháp lý.

Điểm đáng lưu ý là quy định mới nhấn mạnh yếu tố “không thể khắc phục được” dù người nộp thuế đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết trong khả năng cho phép. Điều này góp phần tạo cơ sở pháp lý rõ ràng hơn để phân biệt giữa rủi ro khách quan và hành vi vi phạm do lỗi chủ quan.

Làm rõ trách nhiệm của các đối tượng bị xử phạt

Nghị định số 310/2025/NĐ-CP đã điều chỉnh và làm rõ phạm vi chủ thể bị xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thuế và hóa đơn thông qua việc sửa đổi điểm a khoản 1 Điều 3 Nghị định số 125/2020/NĐ-CP. Theo đó, trách nhiệm xử phạt không chỉ dừng ở người nộp thuế mà được xác định gắn với chủ thể trực tiếp thực hiện nghĩa vụ thuế theo quy định pháp luật.

Cụ thể, trong trường hợp người nộp thuế ủy quyền cho tổ chức, cá nhân khác thực hiện các nghĩa vụ về thuế mà pháp luật quy định bên được ủy quyền phải chịu trách nhiệm thay, thì nếu phát sinh hành vi vi phạm hành chính, chính tổ chức, cá nhân được ủy quyền sẽ là đối tượng bị xử phạt.

Tương tự, đối với các trường hợp pháp luật về thuế và quản lý thuế quy định nghĩa vụ đăng ký thuế, khai thuế, nộp thuế được thực hiện thay cho người nộp thuế, nếu tổ chức hoặc cá nhân thực hiện thay có hành vi vi phạm thì chủ thể này sẽ chịu trách nhiệm xử phạt vi phạm hành chính về thuế theo quy định.

Đáng chú ý, trong bối cảnh áp dụng các quy định về chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu, các đơn vị hợp thành được giao trách nhiệm kê khai, nộp hồ sơ khai thuế và nộp thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung, cũng như các đơn vị được tập đoàn phân công gửi thông báo và danh sách đơn vị hợp thành thuộc diện áp dụng Nghị quyết số 107/2023/QH15, nếu vi phạm quy định tại Nghị định này, đều là đối tượng bị xử phạt theo quy định pháp luật hiện hành.

Siết chế tài đối với tổ chức, cá nhân liên quan đến nghĩa vụ thuế

Nghị định 310/2025/NĐ-CP sửa đổi toàn diện quy định xử phạt đối với các tổ chức, cá nhân có liên quan đến việc cung cấp thông tin phục vụ quản lý thuế. Theo đó, hành vi cung cấp thông tin chậm, cung cấp không chính xác hoặc không cung cấp thông tin theo yêu cầu của cơ quan thuế đều được phân tầng mức phạt rõ ràng.

Khung xử phạt được thiết kế theo mức độ vi phạm, từ hành vi cung cấp thông tin chậm đến hành vi không cung cấp hoặc thông đồng, bao che cho người nộp thuế trốn thuế. Đáng lưu ý, mức phạt đối với hành vi cho, bán hóa đơn được điều chỉnh tăng mạnh, phản ánh mức độ rủi ro cao của hành vi này đối với hệ thống quản lý thuế. Cụ thể như sau:

Phân tầng rõ ràng hành vi lập hóa đơn không đúng thời điểm

Một điểm thay đổi lớn trong nghị định mới là cách tiếp cận đối với hành vi lập hóa đơn không đúng thời điểm. Thay vì áp dụng khung xử phạt tương đối chung, Nghị định 310/2025/NĐ-CP thiết kế mức phạt dựa trên số lượng hóa đơn vi phạm và tính chất giao dịch. Cách phân tầng này cho thấy cơ quan quản lý đang tập trung xử lý các sai sót mang tính hệ thống, thay vì chỉ nhắm vào vi phạm đơn lẻ.

Các hành vi phát sinh trong hoạt động khuyến mại, quảng cáo, cho - biếu - tặng, tiêu dùng nội bộ hoặc xuất hàng cho vay, cho mượn được xử lý theo khung riêng, với mức phạt tăng dần theo quy mô vi phạm. Đối với hoạt động bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ, mức phạt có thể lên tới 70 triệu đồng nếu số lượng hóa đơn vi phạm lớn. Cụ thể:

Doanh nghiệp có thể tìm đọc chi tiết về thời điểm lập hóa đơn đúng đối với các ngành nghề khác nhau tại đây.

Nâng mức xử phạt hành vi không lập hóa đơn

Song song với hành vi lập hóa đơn sai thời điểm, nghị định mới cũng quy định chi tiết và nâng khung xử phạt đối với hành vi không lập hóa đơn theo quy định. Mức xử phạt được phân loại từ cảnh cáo đến phạt tiền lên tới 80 triệu đồng, tùy theo số lượng hóa đơn và loại giao dịch phát sinh.

Đáng chú ý, các hành vi không lập hóa đơn trong hoạt động bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ được xử lý nghiêm hơn so với các giao dịch nội bộ hoặc mang tính chất khuyến mại, phản ánh đúng mức độ ảnh hưởng đến nghĩa vụ thuế.

Quy định chuyển tiếp

Nghị định 310/2025/NĐ-CP cũng dành một điều khoản riêng quy định rõ nguyên tắc chuyển tiếp. Theo đó, các hành vi vi phạm đã kết thúc trước thời điểm nghị định có hiệu lực sẽ áp dụng quy định pháp luật tại thời điểm hành vi xảy ra. Trường hợp hành vi đang diễn ra nhưng bị phát hiện sau ngày nghị định có hiệu lực thì áp dụng quy định mới.

Đối với các vụ việc đã bị xử phạt nhưng còn khiếu nại, khởi kiện, việc giải quyết tiếp tục thực hiện theo quy định pháp luật có hiệu lực tại thời điểm xảy ra vi phạm.

Có thể thấy, xuyên suốt Nghị định 310/2025/NĐ-CP là xu hướng mở rộng trách nhiệm, lượng hóa vi phạm và siết chặt kỷ cương tuân thủ dựa trên dữ liệu. Trong bối cảnh đó, rủi ro thuế không còn là vấn đề riêng của bộ phận kế toán, mà trở thành bài toán quản trị ở cấp hệ thống - nơi vai trò phân quyền, kiểm soát và minh bạch thông tin giữ tính quyết định.