Những viên 'kẹo đắng' mùa IPO

Trong phiên giao dịch ngày 16/12, sàn HoSE đón chào thêm một tân binh mới là mã VCK của Công ty CP Chứng khoán VPS. Sự kiện được kỳ vọng là điểm nhấn của thị trường khi doanh nghiệp vừa hoàn tất đợt IPO quy mô lớn.

Trước đó, VPS đã IPO thành công hơn 200 triệu cổ phiếu cho gần 19.700 nhà đầu tư. Với mức giá 60.000 đồng/cổ phiếu, vốn hóa doanh nghiệp đạt gần 88.940 tỷ đồng, đưa VPS vào nhóm các công ty có quy mô vốn hóa lớn nhất thị trường chứng khoán Việt Nam hiện nay.

Phát biểu tại sự kiện, ông Lê Minh Tài, Tổng giám đốc VPS cho biết việc IPO và niêm yết thể hiện sự quan tâm của nhà đầu tư đối với doanh nghiệp.

Sức hấp dẫn của VPS được thể hiện qua cách công ty này IPO. Cổ phiếu được chào bán theo hình thức đấu giá, với đa phần là nhà đầu tư cá nhân tham gia.

Thậm chí, để hỗ trợ nguồn lực cho các nhà đầu tư, nhiều môi giới VPS còn "quảng cáo" cho nhà đầu tư một chương trình sẵn sàng cấp khoản vay margin với đòn bẩy tối đa 50%.

Đây là hoạt động khá bất ngờ bởi thông thường chỉ có những cổ phiếu đã niêm yết tối thiểu 6 tháng mới nằm trong danh sách cấp margin được UBCKNN cho phép.

Tuy nhiên, diễn biến thực tế lại đi ngược hoàn toàn với kỳ vọng. Ngay trong phiên giao dịch đầu tiên, cổ phiếu VCK giảm mạnh 15,3% xuống còn 50.800 đồng/cổ phiếu khiến nhiều nhà đầu tư đã đặt mua cổ phiếu VCK thời điểm IPO bị lỗ nặng. Những nhà đầu tư sử dụng đòn bẩy thậm chí có thể lỗ tới 30% chỉ trong một phiên.

Các nhà đầu tư càng thêm ngậm ngùi khi trong phiên VCK lên sàn, thị trường chứng khoán tăng điểm mạnh mẽ. Nhiều mã cổ phiếu chứng khoán tăng mạnh như VND tăng trần 6,78%, SSI tăng 6,51% hay VIX tăng 5,05%.

Thực tế cho thấy, hiện tượng cổ phiếu giảm sâu ngay sau IPO không chỉ xảy ra với VCK. Trước đó, một loạt cổ phiếu chứng khoán quy mô lớn cũng khiến nhà đầu tư thất vọng trong những ngày đầu chào sàn.

Mở đầu làn sóng IPO của các công ty chứng khoán hàng đầu, cổ phiếu TCX của công ty chứng khoán Kỹ Thương (TCBS) chính thức niêm yết trên sàn HoSE ngày 21/10/2025 với hơn 2,31 tỷ cổ phiếu và mức giá tham chiếu 46.800 đồng/cổ phiếu.

Trước khi niêm yết, TCBS đã bán ra 231,15 triệu cổ phiếu, tương đương khoảng 10% vốn điều lệ. Theo công bố, lượng cổ phiếu được nhà đầu tư đăng ký mua cao gấp khoảng 2,5 lần so với khối lượng chào bán trong đợt IPO, phản ánh sự quan tâm lớn từ thị trường.

Dù vậy, khi cổ phiếu TCX chính thức giao dịch, kỳ vọng của nhà đầu tư nhanh chóng phai nhạt. Trong phiên đầu tiên, TCX tăng 4,59% nhưng chỉ sau ba phiên giao dịch, cổ phiếu này liên tục giảm giá. Có thời điểm, nếu so với giá IPO, thị giá TCX đã thấp hơn hơn 8,5%.

Không chỉ giảm giá, thanh khoản của TCX cũng ngày càng suy yếu. Nhiều phiên giao dịch liên tiếp chỉ ghi nhận vài trăm nghìn cổ phiếu được khớp lệnh. Đến hết phiên 16/12, TCX hồi phục nhẹ quanh mốc 47.000 đồng/cổ phiếu, xấp xỉ mức giá IPO. Như vậy, “bom tấn” vốn hóa hơn 4 tỷ USD vẫn chưa để lại nhiều dấu ấn và phần lớn nhà đầu tư tham gia IPO vẫn trong trạng thái chôn vốn sau nhiều tháng nắm giữ.

Chỉ trước VCK vài ngày, cổ phiếu VPX của Công ty CP Chứng khoán VPBankS cũng ghi nhận diễn biến kém tích cực. Kết phiên giao dịch ngày 16/12, VPX dừng ở mức 29.500 đồng/cổ phiếu, giảm gần 15% so với mức giá chào sàn 33.900 đồng/cổ phiếu. Thanh khoản của mã này cũng không mấy sôi động.

Thậm chí, trong một số phiên, VPX từng xuất hiện khối lượng khớp lệnh lên tới hàng trăm nghìn cổ phiếu tại mức giá giảm kịch sàn. Diễn biến này buộc không ít nhà đầu tư phải cắt lỗ khoảng 20% chỉ sau vài phiên giao dịch.

Với tổng cộng 1,875 tỷ cổ phiếu niêm yết, vốn hóa của VPBankS từng đạt khoảng 2,4 tỷ USD. Tuy nhiên, sau chuỗi phiên giảm giá liên tiếp, vốn hóa của VPX đã bốc hơi hơn 300 triệu USD. Những nhà đầu tư mua cổ phiếu tại thời điểm IPO đang phải chịu khoản lỗ đáng kể.

Hụt hẫng sau những “hứa hẹn”

Hoạt động IPO sôi động trở lại từ đầu năm với nhiều thương vụ lớn và được dự báo tiếp tục bùng nổ trong giai đoạn 2026-2027. Các doanh nghiệp mới lên sàn đều được giới thiệu là cổ phiếu chất lượng, có nền tảng kinh doanh tốt và triển vọng tăng trưởng tích cực.

Các thương vụ IPO diễn ra khi lợi nhuận doanh nghiệp đạt mức cao kỷ lục trong quý III/2025. Cụ thể, TCBS ghi nhận lợi nhuận trước thuế hơn 2.000 tỷ đồng, tăng 85% so với cùng kỳ. VPS đạt gần 1.080 tỷ đồng lãi ròng, tăng 64,5%. VPBankS nổi bật với lợi nhuận sau thuế 1.892 tỷ đồng, gấp bảy lần cùng kỳ.

Thị trường IPO được hỗ trợ bởi kinh tế vĩ mô ổn định, chính sách tiền tệ nới lỏng và kỳ vọng dòng vốn ngoại sau thông tin FTSE Russell nâng hạng thị trường.

Bên cạnh đó, sự quyết liệt của cơ quan quản lý giúp tháo gỡ nhiều vướng mắc liên quan đến room ngoại, tỷ lệ cổ phiếu tự do chuyển nhượng và thời gian niêm yết. Quy trình đưa cổ phiếu lên sàn được rút ngắn đáng kể.

Trên cơ sở đó, làn sóng IPO hiện nay cho thấy nhiều điểm vượt trội so với giai đoạn hoàng kim cách đây hơn một thập kỷ.

Tuy nhiên, kết quả thực tế của những thương vụ gần đây lại đặt ra nhiều câu hỏi về lợi ích khi đầu tư vào các thương vụ IPO.

Các nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư cá nhân tham gia vào hoạt động IPO, phải cạnh tranh, đấu giá, nộp tiền, chờ đợi để rồi sau đó thua lỗ lớn ngay khi cổ phiếu lên sàn.

Thêm nhiều 'bom tấn'

Theo các chuyên gia, cùng với việc một lý do khiến các thương vụ IPO vừa qua kém thành công nằm ở thị trường không thuận lợi.

Dồn dập nhiều thương vụ IPO trị giá hàng tỉ USD trong thời gian ngắn như VPBankS, VPS, TCBS… Hàng chục ngàn tỉ đồng từ nhà đầu tư chảy vào thị trường sơ cấp - khiến dòng tiền vào thị trường thứ cấp bị hạn chế, gây ra tình trạng thiếu thanh khoản.

Ở khía cạnh vĩ mô, tình hình lãi suất tăng và biến động tỉ giá trong năm 2025 đã tạo ra áp lực trực tiếp lên tâm lý của nhà đầu tư và giá cổ phiếu mới niêm yết...

Mặt khác, vấn đề nằm ở định giá. Những công ty chứng khoán vừa IPO đều có kết quả kinh doanh tốt, song mức định giá đều ở mức cao. Sau khi niêm yết, cổ phiếu không còn nhiều động lực tăng trưởng.

Một cách dễ hiểu, những nhà đầu tư tham gia vào đợt IPO đã chấp nhận mức định giá của cổ phiếu ở cuối một giai đoạn tăng trưởng, khi "tin tốt" đã ra hết.

Vì vậy, những thương vụ IPO gần đây sẽ phù hợp hơn với nhà đầu tư trung và dài hạn, những người đặt niềm tin vào tăng trưởng của doanh nghiệp. Với những nhà đầu tư ngắn hạn, rủi ro thua lỗ có thể xảy ra, đặc biệt khi thị trường không thuận lợi.

Ở góc nhìn thị trường, bà Nguyễn Thảo Vy, Trưởng phòng phân tích Vietcap, nhận định làn sóng IPO hiện nay giúp “giải khát” cho thị trường sau nhiều năm thiếu hàng mới. Nhu cầu và sức hấp thụ vẫn còn lớn, nhất là khi thị trường được nâng hạng, có thể thu hút thêm dòng vốn trong và ngoài nước.

Trong thời gian tới, các thương vụ IPO “bom tấn” vẫn sẽ tiếp diễn. Mới đây nhất, đợt IPO của Nông nghiệp Hòa Phát (HPA) vừa kết thúc đã thu hút hơn 35,7 triệu cổ phiếu được đặt cọc, vượt 19% so với kế hoạch chào bán 30 triệu cổ phiếu.

Nhà đầu tư tổ chức chiếm 57% lượng đăng ký, với sự tham gia của 10 tổ chức, gồm quỹ quốc tế và công ty chứng khoán trong nước.

Khác với nhiều “bom tấn” ngành chứng khoán được định giá P/E khá cao, HPA chào bán ở mức 41.900 đồng/cổ phiếu, tương ứng P/E trượt 12 tháng 6,5 lần, thấp hơn đáng kể so với trung vị ngành 20,9 lần.

Bà Phạm Thị Kim Oanh, Giám đốc tài chính Tập đoàn Hòa Phát cho rằng mức giá IPO được tính toán thận trọng để đảm bảo thành công và tạo dư địa sinh lời dài hạn cho nhà đầu tư với kỳ vọng định giá hợp lý ở vùng P/E 8–10x.

Trước lo ngại thị trường khó hấp thụ do nhiều thương vụ IPO liên tiếp cũng như không ít “bom tấn” sau khi niêm yết đã nhanh chóng gây thất vọng, khiến nhà đầu tư chịu lỗ ngay trong ngắn hạn, lãnh đạo Hòa Phát cho rằng cần nhìn vào triển vọng tăng quy mô sản xuất trong trung dài hạn, đặc biệt khi hai trang trại heo mới dự kiến đóng góp từ 2026.

Ngoài Nông nghiệp Hòa Phát, sang năm 2027, thị trường có thể đón thêm nhiều doanh nghiệp như chứng khoán Kafi, Hạ tầng Gelex, Điện Máy Xanh, Bách Hóa Xanh, Golden Gate, Highlands, Long Châu, Pharmacity và Momo...