Thuế carbon gõ cửa, doanh nghiệp Việt vẫn ngó lơ

Trong bối cảnh Liên minh châu Âu chuẩn bị siết chặt thuế carbon vào năm 2026 thông qua cơ chế CBAM, phần lớn doanh nghiệp Việt - đặc biệt là nhóm vừa và nhỏ - vẫn chưa sẵn sàng với chiến lược phát triển bền vững.

Thống kê tại cuộc khảo sát tiêu dùng xanh của Hội Doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao năm 2024, có tới 80% doanh nghiệp vừa và nhỏ, chiếm phần lớn trong nền kinh tế, chưa có chiến lược ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị) rõ ràng.

“Nhiều doanh nghiệp vẫn xem ESG và phát triển bền vững như một khoản chi phí, thay vì một khoản đầu tư chiến lược,” ông Võ Minh Quân, đại diện Ban Dự án Hội Doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao nhận định tại hội thảo “Giải pháp xanh cho doanh nghiệp trong kỷ nguyên biến đổi khí hậu” tổ chức mới đây.

Do đó, các doanh nghiệp đang bị bị động trước các quy định pháp lý mới như CBAM, Luật Môi trường và các yêu cầu từ đối tác xuất khẩu như nhãn sinh thái, chứng nhận carbon.

Theo ông Quân, phần lớn doanh nghiệp chưa có đội ngũ chuyên trách ESG hoặc quản lý môi trường - khí hậu. Hệ thống thu thập và phân tích dữ liệu về phát thải, tiêu thụ năng lượng, nước, chất thải... gần như vắng bóng. Đào tạo nội bộ chưa được tổ chức, và doanh nghiệp cũng chưa tiếp cận được các tiêu chuẩn quốc tế hay kiến thức chuyên sâu từ các tổ chức chuyên môn.

“Từ 1/1/2026, cơ chế điều chỉnh biên giới carbon CBAM của châu Âu chính thức vận hành đầy đủ. Các doanh nghiệp xuất khẩu sẽ phải đối mặt với thêm một khó khăn cực lớn đó là làm sao để giảm phát thải, nếu muốn xuất khẩu hàng sang châu Âu và các thị trường lớn khác”, ông Quân nhấn mạnh.

Chuyển đổi xanh không còn là lựa chọn – mà là điều kiện vào thị trường

Tại hội chợ Thaifex mới đây, bà Vũ Kim Hạnh, Chủ tịch Hội Doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao, chứng kiến nhiều nhà mua hàng quốc tế yêu cầu rõ ràng về tiêu chuẩn xanh. "Không có tiêu chuẩn, họ quay đi ngay lập tức," bà kể lại.

Bà Hạnh cho rằng khách hàng quốc tế hiện nay không tin vào các lời cam kết sáo rỗng, mà phải có tiêu chuẩn.

“Sắp tới đây, có thể chúng ta có những khó khăn nhất định với thị trường xuất khẩu Hoa Kỳ, thì thị trường châu Âu càng quan trọng, mà thị trường châu Âu thì ai cũng biết họ khắc nghiệt với tiêu chuẩn xanh như thế nào” , bà nói.

Theo bà, khi cánh cửa thương mại toàn cầu ngày càng phụ thuộc vào năng lực xanh hóa và minh bạch ESG, doanh nghiệp Việt buộc phải hành động ngay hôm nay nếu không muốn bị gạt khỏi cuộc chơi trong tương lai gần.

Hiểu đúng về phát thải: Ba phạm vi cần kiểm soát

Ông Phạm Đăng An, Phó tổng giám đốc Vũ Phong Energy Group, cho biết doanh nghiệp cần nắm rõ ba phạm vi phát thải:

Phạm vi 1: Phát thải trực tiếp từ hoạt động sản xuất, vận hành nội bộ, đốt nhiên liệu, rò rỉ thiết bị lạnh...

Phạm vi 2: Phát thải gián tiếp từ năng lượng mua ngoài như điện, hơi nước, khí nén...

Phạm vi 3: Phát thải trong chuỗi cung ứng – từ vận tải, thuê ngoài sản xuất, tái chế đến nhượng quyền.

Theo ông An, khi CBAM vận hành đầy đủ, nếu không giảm phát thải, doanh nghiệp sẽ phải nộp thuế carbon.

“Toàn bộ hệ sinh thái của chúng ta từ khi nhập hàng, sản xuất và phân phối đến người tiêu dùng đều phải tính đến yếu tố phát thải. Đây là điều mà toàn bộ doanh nghiệp Việt phải quan tâm”, ông Đăng An nói.

Các thương hiệu toàn cầu như Nestlé, Unilever, PepsiCo, H&M... đã cam kết giảm phát thải Phạm vi 1 và 2 ít nhất 50% vào năm 2030. Nike và ASICS thậm chí đặt mục tiêu giảm 65%. Những tên tuổi như Google, Microsoft hay Apple cam kết đạt phát thải ròng bằng 0.

Đối với các doanh nghiệp Việt Nam, đáng chú ý là Vinamilk đang triển khai điện mặt trời công suất 72,55 MWp tại trụ sở chính, 13 trang trại và 10 nhà máy, giúp giảm gần 85.000 tấn CO2, tương đương với việc trồng 4,6 triệu cây xanh.

Hoặc Viettel ứng dụng mô hình trạm viễn thông tiết kiệm năng lượng, giúp giảm 30% chi phí, tương đương khoảng 2–3 triệu USD mỗi năm.

Tuy nhiên, với nhiều doanh nghiệp, đầu tư giảm phát thải lại là một bài toán khó, nhất là trong bối cảnh những khó khăn chung của thị trường hiện nay.

Song không phải doanh nghiệp nào cũng đủ tiềm lực tài chính. Ông Trần Thanh Tâm, Đại học Tài nguyên và môi trường TP.HCM, cảnh báo áp lực tài chính rất lớn, nhưng nếu không hành động, doanh nghiệp sẽ bị loại khỏi thị trường.

“Vừa rồi có một đơn vị sản xuất đồ gỗ xuất sang châu Âu, bất ngờ bị nhà nhập khẩu châu Âu yêu cầu làm báo cáo CBAM. Nếu không có CBAM thì không xuất khẩu được”, ông Tâm dẫn chứng.

Cấp tốc hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi kép

Nhằm hỗ trợ nhóm doanh nghiệp nhỏ và vừa, từ năm 2025, chương trình “Kích hoạt chuyển đổi xanh” sẽ được triển khai. Theo ông Nguyễn Tấn Kiến Phước, Giám đốc Công Ty TNHH Dịch vụ ứng dụng hỗ trợ doanh nghiệp, 10 doanh nghiệp được chọn sẽ tham gia khóa đào tạo 6 - 8 tháng, được hỗ trợ toàn bộ chi phí khoảng 120 triệu đồng mỗi doanh nghiệp.

Mục tiêu là giúp doanh nghiệp hiểu đúng về ESG và tiêu chuẩn quốc tế; đo lường phát thải, áp dụng ISO, xây dựng báo cáo ESG; và tái cấu trúc vận hành theo hướng bền vững và minh bạch.

Ông An nhấn mạnh, doanh nghiệp phải tập trung vào chuyển đổi kép, tức vừa xanh hóa sản xuất, vừa chuyển đổi số, là yếu tố "sống còn" để doanh nghiệp gia tăng lợi thế cạnh tranh.

Theo ông An, ba yếu tố công nghệ mà doanh nghiệp cần tận dụng gồm: Năng lượng tái tạo và lưu trữ, trí tuệ nhân tạo trong vận hành, và tự động hóa bằng robot.

Ông cũng khuyến nghị doanh nghiệp theo đuổi hai bộ tiêu chuẩn quan trọng: Nghị định thư Khí nhà kính toàn cầu (GHG Protocol) và tiêu chuẩn báo cáo bền vững GRI - vốn rất cần thiết khi tiếp cận các thị trường khó tính như EU, Mỹ.

Về giải pháp cụ thể, ông An cho hay hiện Vũ Phong Energy đang cung cấp Giải pháp Zero Capex Solar Điện mặt trời 0 đồng cung cấp cho doanh nghiệp không vốn đầu tư ban đầu.

Theo đó, Vũ Phong Energy Group sẽ đầu tư, phát triển hệ thống điện mặt trời chất lượng cao trên mái nhà máy doanh nghiệp. Doanh nghiệp sẽ thuê lại hệ thống điện mặt trời mái nhà được đầu tư bởi Vũ Phong Energy Group, toàn bộ sản lượng điện sản sinh bởi hệ thống sẽ phục vụ sản xuất của doanh nghiệp.

Khi hết thời gian thuê, hệ thống sẽ được chuyển giao toàn bộ cho doanh nghiệp miễn phí , hiệu suất hệ thống khi chuyển giao cam kết trên 80%.

Theo ông Đăng An, phương án chuyển đổi kép Zero Capex có thể giúp doanh nghiệp giảm phát thải phạm vi 1 và phạm vi 2 ngay từ 2025.

Phạm vi 1: Giảm phát thải từ sản xuất nhờ điện mặt trời tự tiêu thụ, tối ưu hóa bằng AI, lưu trữ điện thông minh.

Phạm vi 2: Giảm phát thải từ vận tải và hậu cần bằng EVs, xe nâng chạy điện, robot Cobot sử dụng năng lượng tái tạo.

“Chuyển đổi kép không còn là xu hướng mà là hành động cấp thiết để doanh nghiệp phát triển bền vững, nâng cao lợi thế cạnh tranh và yêu cầu từ thị trường toàn cầu”, ông An khẳng định.